Fanidan Amaliy mashg’ulotlar

O’simlikni parvarish qilish.
 
Ekiladigan limon ko‗chatlari 15-20 sm chuqurlikda 
olingan egatlar orqali tuproq qatlami 40-50 santimetrgacha namlanguncha 

---

~ 93 ~ 
ariq suvidan jildiratib sug'oriladi. Vegetatsiya davomida tuproq doimo nam holatda 
saqlanishi 
lozim. 
Limonini 
bo‗lib-bo‗lib 
sug‗orish 
kerak. 
Vegetatsiya 
davomida ob-havo sharoiti va o‗simiik holatiga qarab 20-25 marta sug‗orishni 
o‗tkazish kerak. Yoz oyining issiq kunlaridakechqurun va erta bilan sug‗oriladi. Har 
bir sug‗orishdan keyin tuproq 10-15 sm gacha sug‗oriladi.
Limon hosil bera boshlashi bilan har bir sug‗onsh orasida tuproq yumshatilishi 
mumkin. 
Bahorda 
va 
yozda 
teplitsada 
havo 
harorati 
keskin 
oshib 
ketganda uni shamollatib turish kerak. Qishda tuproqqa 25-30 sm chuqurlikka ishlov 
berish bilan go'ng va superfosfai o‗g‗iti solinadi. Keyinchalik o‗simlikni 
hoiatiga qarab uni o‗g‗itlab turish kerak va o‗simlikni ildiziga shikast etkazmaslik 
uchun ehtiyotlik bilan ishlash kerak.
O‘simlikni doimo kasallik va zararkunandalarga qarshi va begona o‗tlardan 
tozalab turish kerak. Tuproqni o‗g‗itlash ko‗chat o‗tqazilgandan keyin, ikkinchi 
yildan boshlab har yili qish oldidan ishlov benshda go‗ng va superfosfat solinadi. Bir, 
ikki va uch yoshlik o‗simliklar ostiga 10 kg go‗ng, 2 kg dan azot va fosfor hamda 1,0 
kg kaliy o‗g‗iti solinadi. Meva beruvchi o'simliklar tupiga esa 20-25 kg go‗ng, 
80-120 g azot, fosfor va 40-50 g dan kaliy o‗g‗iti beriladi. Bunda mineral o‗g‗itlar 2 
muddatda - yarmisi fevralda va qolgani may va iyun oylarida, tugunlar 
shakllanganidan keyin solinadi. Undan tashqari chirigan go‗ngni suvga aralashtirib 
berish maqsadga muvofiq bo‗ladi. 
Limondan yuqori va barqaror hosil yetishtirish uchun uni faqat bir me‘yorda 
oziqlantirish, o‗sish va rivojlanishi bilan kifoyalanmaslik kerak. O‗sib ketgan va 
shakllangan novdalarni daraxt yoshiga munosib ravishda siyraklash, chilpish va 
butash yo‘l bilan muntazam ravishda parvarish ishlarini amalga oshirish 
kerak. Bundan tupning o‗sishi, rivojlanishi va meva berishi yaxshilanadi. 
Meva uig‗ib terilgandan keyin, qishda, daraxt o‗smasdan asosiy butash 
o‗tkaziladi. Shoxlaming hamma qurigan, shikastlangan va qarigan qismlari olib 
tashlanadi. Yozda chang qoplangan barglarni vaqti-vaqti bilan ertalab yuvib turish 
lozim. 
Limon 
daraxti 
teplitsada 
ko‗pincha 
yumshoq 
soxta 
qalqondor, 
o‗simlik bitlari, kanalari, kalmaraz, antraknoz va bakterial nekroz zararkunanda va 
kasalliklar bilan zararlanadilar. Shuning uchun unga mis kuporosi va 0,3% li fuzalon 
eritmasi bilan o‗suv davrida purkab turiladi. Qora kuyasimon zamburug‗larga 1% li 
bordo suyuqligi eritmasi yoki 0,5% li mis xlor oksidi eritrnasini purkash lozim. 
O‗rgimchak kanaga qarshi 0,2% li keleton eritmasini purkash yaxshi natija beradi. 
Limon mevalarini yig‗ishni oktyabr oyining oxirida po‗chogi yarim sarg‗ayganda 
boshlash kerak.
Limon maxsus meva uzgich bilan yig‗iladi, ulami 60 x 35 x 13 sm li yashiklarda 
joylashtiriladi. Limonlar 6-8°S haroratda saqlanadi.

