Fan va innovatsiyalar vazirligi andijon davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

Aksessuarlar mevalari

Ananas mevasi tarkibidagi to'qimalarni o'z ichiga oladi sepals shuningdek pistils ko'plab gullardan. Bu aksessuar mevalari va a bir nechta meva.
Asosiy maqola: Aksessuarlar mevalari
Aksessuar mevalarining bir qismi yoki barchasi tuxumdon tomonidan hosil bo'lmaydi. Aksessuarlar mevalari oddiy, yig'ma yoki ko'p bo'lishi mumkin, ya'ni ular bitta yoki bir nechta pistillarni va bitta gulning boshqa qismlarini yoki pistilkani va ko'plab gullarning boshqa qismlarini o'z ichiga olishi mumkin.
Meva misollari jadvali

Go'shtli mevalarning turlari
Haqiqiy berry	Pepo	Hesperidium	Yig'ilgan mevalar	Bir nechta meva	Aksessuarlar mevalari
Banan, Qora smorodina, Buta mevasi, qizil qalampir, Klyukva, Baqlajon, Krijovnik, Uzum, Guava, Kivi mevasi, Lucuma, Anor, Qizil smorodina, Pomidor	Bodring, Qovoq, Qovun, Qovoq	Greypfrut, Limon, Laym, apelsin	BlackBerry, Boysenberry, Malina	Anjir, Xedj olma, Tut, Ananas	olma, Ananas, Atirgul kestirib, Tosh mevalari, qulupnay

Xul mevalar
Tuzilishi va kanday sharoitda usishiga karab me­valar kuyidagicha guruxlanadi:
- urugli mevalar - olma, nok, bexi;
- danakli mevalar - urik, shaftoli, olcha, gilos, olxuri;
- rezavor mevalar - uzum, krragat (smorodina), kulupnay, krijovnik, malina (parmanchak) va yovvoyi mevalar;
- subtropik va tropik mevalar limon, manda­rin, apelsin, anor, xurma, anjir, ananas va boshkalar;
- yongoksimon mevalar yunon yongogi, er yongok, kedr yongogi, bodom, pista va boshkalar.

Urugli mevalar
Urugli mevalar tuzilishi buyicha pustdan, meva etidan va et ichida besh uyali urug kamerasidan tashkil topgandir.


Olma. Olma eng tarkdlgan mevali daraxt xisoblanadi. Respublikamizning iklim sharoiti olma etishtirish uchun eng kulay xisoblanadi. Olma asosan xul meva xrlida iste’mol kilinadi. Shuningdek, undan murabbo, shinni, kiyom, kompot kabi maxsulotlar olinadi. Olmani kuritib olma koki xam kilish mumkin.
Olma tarkibida ularning usish joylari, sharoitlari va pomologik navlariga karab moddalar mikdori kuyidagicha buladi (%): kand — 8—15, organik kislo-talar — 0,2—1,7, pektin moddalari — 0,5—1,2, mine­ral moddalar — 0,3—0,6, oksillar — 0,2—0,4. Ular tarkibida S vitaminining mikdori 10—40 mg% ni tashkil etadi. Bundan tashkari olmalar tarkibida B₁, V₂, RR vitaminlari va karotinlar uchraydi. Olmalarning ozukaviy hymati va shifobaxshlik xususiyatlari ular tarkibida aynan shu modsalar borligi bilan tushuntiriladi.
Pishib etilish vakti va iste’mol kilinish muddatlari kandayligiga karab olmaning pomologik nav­lari yozgi, kuzgi va kishki navlarga bulinadi.
Yozgi navlari uzilgandan keyin uzok, saklanmaydi, olis joylarga yuborish uchun unchalik yaramaydi. Uzbekiston Respublikasida rayonlashtirilgan yozgi olma navlariga Rozmarin erta pishar, Samarkand erta pishar, Xosildor, Oknaliv, Dastarxoni, Piskent, Saratoni, Yulduz kabi navlarini kiritish mumkin.
Kuzgi navlari sentyabr oylarida pishib etiladi, uzok, joylarga junatishga yarokli, sovukxonalarda 3 oy muddatgacha saklash mumkin. Kuzgi olma navlariga Kandil sinap, Oltin Graymo, Kizil olma, Ok rozmarin, Starkoimson, Farxod kabi navlarni kiritish mumkin.
Kishki olma navlari ob-xavo sharoitiga karab, iloji boricha kechrok terib olinadi. Lekin, mevalar sovuk tushguncha yoki yogingarchilik boshlanguncha daraxtda kolib ketmasligi lozim. Kishki olma navlari uzil­gandan keyin saklanish jarayonida eyishga yarokli bulib etiladi va bir necha oygacha, ayrim navlari esa kuklamgacha, xatto sovuk xonalarda kulay sharoit mavjud bulsa yangi xosilgacha saklanishi mumkin.
Respublikamizda rayonlashtirilgan asosiy kish­ki navlarga Golden delishes, Renet Simirenko, Ok rozmarin, Shreder kishki, Vaynsep, Djonatan va boshka olma navlari kiradi.

