Firuddin cəFƏrov hasil fəTƏLİyev

Qarpız yağı (şəkil 3. 28) linol qrupuna aiddir. Onun tərkibində 
üstünlük  təşkil  edən  turşulardan  aşağıdakıları  göstərmək  olar: 
palmitin – 4,0-12,6%; stearin-5,8-15,2%; olein – 6,3-43% və linol 
-26-71% 
.  
Pomidor  cecəsinin  yağı  fosfolipidlərə,  karotinoidlərə,  alfa-toko-
ferollara  malikdir.  Yağın  çıxarılma  dərəcəsi  preslə  -  15%-dək, 
ekstraksiya üsulu ilə isə 20%-dək təşkil edir .  
 

---

143
 
 
 
Şəkil 3.28. Qarpız (Citrullus lanatus L.) 
 
Tədqiq edilmiş qarpız, yemiş, xiyar və bu fəsilədən olan digər 
bitki toxumlarının yağı, yağ turşusu tərkibinə görə bir-birindən az 
fərqlənir. Yunan qabağı (kabaçki) və balqabaq yağlarının tərkibin-
də  sortdan  asılı  olaraq  xeyli  variasiyalar  müəyyən  olunmuşdur. 
Qeyd olunan birinci yağda qliseridlər üstünlük təşkil edir. Bunlar 
linol turşusunun radikalları tərəfindən yaranır. Yunan qabağı toxu-
munun yağında olein turşusunun payı nisbətən artaraq praktiki ola-
raq linol turşusunun payına bərabər olur. 
 Qarpız toxumu yağını həkimlər böyrəklərin xəstəliyi zamanı, 
maddələr  mübadiləsinin  normallaşması  üçün;  balqabaq  yağını  – 
qastritlərdə,  qaraciyərin  serrozunda,  prostat  vəzinin  iltihabında, 
stomatit və anginanın müalicəsində məsləhət görürlər. 
Üzüm  toxumunun  yağı  (şəkil  3.29)  xeyli  miqdarda  biofla-
vonoidlərə malikdir ki,  bu da damarları möhkəmləndirir, sərbəst 
radikalları kənarlaşdırır. Tədqiqatlar göstərir ki, belə yağın salat-
larda istifadə edilməsi dərinin vəziyyətinə müsbət təsir edir, onu 
sığallı və dartılan edir.  
Amarant yağı qədimdən (şəkil 3.30) məlumdur.  Yunanlarda 
bu  yağ ölməzlik  simvolu sayılırdı.  Amarant  yağı  zəngin  skvalen 
(15%-dək) mənbəyidir. Skvalen izoprenoid birləşmələrə aid olub, 
strukturuna görə beta – karotinə bənzəyir. O, aralıq metabolit kimi 

---

144
 
xolesterinin sintezində iştirak edir.  
 
 
 
Şəkil 3.29. Üzüm toxumu (Vitis Vinifera) 
 
 
 
Şəkil 3.30. Amarant (Amaranthus caudatus) 
 
Kliniki  tədgiqatlarda  qeyd  olunmuşdur  ki,  skvalen  ateros-
klerozun yaranmasına səbəb olur, xolesterinin ümumi miqdarının 
və aşağı sıxlıqlı lipoproteidlərin azalmasına effektli təsir edir. 
Rastoropşi yağı eyni adlı bitkinin meyvəsindən alınır. Bioloji 
aktiv  əlavə  kimi  qidaya  qatmaq  üçün  geniş  istifadə  edilir. 
Əvəzolunmayan  linol  turşusu  ilə  yanaşı  efir  yağlarına,  qətrana, 

---

145
 
biogen amillərə, misə, sinkə, selenə malikdir. Rastoropşi meyvələ-
rindən  flavonoid  supstansiyası-silamirin  ayrılır  ki,  bu  da  hepa-
toprotektor xüsisyyyətinə malik olur. E vitamini rastoropşi yağının 
tərkibində antioksidant təsirə malik olur.  
Dünyada hər il kofe dənələri istehsalı 5 mln tonu keçir. Sənaye 
emalında 1 ton dənin emalından 0,5 tondan çox tullantı alınır. Bu-
nunla bahəm 2-2,5 ton güclü nəmlənmiş, utilləşməyən kofe şlamı 
da  əmələ  gəlir  ki,  bunun  da  tərkibində  quru  maddələrin  miqdarı 
25% təşkil edir. Qeyd etmək lazımdır ki, şlamın tərkibi yağla çox 
zəngin olur və o, yüksək bioloji aktivliyə malik olur. O, qida ətriy-
yat-kosmetika  və  əczaçılıq  sənayesi  üçün  qiymətli  xammal  ola 
bilər.  
Çeşidlərin artırılmasında üçüncü istiqamət – bitki  yağlarının 
kupajıdır. Məsələn: “Altero” – günəbaxan və zeytun yağının qarı-
şığıdır. “Voljskoye” – xardal və günəbaxan yağının qarışığıdır. 
Son zamanlar süd yağının bitki yağı ilə əvəz olunması bazarda 
özünə müvəffəqiyyətlə alıcılar tapmaqdadır. Bitki yağlarının isti-
fadə edilməsi, tək iqtisadi və xammal problemi ilə əlaqəli olmayıb, 
eyni zamanda ölkə əhalisinin sağlamlıq böhranının aradan qaldı-
rılması üçün də lazımdır.  
Bitki yağlarından istifadə edilərək hazırlanan məhsulların qi-
dalılıq dəyəri, yağ turşuları və yağın triqliserid tərkibi, onda olan 
kompleks fizioloji maddələrin, məsələn, fosfatidlərin,  yağda həll 
olan  vitaminlərin,  sterolların,  karotinoidlərin  və  s.  olması  ilə 
müəyyən olunur.  
Bitki  yağlarının süd sənayesində tətbiqi getdikcə daha möh-
kəm mövqe qazanır. Süd məhsullarının çeşidi mürəkkəb xammal 
tərkibi ilə daimi genişlənir. Müxtəlif yağ payına malik olan şorlu 
– bitki yağlı, bitki yağlı-şorlu və tərkibində yağın miqdarına görə 
yağsız  –  (2-3,8%),  normal  yağlı  (4,0-18,0%)  və  yağlı  (19%  və 
daha çox) südlü şirələnmiş məhsullar hazırlana bilər.  
Digər  bir  istiqamət  –  yaddaşı  yaxşılaşdırmaq,  qanın  mikro 
dövr etməsini, ürək-damar xəstəliklərini normallaşdırmaq və qara 
ciyəri bərpa etmək üçün əczaçılıq preparatlarının yaradılmasıdır ( 
məsələn: “Vitol”, “Veykon”) .  

---

146
 
İstiqamətlərin biri də – marqarin, mayonez, sous və qənnadı 
məmulatlarının  (günəbaxan  fosfatid  konsentratı,  soya  fosfatid 
konsentratı, lyuksara 5625) istehsalı üçün yaxşılaşdırıcı- əlavələr 
istehsalıdır.  
Yağ sənayesi inkişafının perspektivliyi artıq heç kimdə şübhə 
yaratmır.