FəNN: vergiLƏr və vergitutma mühaziRƏ MÜƏLLİMİ: İ. E. D. M. C. HÜseynov

KitabYurdu.az 
30

---

 
Belə  ki,  başqa  ölkələrdə  vergi  ödəyicilərinin  öz  gəlirləri  hesabına 
həll  etdikləri  sosial  xarakterli  problemləri  bu  ölkələrdə  dövlət  öz 
vəsaitləri  hesabına  həll  edir.  Bu  isə  ağır  vergi  yükündən  narazılığın 
qarşısına sədd çəkir və maraqlar balansı gözlənilmiş olur. 
 
Adətən  tez-tez  fikir  irəli  sürülür  ki,  vergi  yükü  göstəricisinin 
səviyyəsi  nə  qədər  aşağıdırsa,  iqtisadiyyat  daha  surətlə  və  dinamik 
inkişaf edir. Lakin digər tərəfdən nəzərə  almaq lazımdır ki, vergi  yükü 
dövlətin  öz  normal  fəaliyyətini  təmin  edə  biləcək  həcmdə  vergilərin 
büdcəyə daxil olmasını təmin etməlidir. 
 
Vergi yükünün hesablanmasına müxtəlif yanaşmalar mövcuddur. 
 
Praktikada  ən  ümumi  şəkildə  vergi  yükü  vergi  daxilolmalarının 
cəminin  ümumi  daxili  məhsulun  həcminə  nisbətinin  faizlə  ifadəsi  kimi 
təyin olunur. 
Başqa sözlə                                    V 
             K = ───   ×100% 
               YDM 
burada K – vergi yükü; 
YDM – ümumi daxili məhsul; 
V – vergi daxilolmalarının həcmi. 
 
Müəyyən iqtisadi amillərin vergi daxilolmalarının həcminə təsirini 
xarakterizə etmək üçün makroiqtisadiyyatda vergilərin 
elastiklik  əmsalı  adlanan  göstəricidən  istifadə  olunur.  Bu  əmsal 
aşağıdakı düsturla hesablanır: 
       ∆X        ∆Y 
E = ─── * ─── 
 X           Y 
burada E – elastiklik əmsalı; 
X – vergi daxilolmalarının ilkin səviyyəsi; 
∆X – vergi daxilolmalarının artımı; 
Y – təsiri öyrənilən amilin kəmiyyəti; 
∆Y – təsiri öyrənilən amilin artımı. 
 
Vergilərin  elastiklik  əmsalı  göstərir  ki,  müəyyən  amilin  1  faiz 
dəyişməsi nəticəsində vergi daxilolmalarının həcmi neçə faiz dəyişəcək. 
Bu əmsalın qiyməti vahiddən böyük, kiçik və ona bərabər ola bilər. Əgər 
vergilərin elastikliyi əmsalın ümumi milli məsula nəzərən təyin olunursa 
və  onun  qiyməti  vahidə  bərabərdirsə,  bu  o  deməkdir  ki,  ümumi  milli 
məhsula  nisbətən  dövlətin  vergi  gəlirlərinin  payı  sabit  qalır.  Məsələn, 
AFR-də  son  iyirmi  il  ərzində  ümumi  milli  məhsula  nəzərən  bütün