Fizika ixtisosligidan boshqa ixtisosliklar uchun ma’ruza matnlari to’plami So’z boshi

P

F
S
n
, (8.1) 
bu yerda F
n
 - jism yuzasiga ta’sir etayotgan kuch, S —jism yuzasi. 
Bo’ylama cho’zilishda jismning deformatsiya natijasida uzaygan qismi 

l
ni jismning dastlabki uzunligi l
0 
ga nisbatini nisbiy uzayish 

deyiladi va u 
kuchlanish R  ga proporsional bo’ladi. 
F
el 

 -kx 

 a P , (8.2) 
bu yerda, a - elastiklik koeffitsienti deyiladi. Elastiklik koeffitsienti a ga 
teskari bo’lgan kattalik YUng moduli yoki 
elastiklik moduli deyiladi va ye harfi bilan belgilanadi. YUng moduli ye son 
jihatdan birga teng bo’lgan nisbiy uzayishni hosil qilish uchun kerak 
bo’ladigan kuchlanishga teng. Elastiklik koeffitsienti a son jihatdan bir birlik 
kuchlanish ta’siridagi nisbiy uzayishga teng. Elastik deformatsiyada jism 
potensial energiyaga ega bo’ladi. 
10-§. TEBRANISHLAR VA TO’LQINLAR. TEBRANMA HARAKAT 
U yoki bu darajada takrorlanuvchanligi bilan ajralib turadigan 
jarayonlarga tebranishlar deyiladi. Takrorlanayotgan jarayonning fizik 
tabiatiga qarab tebranishlar mexanik, elektromexanik, elektromagnit va 
boshqalarga ajraladi. Biz mexanik tebranishlarni ko’ramiz. Tebranishlar erkin 

---

(yoki xususiy) tebranishlar, majburiy tebranishlar, avtotebranishlar va 
parametrik tebranishlarga bo’linadi. 
Muvozanat holatidan chiqarilganidan so’ng, o’zicha tebranadigan 
sistemadagi tebranishlarga erkin yoki xususiy tebranishlar deyiladi. Masalan, 
matematik mayatnikning tebranishi erkin tebranishlarga misol bo’ladi.
Tebranishlar sinus yoki kosinus qonuni bo’yicha sodir bo’lsa, bunday 
tebranishlarga garmonik tebranishlar deyiladi. Garmonik tebranishlar 
tenglamasi shunday yoziladi: