1
FARG’ONA
DAVLAT UNIVERSITETI
BOSHLANG’ICH TA’LIM VA SPORT TARBIYAVIY
ISHI YO’NALISHI
20.63 - GURUH TALABASI
TIRKASHEVA OYGULNING
MATEMATIKA O’QITISH METODIKASI FANIDAN
“ULUSH. BUTUNNING ULUSHINI TOPISH.
ULUSHGA KO’RA BUTUNNI TOPISH.”
MAVZUSIDA TAYYORLAGAN
MUSTAQIL ISHI
3
1. Ulush tushunchasi. Uni ko’rgazmali tarzda tushuntirishning
ahamiyati.
Boshlang’ich maktabda ulushlar va kasrlar bilan
dastlabki tanishishni V
sinfda kasrlarni o’rganishga tayyorgarlik sifatida qarash lozim. To’rt yillik
boshlang’ish maktabning III sinfi dasturida sonning ulushini va ulushiga ko’ra
sonning o’zini topish masalasi qaraladi. IV sinfda esa sonning bir necha ulushlarini
topishga doir masalalar yechiladi.
Ulush va kasr nima? “Ulush” va “Kasr” tushunchalari bolalar uchun odatdan
tashqari tushunchalar bo’ladi Bu tushunchalarni o’zlashtirib olish uchun o’qitishni
to’la ko’rsatmali qilish zarur. Amaliyotda eng ko’p qog’oz tasmalar, chizg’ichlar,
kasr sanog’i silindrlari qo’llaniladi.
O’qitishning
birinchi
bosqichida
bu
ko’rsatma
qo’llanmalardan
foydalanishning kamchiligi shundaki, bo’lishdan
keyin qolgan, masalan, qog’oz
tasmalar bo’laklarining o’zlari shakli bo’yicha dastlabki tasmalarga o’xshash
bo’lib, ularni yana bir butun birlik sifatida qabul qilish mumkin. Shu sababli
dastlabki vaqtlarda shunday narsalarni olish kerakki, ularning bo’laklari
shakli
bo’yicha butun narsadan farq qilinsin va ularni butun narsa sifatida qabul qilish
mumkin bo’lmasin. Bunday narsalar doiralar,
kvadratlar, to’g’ri to’rtburchaklar,
uchburchaklar bo’lishi mumkin. Lekin faqat geomitrik figuralarning o’zidan
foydalanish haddan tashqari bir xillikka olib keladi, kartoshka, olma,
turp va
boshqa ko’rsatma qo’llanmalardan foydalanish kerak. Qog’oz tasmalar, chiziqlar,
4
cho’plar kabi ko’rsatmalardan foydalanishda ularni shunday qo’yish kerakki,
narsaning tagida uning qismlari bo’laklari tursin va bolalar narsaning butun va kasr
qismlari orasidagi farqni ko’rib tursinlar.
Ulush nima? Agar berilgan ob’ektni (narsani, narsalar to’plamini)
bir necha
teng bo’laklarga bo’lish mumkin bo’lsa, u holda bu bo’laklarning har biri
ob’ektning (narsaning, narsalar to’plamining) ulushi deb ataladi.
Ulush ikkita natural son va chiziqcha yordamida yoziladi: 1/2, 1/3, 1/5
Chiziqcha ostidagi son ob’ekt nechta bo’lakka bo’linganligini, chiziqcha
ustidagi son esa bunday bo’lakdan bitta (ulush) olinganligini bildiradi.