Filologiyasi fakulteti adilova fanuza shodiyor qizi bitiruv malakaviy ishi
Yüklə 0,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
47 48 XULOSA “ Yaxshilik” tushunchasini ifodalovchi maqollar semantikasi tahlili natijasida quyidagi xulosalarga kelindi: - ko‘rib o‘tganimizdek, yaxshilikni ifoda etuvchi o‘zbek xalq maqollari insonni komillik sari yetaklashga, ezguliklar qilishga undaydi. Yaxshilik qil suvga sol, baliq bilur, Baliq bilmasa, Xoliq bilur maqoli insonni yaxshiliklar qilishga da’vat etadi; - maqollar – xalqning donoligini, millatning ruhini, uning madaniyatini ko‘rsatadigan xalq og‘zaki ijodining gavharidir. Maqollarni, xususan, xalq ijodiyotini o‘rganish, tadqiq qilish bugungi kunda juda muhim ahamiyat kasb etmoqda; - maqollar faqat folkloristik nuqtayi nazardan o‘rganilibgina qolmasdan, balki tilshunoslikning, lingvokulturologiyaning ham obyektiga ham aylanib ulgurgan; - maqollar xalqimizning milliy, madaniy–ma’naviy avloddan–avlodga o‘tib kelayotgan merosi hisoblanadi. Bu meros madaniyatimizning ham namunasi sanaladi. Til va madaniyatning o‘zaro yaqinligi va aloqadorligi ularni yagona metodologik asosda o‘rganish imkonini beradi; -o‘zbek xalq maqollari aforizmlar tarkibida ham o‘rganiladi; -maqol jumla, nutq hodisasi sifatida oddiy hodisani tashqi tomondan aks ettiradi, aniq dalil yoki aniq vaziyatni bildiradi; -maqollar - yagona mantiqiy mazmunga ega bo‘lib bir-biridan tamoman farqli leksik – grammatik tarkibdan iborat bo‘lishi mumkin; - yaxshilik tushunchasini ifoda etuvchi o‘zbek xalq maqollari o‘zbek mentalitetiga, milliy madaniyatiga oid jihatlarni ham namoyon qiladi; - biror xalq hayotida mavjud va kundalik hayotda faol qo’llaniluvchi leksemalar tilda o’z qiyofasini yaratadi va xalqlarning milliy mentalitetini ko’rsatishda maqollarda ishtirok etmay qolmaydi; - maqollarning semantik jihatdan guruhlarga ajratilishi uning qo‘llanish doirasi kengayishiga, o‘rganilishining osonlashishiga olib keladi; 49 - lingvokulturologiya – “til va madaniyat”ning uzviy aloqadorligini, uning shakllanishi va rivojlanishini o‘zida aks ettirgan hodisalar – til-madaniyatni birgalikda o‘rganadigan alohida ilmiy sohadir; - tilning anroposentrik tadqiqi yangi yo‘nalish hisoblanib, unda asosiy e’tibor nutqiy faoliyat bajaruvchisi, ya’ni nutq tuzuvchi va uni idrok etuvchi til egasiga qaratiladi; -antroposentrik paradigma lingvistik paradigmalardan biri bo‘lib, bu paradigma nuqtayi nazaridan inson dunyoni o‘zini bilish, o‘zining nazariy va amaliy faoliyati orqali taniydi; - o‘zbek xalq maqollarida mazmunni ochib berishda bir qancha vositalar muhim rol o‘ynaydi. Maqolda metaforalik, obrazlilik, ta`sirchanlik, hissiy bo‘yoqdorlik, qisqalik, majoziylik ahamiyatga egadir. Maqollarning ma’no- mazmuni ularni tashkil etuvchi komponentlar (so‘zlar) ma’nosidan bevosita “kelib chiqmaydi, u ma’no bo‘lak obraz orqali bog‘liq bo‘ladi”; - xalq so‘zlari (maqollar) ko‘chma ma’noda olingan, yoki so‘zlarning o‘z ma’nosi bilan ko‘chma ma’nosi birikuvidan tashkil topadi. Har ikkala holatda ham ko‘chma ma’no xalq maqollarida noodatiy, o‘ziga xos bo‘ladi. Ulardagi ma’no kundalik nutqdagi ma’nodan farqli, faqat maqollargagina xos bo‘ladi; - ingliz va o‘zbek xalq maqollari xalq og‘zaki ijodining paremiologiya sohasi bo‘yicha o‘rganiladi va o‘ziga xos bir qancha xususiyatlari bilan xalq og‘zaki ijodining boshqa janrlaridan farqlanib turadi. Ya’ni ularda fikr aniq, tugal xulosa, lo‘nda hukm tarzida ifodalanadi, muayyan hukmni mantiqiy izchillikda, keskin qutbiylikda ifodalash yetakchilik qiladi va o‘z va ko‘chma ma’nolarda qo‘llana olish imkoniga ega. Bundan tashqari maqollarda ibratlilik, pand-nasihat kabi jihatlar ustun turishi orqali o‘zining umuminsoniy jihatlarini ko‘rsatadi; - o‘zbek va ingliz tillaridagi ko‘pchilik yaxshilik va yomonlik mavzusiga oid maqollar ham deyarli bir xil ma’no-mazmunga maqollarining barchasida yaxshilik eng buyuk ezgu ish sifatida baholangan bo‘lsa, yomonlik insoniyatning eng razil va jirkanch tomoni ekanligi ko‘rsatiladi. |