Farg‘ona davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

Tal’im tarbiya jarayonining soglomjashtiruvchi yo’nalashi-bu quyidagilardan iborat yoshlar salomatligi sohasida vujudga kelgan ahvolni tahlil qilib, bu muammo zudlik bilan echilishi lozim bo’lgan masala ekanligini anglash mumkin. O’sib kelayotgan avlodni sog’-lomlashtirish sohasida tub o’zgarishlarni amalga oshirmay turib ma’naviy, ahloqiy va jismoniy rivojlanish masalalarini hal etib bo’lmaydi.SHuning uchun o’sib kelayotgan avlodni sog’lomlashtirish kontseptsiyasi yoshlarni o’z salomatligiga munosabatini tubdan o’zgartirish, harakat faolligiga bo’lgan ehtiyojni shakllantirish va sog’lom dam olishni tashkil etishga qaratilgan bo’lishi lozim.
Ishlab chiqilgan ilmiy-pedagogik kontseptsiya yoshlarni sog’lomlashtirish n., insonning shaxsiy ehtiyojlarini qondiradigan sog’lomlashtiruvchi jismoniy tarbiya va sog’lom hayot tarzi shakllari, usul va uslublari bo’yicha aniq masalalarni hal etishga mo’ljallangan.
2. Yil, hafta, kun davomidagi aqliy ishchanlik qobiliati, aqliy ishchanlik paytida charchashi
Insonng akliy mexnatdan charchashi dastavval o’quv og’irlikka bog’liq. Bola qancha yosh bo’lsa, u shuncha tez charchaydi. Boshlang’ich sinflarda o’tiladigan matematika, rus tili va chet tili darslari inson ayniqsa tez charchatadi. Insonng aqliy mehnat qilish qobiliyati va bu mehnat paytida charchash-charchamasligi o’qish sharoitlariga bog’liq. Ayniqsa, bu o’rinda dars jadvalining mohiyati katta. Bu esa yil,hafta,kun davomidagi aqliy ishchanlik qobiliyatini qahday bo’lishiga ta’sir qiladi.Bir kunlik aqliy ishchanlik qobiyati har-bir insonda xar-xil boladi. Aqliy ishchanlik qobiliyati kunning birinchi yarmida juda aktiv bo’ladi.Kunlar yig’indisi natijasida haftalik ish qobiliyati kelib chiqadi.Dars jadvali shunday tuzilishi kerakki, bunda insonng yoshiga qarab dars soatlari, tanaffus, katta tannaffus vaqtlari belgilanishi kerak.Darslar boshlangandan keyin birinchi va ikkinchi soatlar davomida o’quvchilarning ish qobiliyati ancha yuqori bo’ladi. Kichik maktab yoshidagi insonng dars paytida tez charchashga sabab partada uzoq o’tirishi, bunda ayrim gruppa muskullarning davomli statik ish bajarishi dinamik ish bajarishiga nisbatan charchashni yuzaga keltiradi.Bolalarda aqliy mehnatdan charchash-diqqat e’tiborning pasayishi, bezovtalanish hamda uyqu bosish bilan xarakterlanadi. Maktab yoshgacha bo’lgan insonng tez charchab qolmasligini ta’minlash uchun mashg’ulotlar davomiyligi 15-20 daqiqadan oshmasligi kerak, 1 va 2 sinflarda esa 35 minut, 3-sinfdan boshlab 45 minut. Dars oralarida, kuni uzaytirilgan sinflarda dars tayyorlashdan oldin ochiq xavoda jismoniy mashq bajarish, sport o’yinlari bilan shug’ullanish maqsadga muvofiqdir. Fizkultura darslari bolalarda aqliy mehnatdan charchash alomatlari boshlanganida, ya’ni 3-4-darslarga qo’yilishi kerak.Insonng jismoniy ishdan charchashi ularning jismoniy holatiga, ishni tashkil qilish gigienasiga, yoshiga va boshqa faktorlarga bog’liq. Bundan tashqari barcha ish qurollari hamda asbob va uskunalarning katta-kichikligi insonng yoshiga yarasha bo’lishi kerak turishdir. Tez charchamaslikni ta’minlashda yana bir muhim narsa turli xil jismoniy ishlarni tez-tez almashtirib.