Fanidan Amaliy mashg’ulotlar

Oddiy eman
 
daraxtining
 
(Cuercus robur)
qoraqayinlar – 
Fegaceae
oilasiga kiradi. Uning bo‘yi 40–50 metrga yetadigan daraxt. 
Eman daraxtining shoxlari yorilmagan kumush rangli, tanasi esa yorilgan 
qo‘ng‘irkulrang tusli po‘stloq bilan qoplangan. Bargi patsimon 
bo‘lakli, umumiy ko‘rinishi cho‘ziq teskari tuxumsimon bo‘lib, 
poyada qisqa bandi bilan ketmaket joylashgan. Gullari bir uyli, bir 
jinsli, Otalik gullari siyrak, ingichka kuchalaga to‘plangan. 
Gulqo‘rg‘on 5–9 chiziqsimon – lentasimon bo‘lakka qirqilgan, otaligi 
5–10 ta, onalik gullari 1–3 tadan bo‘lib, ularning gul qo‘rg‘oni 
yaxshi taraqqiy etmagan, olti bo‘lakli, onalik tuguni uch xonali, 
pastga joylashgan.
Mevasi – gulqo‘rg‘onining qoldig‘iga joylashgan uzun bandli 
cho‘ziq yong‘oqcha. Aprel-may oylarida gullaydi. Mevasi sentabr--
oktabrda pishadi. 
Kimyoviy tarkibi.
Xomashyoning tarkibida 10–20% (qari, usti 
yorilgan po‘stloqlarda 4% gacha) pirogallol guruhiga kiruvchi 
oshlovchi moddalar, 1,6% galla va ellag kislotalar, flavonoidlar va 
flobafen bo‘ladi. Ishlatilishi. Eman daraxti po‘stlog‘idan 
tayyorlangan dorivor preparat burishturuvchi va antiseptik modda 
sifatida og‘iz bo‘shlig‘I (gingivit, stomatit) hamda tomoq shilliq 
qavatlarining yallig‘lanishida, milkdan qon oqqanda hamda og‘izda 
hid paydo bo‘lganda og‘iz chayish uchun ishlatiladi.
Eman 
o‘stirish 
agrotexnikasi
. 
Eman 
yong‗oqchalari 
bittadan 
yoki 2-3 tadan bo‘lib novdalarda joylashadi. Yong‗oqcha asosida kichik teshikcha 
bo‘lib, urug‗ ichkarisiga suv o‗sha teshikcha orqali kiradi. 
Eman yong‗oqlarining zararkunandalardan zararlangan va puchlari birinchi 
to‗kiladi. Ular ekish uchun yaramaydi. Keyingi to‗kilgan yong‗oqlari unish qobiliyatiga 
ega bo‘ladi. Terilgan yong‗oqlar qo‘l yordamida sortlarga ajratiladi, yaxshi 
yong‗oqlari maxsus omborxonalarda shamollatiladigan stelajlarda saqlanadi. 
Yong‗oqlarni 5-15 sm qalinlikda yoyib, vaqti-vaqti bilan ularni yog‗och kurak bilan 
aralashtirilib turiladi. Agarda yong‗oqlarda zamburug‗ belgilari paydo bo‘lsa, darhol 
tozalab tashlanadi. 
Eman 
yong‗oqlarini 
chiqish 
miqdori 
90-95%. 
Qishga 
saqlash 
uchun 
50-60%) 
namlikka ega yong‗oqlar ajratiladi, ular kamida 70% 
unish 
qobiliyatiga 
ega 
bo‘lishi 
kerak. 
Yong‗ocilami 
bahorgi 
ekishlar 
uchun katta partiya yong‗oqlarini transheya va chuqurlarda saqlanadi. Buning uchun er 
ostki suvlari sathi 2,5 m dan yaqin bo‘lmagan erlarda 1,3-1,5 m chuqurlikka 1 m eni va 
5-10 m uzunlikda transheya kovlanadi. Yong‗oqlar 2-3 sm qalinlikda joylashtiriladi, 
keyin 5 sm qum qatlami bilan berkitiladi. Shu kabi bir necha qatlamlarda yong‗oqlar 

---

~ 75 ~ 
berkitiladi va usti 40-50 sm li tuproq bilan berkitiladi. Kichik partiyadagi yong‗oqlarni 
qatlam holatida yog‗och yashiklarda saqlasa bo‘ladi. Qurg‗oqchilik hududlarda 
yong‗oqlarni qorongi erto‘lalarda saqlanadi. 
Eman yuvenil yoshida sekin o‗sadi va shoxlanadi. Ulardan eman nihollarini 
yoshlik davrida sekin o‗sishi, noqulay sharoitlarga moslashuvchanlik natijasida yuzaga 
kelgan biologik xususiyatdir. Sharoitni yaxshilanishi (sug‗orish, tuproq yumshatish) 
ular o‗sishini tezlashtiradi. Masalan, sug‗orish mavjud sharoitlarda 2 yoshli eman 
urug‗ ko‗chatlar 110-120 sm balandlikka, 4 yoshlilari 187-254 sm balandlikkacha 
o‗sadi. 
O‘zbekistonning barcha sug‘oriladigan erlarida emanzorlar tashkil qilsa bo‘ladi.
Quyosh nuri yetarli tushadigan tog‘li rayonlarda va sug‘orilmaydigan lalmi erlarda ham 
bemalol o‘sadi. Lekin unumdor va sug‘oriladigan erlarda nisbatan yaxshi o‘sadi. 
O‘zbekistoning cho‘l sharoitida hamda sho‘rlanishga moyil bo‘lgan erlarda esa yomon 
o‘sadi. Uning mevasi yong‘oq meva bo‘lib, avgust oyida pishib erga tushgan mevalari 
terib olinadi. Terilgan bu mevalar dastlab niholxonalarda 7-8 sm chuqurlikka ekiladi. 
Erta bahorda urug‘laridan yosh nihollar o‘sib chiqadi. Keyin ular kerakli maydonlarga 
ko‘chiladi. 
Sun‘iy emanzor barpo etishda ekiladigan maydonlarga ertangi shudgor tizimiga 
ishlov berish maqsadga muvofiqdir. Bu ishlar bahorgi ko‘lam yomg‘rilaridan keyin 
ya‘ni aprel-may oylarida bajarish kerak.
Ko‘chatlarni ekish oldidan tayyorlangan erlarga KРT-З kultuvatori 
(yumshatgichi) yordamida bir marotaba ishlov beriladi. Undan keyin esa eman 
ekiladigan zonadagi tuproq ЩСГ-1 yordamida chuqur yumshatiladi. Ushbu tizimda er 
tayyorlash ekiladigan eman ko‘chatlarini yaxshi o‘sishiga yordam beradi.
Eman yetishtirishda o‘stirilgan ko‘chatlardan standartlarda javob beradigan 
eman ko‘chatlari tanlab olinadi. Ularni qo‘l kuchi yordamida terassalar asosining 
o‘rtasiga 30-35 sm li chuqur kovlab, ko‘chatlar tuproq qatlami ustidan (sirtidan) 10-12 
sm pastga ekiladi. Ko‘chatlarni ushbu usulda ekish, ko‘chatlarni tuproqning pastki 
qatlamidagi namlikdan yaxshi foydalanishiga imkon beradi. Har bir chuqurga bir 
donadan ko‘chat o‘tkaziladi. Ko‘chatlarning oralig‘i 1,5-2 m bo‘lishi mumkin. Ekilgan 
ko‘chatlarning ikkinchi yilgi rivojlanish davrida azot, fosfor va kaliy o‘g‘itlari 50 
kg/gek dozada beriladi.