XULOSA
Respublikamiz Qishloq, xo’jaligining etakchi tarmoqlaridan biri bog’dorchilik hisoblanadi. O’zbekiston kadimdan shirin-shakar mevalari bilan mashxurdir. Bizda etishtirilgan anjir, anor, xurmo kabi subtropik mevalar ta’mi va xushbuyligi bilan aloxida taxsinga sazovordir. Uzbekistonda etishtiriladigan mevalar va rezavor mevalarning yukori sifat kursatkichlarga egaligi avvaldan tan olingan. Masalan, Uzbekiston uzumlarida kand moddasining mikdori 18—30 foizni, pomidorlarda esa kuruk modda mikdori 5,5 foizdan ortikrokni tashkil etadi. Uzbekiston meva-sabzavot maxsulotlari dunyo bozorida rakobatbardosh xisoblanadi.
Respublikada sabzavotchilik, polizchilik, bogdorchilik va uzumchilik asosan sunggi 25 yilda tez sur’atlar bilan rivojlandi. Shu davr mobaynida bozorlar va uzumzorlar maydoni ikki baravarga, mevalar, rezavor mevalar va uzumning yalpi xosili esa turt baravardan kuprokda oshdi.
Uzbekiston kishlok xujalik xom ashyosi resurslariga boy mamlakat xisoblanib, bu erda 10 mln. tonnadan ortik mevasabzavot maxsulotlari ishlab chikarish uchun kulay tabiiy iklim sharoiti mavjuddir. Xozirgi kunda respublikamizda 1,7 mln. tonna meva va uzum maxsulotlari ishlab chikarilmokda.
Respublikada etishtirilayotgan mevasabzavot maxsulotlarining yarmisi zaxarli ta’minoti uchun etarlidir. Shu sababli ortikcha ishlab chikarilgan meva maxsulotlari Respublikadan tashkariga sotiladi va ma’lum mikdordagi mevalar esa xorijiy mamlakatlarga sotish va mamlakat ichkarisi extiyoji uchun kayta ishlangan, konservalangan va kuritilgan maxrulotlar olish uchun foydalaniladi.
Mamlakatimizda keyingi yillarda utkazilayotgan isloxtlar tufayli kishlok, xujalik tizimida xam tubdan uzgarishlar ruy berdi. Agar oldinlari asosiy mevasabzavot maxsulotlari katta-katta jamoa xujaliklarida ishlab chikarilib, mamlakat tashkarisiga markazlashtirilgan xolda sotilgan bulsa, xrzir esa meva-sab­zavot maxsulotlari etishtirishda etakchi urinni dexdon va fermer xujaliklari egallaydi. Masalan, 1992 yilda respublikada 47,5 ming fermer xuxkaliklari mavjud bulgan bulsa, 2000 yilning boshlarida esa ularning soni 29 mingtaga etdi. Shulardan 22 mingdan kuprogi usimlik maxsulotlari ishlab chikarish bilan shugulla-nadi. Shu bilan bir katorda meva-sabzavot maxsulotlari ishlab chikarishda shaxsiy va fermer xujaliklarining xissasi yiddan-yilga ortib bormokda. Fermerlar tomo-nidan 1999 yilda 10 ming ton­na meva va uzum etishtirilgan. Uzbekiston yukrri ta’m kursatkichlariga ega bulgan kishmish, kuritilgan mevalar ishlab chikdrish buyicha dunyoda oldingi urinlardan birini egallaydi.
Respublikada meva maxrulotlari ishlab chikarishga xukumatimiz katta e’tibor karatmokda. Yangi-yangi texnologik jixozlarning sotib olinishi, ta’mirlanishi, meva konservalari, kuritilgan maxsulotlar ishlab chikarishning yildan yilga ortib borishi, meva maxsulotlarini eksport kilish borasida olib borilayotgan keng kamrovli ishlar buning yakkol namunasidir.

Adabiyotlar ro’yxati

1. 
   Burigin I. A., Jongurazov F. X. Botanika. Toshkent, “O‘qituvchi”, 1977.
   
2. 
   Васильев А. И. и другие. Ботаника: морфология и анатомия растений. М., “Просвещение”, 1988.
   
3. 
   Жуковский П. М. Ботаника. М., 1982.
   
4. 
   Тихомиров Ф. К. Ботаника. М., 1968.
   
5. 
   Хржановский И. Г., Пономаренко С. Ф. Ботаника. М., “Колос”, 1988.
   
6. 
   Хржановский И. Г. Курс общей ботаники. ч. 1, М., 1982
   
7. 
   Hamdamov I. va boshq;- Botanika asoslari. Toshkent, “Mehnat”, 1990.
   
8. 
   Zokirov Q. Z., Nabiev M. M., Pratov O‘. P., Jamolxonov X. L. Ruscha-o‘zbekchabotanika terminlarining qisqacha izohli lug‘ati. Toshkent, 1963.
   
9. 
   Nabiev M. M. Botanika atlas-lug‘ati. Toshkent, 1963.
   
10. 
    Xoliqov S., Pratov O‘. O‘simliklar aniqlagichi. Toshkent, “O‘qituvchi”, 1970.
    
11. 
    Hamidov A., Nabiev M., Odilov T. O‘zbekiston o‘simliklari. Toshkent, “O‘qituvchi”, 1987.
    

Internet ma’lumotlari:

1. 
   www.google.uz
   
2. 
   e- mail; irina harchuk @ mail. Ru
   
3. 
   http; // bio- slovar. ru
   
4. 
   http;// www. Biowiki. Ru