Fiskal siyosat, davlat byudjeti va uning taqchilligi .
459
Moliya
tizimiga
yuklatilgan
vazifalarning
samarali amalga oshirilishi iqtisodiy o‘sish uchun
xizmat qiladi. Moddiy va mehnat resurslarining to‘g‘ri
taqsimlanishi va ulardan samarali foydalanish moliya
faoliyatiga, uning vazifalari real bajarilishiga bog‘liq.
Takror ishlab chiqarish va iqtisodiy o‘sishni pul
mablag‘lari bilan ta’minlashda ham moliyaning roli
beqiyos. Moliya o‘z vazifalarini bajarish bilan birga
iqtisodiy va ijtimoiy o‘zgarishlarni tartibga soladi,
samarali xo‘jalik faoliyatini rag‘batlantirishni ham
ta’minlaydi.
Moliya tizimi. Umumdavlat moliyasi - davlat byudjeti, ijtimoiy sug‘urta
hamda mol-mulk va boshqa sug‘urta fondlarini o‘z ichiga oladi.
Davlat pul mablag‘larining asosiy markazlashgan fondi bo‘lmish davlat
byudjeti moliya tizimining asosiy bo‘g‘ini bo‘lib xizmat qiladi. Davlatning
markazlashgan byudjeti bilan birga xokimiyat quyi organlarining (viloyat, tuman
va shaxar) byudjeti ham mavjud bo‘ladi. Bu joylarda mavjud moliyaviy resurslarni
ancha to‘laroq jalb qilish va ulardan samarali foydalanish imkonini beradi.
Xokimiyat quyi organlari byudjetning daromadlari o‘z xududidagi korxonalar
daromadidan, aholidan olinadigan soliqlar, mulk soliqlari va shu kabilar orqali
shakllanadi. Ularning daromadi qisman davlat byudjetidan beriladigan subsidiyalar
xisobiga ham to‘ldiriladi. Xokimiyat quyi organlari byudjet mablag‘lari tegishli
xududda ta’lim, sog‘liqni saqlash, obodonchilik, yo‘l qurilish va shu kabilarga
sarflanadi.
Mol – mulk va shaxsiy sug‘urta moliya tizimining keyingi bo‘g‘ini
xisoblanib, mulkchilikning barcha shakllaridagi korxonalar va fuqarolarga joriy
qilinadi. U majburiy va ixtiyoriy bo‘lishi mumkin. Bu maqsadlar uchun fondlar
korxona va aholining to‘lovlari xisobiga shakllanadi. Fond mablag‘lari mol-mulkiy
sug‘urtasiga va shaxsiy sug‘urtaga pul to‘lashni ko‘zda tutadi.
Shaxsiy sug‘urta aholining pul jamg‘armalarining tashkil qilishning
shakllaridan biri bo‘lib ham xizmat qiladi.
Jamiyat moliya tizimi ijtimoiy siyosiy va ma’rifat ishlari bilan
shug‘ullanuvchi tashkilot va muassasalarning moliyasini ham o‘z ichiga oladi.
Kasaba uyushmalar, siyosiy partiya, yoshlar, xotin-qizlar, faxriylar tashkilotlari,
ijodiy uyushmalar, sport tashkilotlari va boshqa ilmiy ma’rifiy jamiyatlarning ham
o‘ziga xos moliyasi mavjud bo‘ladi. Bunday ijtimoiy tashkilotlarning moliyaviy
resurslarining manbai, tashkilot a’zolarining kirish puli va badallari, tijorat
faoliyatidan kelgan daromad, xomiylar ajratgan yoki xayriya qilgan mablag‘lardan
iborat bo‘ladi. Jamiyat moliya tizimida maxsus va xayriya fondli xo‘jalik
subektlari va axolining pul mablag‘larini aniq bir maqsad yo‘lida birlashtiradi va
ular maqsadli ishlatiladi.