---

~ 94 ~ 
Zaytun
(Olea) — zaytundoshlar oilasiga mansub oʻsimlik turkumi. 600 ga 
yaqin turi maʼlum. Faqat bir turi — 
Yevropa zaytuni
(O. europaea) xoʻjalik ahamiyatiga 
ega. Yevropa, Osiyo, Amerika, Afrikada ekiladi. Zaytun yetishtiradigan asosiy 
mamlakatlar Yaqin Sharq va Oʻrta dengiz mamlakatlari — Ispaniya (2 mln. ga dan 
ortiq), Italiya (1,5 mln. ga), Gretsiya (500 ming ga) va Portugaliyadir. Ozarbayjon, 
Gruziya, Qrim, Turkmaniston, Rossiyaning Krasnodar oʻlkasida ham zaytunzorlar bor.
Barglari mayda, uchli yoki toʻmtoq, toʻq yashil, yaltiroq, poyada qaramaqarshi 
joylashgan. Gullari ikki jinsli, oqish, shingil yoki roʻvaksimon, 3—5 mm, xushboʻy 
hidli. Mevasi — rezavor, danakli, tuyey qora, toʻq binafsha.
Kimyoviy tarkibi.
Mevasi etida 80% gacha, magʻzida 30% gacha moy, oksil, 
vitamin S va karotin bor.
Yetishtirish texnologiyasi.
Zaytun qurgʻoqchilikka chidamli, 13—18° sovuqqa 
bardosh beradi. 300—400 (1000 gacha) yil yashaydi. Har tupidan 20—40 kg hosil 
olinadi. Unumdor, qumoq va kumloq, ohakli tuproqlarda yaxshi oʻsadi. Danagidan 
yetishtirilgan koʻchati 10— 12 y, qalamchasidan 4—5 y. hosilga kiradi. Zaytun
danagi, ildiz bachkisi, qalamchasidan koʻpaytiriladi, asosan payvand qilingan 2—3 
yillik koʻchati 10x10 m, 10x8 m (buta shaklida oʻstirilganda 6x6 m) qilib bahorda 
ekiladi. Agrotexnikasi boshqa subtropik meva daraxtlarnikiga oʻxshash. 
Zaytun: 1 — yetilgan mevali shoxi; 2 — gʻoʻra mevasi. Mevasi marinadlanadi, 
gʻoʻrasi va pishgan mevasi konserva qilinadi. Zaytunning pishgan mevasi etida (25—
80%) qurimaydigan moy bor. Zaytun asosan, moyi uchun yetishtiriladi. Mevasini 
sovuqlayin presslab olinadigan birinchi fraksiya 3. moyi oziqovqat uchun, shuningdek, 
konserva sanoati va tibbiyotda ishlatiladi. Turpi va danagini qizdirib presslab olinadigan 
ikkinchi
fraksiya 3. moyi texnikada va sovun pishirishda qoʻllaniladi. Kunjarasi chorva 
uchun yem, yogʻochidan qimmatbaho buyumlar tayyorlanadi. 
Zaytun oddiy, qurg'oqchilikka chidamli, sovuqqa chidamli va mustahkam 
bushdir. To'g'ri va juda tikilgan novdalar bilan ba'zi navlardagi tikanlar santimetrga 
etadi. O'simlik yosh bo'lsa-da, filiallar hali ham nozik - buta juda keng tarqalgan. Ammo 
bir necha yil mobaynida u ko'payib boradi, zich, o'tkazilmaydigan to'siqga aylanadi. Bu 
yashil hijyen uchun ziravorlar eng yaxshi daraxtlardan birini yaratadigan bu sifat. Katta 
ziravor uch metrga yetadi, lekin u erda ham bor 
mitti navlari
, taxminan 30 santimetr 
balandlikda. 
Har qanday o'simliklar kabi, qo'nish chuqurligi oldindan tayyorlanadi. 40x40x40 
santimetrlik teshikni qazib oling va 200 gramm superfosfat, 100 gramm kaliy sulfat va 
berry ekinlari uchun iz elementlarni qo'shing. Tuproq juda og'ir bo'lsa, ekish chuqurini 
oshirib, chirindi qo'shing. Tuproqni erga joylashtirish uchun bir necha kun turing. Va 
faqatgina qo'nish joyiga o'ting. Buruqlar ildiz bo'yinini chuqurlashmasdan ekilgan. 
Daraxt tanasi ekish, sug'orish va mulchalash juda ko'p. Chorvachilikni ekish paytida 
o'simliklar 25x25 santimetrga binoan keskin tarzda ekishadi. 
Zaytun ekish vaqti fide nima bog'liq. Ochiq ildizli fidanlar ekilgan 
erta bahorda
, 
Budning uzilishidan oldin ham. Agar bu qoida kuzatilsa, o'simlik osongina ildiz otib 
chiqadi va eng muhimi, keyinroq kasallikka duch kelmaydi. Zaytun ekish sentyabr 
oyida kuzda amalga oshiriladi, barglarni qo'lda olib tashlash. O'sha paytda ekish 

---

~ 95 ~ 
paytida, butaning yangi joyga joylashishi uchun vaqt bo'ladi. Bir idishda sotib olingan 
o'simliklar uchun ekish vaqti katta ahamiyatga ega emas. Eng muhimi, issiq kunlarga 
tushmaslikdir. Va yorqin quyosh o'simlik qoplash uchun birinchi kun ekish so'ng. 
Zaytun oddiy odatiyligi juda oddiy va to'g'ri qo'nishdan so'ng bizning umu- 
mizsiz umuman bo'lmaydi. Ammo biz eng bezakli va muntazam mevali o'simliklarni 
olishni istasak, hali ham parvarish kerak. 
Ekishdan keyingi ikkinchi yilda bahorgi kiyimlar azotli va 
kaliy o'g'itlari
, avgust 
oyining oxirida superfosfat beriladi.