Fizika ixtisosligidan boshqa ixtisosliklar uchun ma’ruza matnlar
7-§. YADRO REAKSIYALARI Ikki yadro yoki yadro va elementar zarrachalar bir-biriga 10
-15
m
masofaga yaqin kelganda yadro kuchlari hisobiga bir-biri bilan o’zaro intensiv
ta’sirlashib, yadrolar tarkibining o’zgarish jarayoniga yadro reaksiyalari
deyiladi.
YAdro reaksiyalarini umumiy shaklda
А а В в
(7.1)
yoki
A(a, v)V deb yozish mumkin.
YAdro reaksiyalari vaqtida
1. Elektr zaryadining saqlanish qonuni;
2. Nuklonlar sonining saqlanish qonuni;
3. Energiyaning saqlanish qonuni;
4. Impulsning saqlanish qonuni bajariladi.
YAdroning bo’linish jarayonida ajralib chiqqan neytronlardan bittasi o’z
navbatida qo’shni yadroni parchalash va bu yadro ham qo’shni yadroni
parchalashi mumkin bo’lgan neytronlarni chiqarishi mumkin. Natijada
bo’linayotgan yadrolar soni kesin ortib ketib, o’zini-o’zi davom ettiruvchi
reaksiya yuzaga keladi. Ushbu reaksiyaga zanjir yadro reaksiya deyiladi.
YAdrolarning bo’linishi boshqariladigan reaksiya amalga oshiriladigan
qurilma yadro reaktori deyiladi. YAdro reaktori: yadro yoqilg’isi,
neytronlarning sekinlatgichi, reaktor ishlaganda ajraladigan issiqlikni olib
ketuvchi issiqlik eltuvchi ( suv, suyuq natriy ) va reaksiya tezligini
rostlovchi qurilma.
Juda yuqori temperaturalarda yengil yadrolarning qo’shilish reaksiyasi
termoyadro reaksiyasi deyiladi. Termoyadro reaksiyasi yuz berishi uchun
yadrrolar 10
-15
m masofaga, ya’ni yadro kuchlari ta’sir doirasiga tushishlari
shart. Termoyadro reaksiyalari sintez reaksiyalari yoki termoyadro sintezi
deyiladi.
Hozirgi vaqtda dunyoning ko’pgina davlatlarida boshqariluvchi
termoyadro reaksiyasini amalga oshirish ishlari amalga oshirilmoqda.
Bo’linish
reaksiyasini
yadro
reaktorlarida
boshqarilgani
kabi,
boshqariladigan termoyadro reaksiyasini amalga oshirish ancha murakkab
masaladir.
