Firuddin cəFƏrov hasil fəTƏLİyev

Qoloturiya  –  yapon  kukumariyası.  Qoloturiyanın  şişə  qarşı 
təsiri  ilə  əlaqədar  olaraq  sənaye  qida  məhsulları  istehsalında  və 
xəstələrin xüsusi qidalanması üçün tələb olunan qida rasionunda 
kukumariyadan  (şəkil  3.33)  hazırlanan  təbii  əlavəli  konservlər 
əsasında xörəklər yaradılması təlabatı yaranmışdır.  
 
 
Şəkil 3.33. Kukumariya 
 
Triterpen  qliseridlərinin  xüsusiyyətləri  xarici  ədəbiyyatlarda 
kifayət qədər təsvir edilmişdir. Əsas diqqət göbələyə və xərçəngə 
qarşı,  ayrıca  xərçəng  törədicilərinə  ayrılmışıdır  (sarkoma-180, 
sarkoma-37, Uoker-256 karsinosarkomu və s).  
Tədqiqatlarla  müəyyən  edilmişdir  ki,  kukumariyanın  az 
dozası  E.coli,  Aspergillus  niger,  Trichephyton  rubrum, 
Sacharomyces cerevisial, Candida albicans mikroorqanizmlərinə, 
infuzorlara (Tetrachymena piriformus), samurlara (Mustera vison 
sherb.) stimullaşdırıcı təsiri təmin edir.  
İnsan  üçün  norma  50-100  q  müəyyənləşdirilmişdir. 
Vladivostok  Dövlət  Tibb  İnstitunun  onkologiya  kafedrasının  və 
Vladivostok onkoloji dispanserinin rəyinə görə kukumariya əlavə 
edilmiş məhsullar xəstələrin sağlamlığına müsbət təsir edir.  
Yapon  kukumariyasının  qılafı  müalicə  əlavəsi  kimi  tövsiyə 
edilir. Rusiya Elmlər Akademiyasının Qida İnstitunun rəyinə görə 
kukumariyanın  səmərəli  qidalanmada  istifadə  edilməsi  mədə 
xərçəngi  ilə  bağlı  radikal  cərrahiyyə  əməliyyatlarından  sonra, 

---

240
 
qanın  immunoloji  və  digər  göstəricilərində  müsbət  irəliləyişlərə 
nail olmağa imkan verir.  
Konservləşdirilmiş  qılafda  0,06%  qlükozidlər  olur.  Uzun 
müddətli  isti  ilə  işlənmə  qlükozidlərin  miqdarına  az  təsir  edir. 
Onlar turş mühitdə isti ilə işləndikdə hidrolizə uğrayırlar.  
Kukumariyanın  konservləşdirilmiş  daxili  möhtaviyyat 
yarımfabrikatının  tərkibində  qlikogen-0,81%,  heksozamin-170 
mq%,  triterpen  qlikozidləri-0,09%  olur.  Monosaxaridlərdən 
fukoza,  fruktoza,  qalaktoza,  alfa  və  beta-qlükoza,  qalakturon 
turşusu və s. vardır.  
Mineral maddələr 1,7% miqdarında və qeyri-adi müxtəliflikdə 
olur. Heksozaminlər toxumaların regenerasiyasında iştirak edilə-
rək,  orqanizmdə  müdafiə  rolunu  oynayır,  qanın  laxtalanması 
sisteminə daxil olur, toxumaların nüfuzetmə və elasktikliyinə təsir 
edir, şişə qarşı müqavimət xüsusiyyətinə malikdir.  
Mədə xərçəngi xəstəliyində hüceyrəarası mayedə və plazmada 
duz-su balansının dərin pozğuntuları olur. Orqanizmdə Na, K, Ca, 
Mg  çatışmazlığı  hiss  edilir  və  təlabatın  ödənilməsi  lazım  gəlir. 
Kukumariyanın  toxumalarında  30-dan  çox  mineral  elementlər 
vardır.  Toxumaların  kütləsinin  2,8%-i  Ca,  P,  Mg,  Na  və  K 
elementlərindən  ibarətdir.  Onun  toxumalarında  həmçinin  J,  Mg 
vardır. Onların çatışmazlığı bədxassəli anemiyaya və leykomiyaya 
gətirib çıxarır. Litium və mis “Braun” karsinomunun böyüməsini 
tormozlayır. 
Vitaminlər orqanizmə ona görə lazımdır ki, onlar fermentlərin 
tərkibinə  daxil  olur.  Fermentlərin  aktivliyi  maddələr  mübadilə-
sindən asılı olub, onun pozulması qocalmaya səbəb olur.  
Ədəbiyyat  mənbələrində  qoloturiyanın  triterpen  qlükozidlə-
rinin canlı orqanizmə təsiri barədə xeyli məlumatlar vardır. 1951-
ci  ildə  qeyd  olunurdu  ki,  orqanizmdən  qoloturiyanın  kənar  edil-
məsi  hüceyrələrin  bölünməsini  zəiflədir.  1952-ci  ildə  isə  onların 
sitostatik  təsiri  haqda  məlumatlar  verilmişdir.  Sonralar  alimlər 
müəyyən  etmişlər  ki,  qlükozidlər  sarkoma-180,  sarkoma-37, 
adenokarsinosarkoma,  epidermal  karsinosarkoma  Uoker-256, 

---

241
 
leykemiya-1210 və s. bədxassəlilərin əmələ gəlməsini ingibirləş-
dirir.  
Güman olunur ki, qlikozidlərin sitostatik təsiri onların xoles-
terinlə  möhkəm  kompleks  əmələ  gətirərək,  sürətlə  böyüyən  və 
hüceyrələrin membranında struktur pozğuntusu yaratmasına səbəb 
olur. Eksperimentlərlə sübut olunmuşdur ki, ancaq təbii qlikozid-
lər sitostatik təsirə malikdir. Təmizlənmiş fraksiya və ya ayrı-ayrı 
qlikozidlər bu təsiri itirirlər.  
Ədəbiyyatda qoloturiyanın triterpen qlikozidlərinin quruluşu-
nun  jenşenlə  oxşarlığı  barədə  məlumatlar  vardır.  Müəyyən  edil-
mişdir  ki,  onların  oxşarlığı  fizioloji  təsirlərdədir.  Bununla  belə 
İ.İ.Brexman  və  B.A.Qonenkonun  fikrinə  görə  maye  toxuma 
ekstraktının təsirindən qlikozidlərin təsiri 10-100 dəfə artıq olur. 
Bir  çox  müəlliflər  hesab  edirlər  kiu,  saponinlərin  ağız  vasitəsilə 
qəbul  edilməsi  tamamilə  ziyansızdır.  Bunu  onun  dərialtı  üsulla 
yeridilməsi  haqqında demək olmaz. Triterpen qlikozidləri qanun 
tərkibinə  təsir  göstərir.  Onlardan  əksəriyyəti  hemolitik  aktivliyə 
malik olur. Belə bir məlumat da vardır ki, qlikozidazların iştirakı 
nəticəsində triterpen qlükozdilərinin hemolitik aktivliyi azalır. 
Q.E.Dekanosidze  və  başqaları  hesab  edirlər  ki,  triterpen 
qlikozdlərinin  istifadəsi  nəticəsində  qanda  xolesterinin  miqdarı 
azalır, zülalların sitoplazmatik sintezi artır, yeni ribosom və RNT 
yaranır (hormonların təsirində olduğu kimi). 
Triterpen  qlikozidləri  müvafiq  qatılıqda  mərkəzi  əsəb  siste-
mini aktivləşdirir, stimullaşdırıcı effekt yaradır. Onlar insanın qo-
loturiya, paxlalı, kökümeyvəlilər, qənnadı və hazır məhsuldan olan 
qida rasionunun tərkib hissəsinə daxil olur. Onların tərkibinə isə 
sabun otu və biyan daxil olur (halva, mayonezlər və s.). 
Tədqiqatlar  göstərmişdir  ki,  konservləşdirilmiş  yapon  kükü-
mariyası qılafının sulu ekstraktı aşağıdakı hüceyrələrin inkişafına 
köməklik  edir:  Sacchoromyces  cerevisiae  tipli  mayalar,