Farg’ona davlat universiteti boshlang’ich ta’lim va sport tarbiyaviy

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

12 
2. Butunning ulushini topishga doir masalalar. 
 
Butunning ulushini topishda bizga qoida kerak bo’ladi. Butunning ulushini 
topish uchun butunni jami ulushlari soniga bo’lamiz va hosil bo’lgan natijani 
topilishi kerak bo’lgan ulush miqdoriga ko’paytiramiz. Shu orqalini butunning 
ulushini topish mumkin. Quydagi masalar orqali butunning ulushini topishimiz 
mumkin. 
a) Masala. Kitob 160 sahifadan iborat. Yura kitobning 4/5 qismini o'qidi. 
Yura nechta sahifani o'qidi? 
Avvalo, muammoning butunligini topamiz. Bu butun kitob va u atigi 160 
sahifadan iborat. 
Butunning ulushuni (qismini) ko'rib chiqamiz: 4/5.Umumiy ulush 5 ga teng, 
ya'ni butun 5 qismga bo'linadi va biz qancha sahifa kitobning 5dan 1ulushini 
tashkil qilishini topamiz. 
160/5=32 demak butun kitob (160 sahifa) ning 5dan 1 ulushi 32 sahifa ekan. 
Endi, butun kitob (160 sahifa) ning 5dan 4 ulushi qancha sahifa ekanligini 
topishimiz kerak. Buning uchun 5dan 1 ulushi 32 (sahifa) ni 4ga ko’paytirsak 
kifoya. 
32x4=128 demak Yura kitobning 128 sahifasi (4/5 ulushi) ni o’qib tugatgan 
ekan. 
b) Keyingi masalani ham ushbu qoidaga ko’ra bajaramiz. 
40 dan 7/20 ni toping. 
Butun son 40. Kerakli qism 40 ning 7/20 ulushidir. Maxraj 20 dir, bu 
bizning butun sonimiz - 40 20 qismga bo'linganligini anglatadi va biz sonimizning 
1/20 qismi nimaga teng ekanligini topa olamiz. 

---

13 
1) 40:20=2 - berilgan sonning 1/20 qismidir. Va biz 7 ta bunday qismni olishimiz 
kerak. Shunday qilib, sizga kerak: 
Shunday qilib, 40 ning 7/20 qismi 14 bo'ladi. 
c) Masala. Yo’l 130 km dan iborat. Bobur yo’lning 3/5 qismini bosib o’tdi. 
Bobur necha km yo’l yurdi? 
Avvalo, muammoning butunligini topamiz. Bu butun yo’l va u atigi 130 
kmdan iborat. 
Butunning ulushuni (qismini) ko'rib chiqamiz: 3/5. Umumiy ulush 5 ga teng, 
ya'ni butun 5 qismga bo'linadi va biz qancha km yo’lning 5dan 1 ulushini tashkil 
qilishini topamiz. 
130/5=26 demak butun yo’l (130 km) ning 5dan 1 ulushi 26 sahifa ekan. 
Endi, butun yo’l (130 km) ning 5dan 3 ulushi qancha km ekanligini 
topishimiz kerak. Buning uchun 5 dan 1 ulushi 26 (km) ni 3ga ko’paytirsak kifoya. 
26x3=78 demak Bobur yo’lning 78 km (3/5 ulushi) ni bosib o’tgan ekan. 

---

14