Falsafa asoslari

«Dunyoqarash» tushunchasi, uning shakllari. Falsafiy dunyo- qarashning yo‘nalishlari va vazifalari. Har bir kishining dunyoga nisbatan o‘z qarashi, o‘zi va o‘zgalar, hayot va olam to‘g‘risidagi tasavvurlari, xulosalari bo‘ladi. Ana shu tasavvurlar, tushuncha-


12

lar, qarash va xulosalar muayyan kishining boshqa odamlarga munosabati va kundalik faoliyatining mazmunini belgilaydi. Shu ma’noda, dunyoqarash - insonning tevarak-atrofini qurshab tur- gan voqelik to‘g‘risidagi, olamning mohiyati, tuzilishi, o‘zining undagi o‘rni haqidagi qarashlar, tasavvurlar, bilimlar tizimidir. Dunyoqarash — olamni eng umumiy tarzda tasavvur qilish, idrok etish va bilishdir.

Dunyoqarashning bir kishiga yoki alohida shaxsga xos shakli individual dunyoqarash deyiladi. Guruh, partiya, millat yoki bu- tun jamiyatga xos dunyoqarashlar majmuasi esa, ijtimoiy dun- yoqarash deb yuritiladi. Ijtimoiy dunyoqarash individual dunyo- qarashlar yig‘indisidan dunyoga keladi, deyish mumkin. Bunda ijtimoiy dunyoqarashning umumiy va xususiy shakllarini hisobga olish lozim.

Kundalik hayotiy tajribalar asosida jamiyatda, odamlarda oddiy, o‘z-o‘zicha rivojlanuvchi (stixiyali) mohiyatga ega bo‘lgan qarashlar, tushunchalar, g‘oyalar shakllanadi. Bu — dunyoqarash- ning o‘z-o‘zicha rivojlanuvchi (stixiyali) shakli hisoblanadi. Uni ko‘pincha hayotiy falsafa, deb ham ataydilar.

Hayotiy falsafaning doirasi juda keng bolib, ongning sodda namoyon bo‘lish shakllarini ham, oqilona va sog‘lom fikrlarni ham o‘z ichiga oladi. Hayotiy falsafa yoki oddiy amaliy dunyo- qarashning o‘ziga xos turini inson faoliyatining turli sohalari- dagi bilim va tajribalar ta’sirida shakllanayotgan qarashlar tash- kil etadi. «Har kimning o‘z falsafasi bor» deyilganida ana shu hol anglanaladi. Demak, dunyoqarash o‘zining kundalik om- maviy shakllarida chuqur va yetarli darajada asoslanmagan stixi- yali xarakterga ega. Shuning uchun ham ko‘p hollarda kundalik tafakkur muhim masalalarni to‘g‘ri tushuntirish va baholashga ojizlik qiladi. Buning uchun olamni ilmiy tahlil qilish va bilish zarur.