Fizika,2 qism 20

Yorug‘lik dispårsiyasining tàbiàti. Vàkuumdà istàlgàn to‘lqin
uzunlikli elåktrîmàgnit to‘lqinlàrning tàrqàlish tåzligi bir õil
(c = 3 · 10
8
m/s), mîddàlàrdà esà to‘lqin uzunligigà bîg‘liq bo‘làdi.
Shuning uchun hàm îq yorug‘lik tàrkibigà kiràdigàn turli rànglàrgà
mîs kåluvchi to‘lqinlàr uchun muhitning sindirish ko‘rsàtkichi
hàm fàrq qilàdi. Nàtijàdà prizmàdàn o‘tish pàytidà turli rànglàr
turlichà sindirish ko‘rsàtkichigà uchràydi, turlichà sinàdi và
bir-biridàn àjràlib chiqàdi.
Shuni tà’kidlàsh lîzimki, dispårsiya hîdisàsi nàfàqàt
prizmàdà, bàlki judà ko‘p bîshqà hîllàrdà hàm kuzàtilàdi.
Ìàsàlàn, quyosh nurlàrining àtmîsfåràda hîsil bo‘làdigàn suv
11-§.
Oq
yo
rug‘lik
Qizil
Pushti
Sariq
Yashil
Havorang
Ko‘k
Binafsharang
26- rasm.

---

40
tîmchilàridà sinishi uning ràngli nurlàrgà àjràlishigà, ya’ni
kàmàlàkning hîsil bo‘lishigà îlib kålàdi.
Nîrmàl dispårsiyadà to‘lqin uzunligi îrtishi bilàn muhitning
sindirish ko‘rsàtkichi kàmàyadi. Shuning uchun hàm spåktrning
yuqîrisidà eng kàttà to‘lqin uzunlikli qizil, pàstidà esà eng
kichik to‘lqin uzunlikli binàfshàrànglàr jîylàshàdi. Bîshqà rànglàr
hàm shu tàrtibdà, to‘lqin uzunliklàrning kàmàyib bîrishigà
muvîfiq jîylàshgàn.
Quyidà bà’zi mîddàlàr sindirish ko‘rsàtkichlàrining to‘lqin
uzunligigà bîg‘lanishi kåltirilgàn.
2- jàdvàl
n
l, mm
Fluîrit
Êvàrs
Îsh tuzi
0,2
1,5
1,65
1,75
1,6
1,43
1,53
1,53
3,2
1,41
1,47
1,51
Spåktr rànglàrining qo‘shilishi. Nyutîn o‘z tàjribàsini dàvîm
ettirib, prizmàdàn chiqqàn ràngli nurlàrni linzà yordàmidà bir
jîygà to‘plàgàn và ekràndà îq yorug‘lik hîsil bo‘lgànini ko‘rgàn.
Dåmàk, ràngli nurlàrning qo‘shilishi nàtijàsidà îq yorug‘lik
hîsil bo‘làdi, ya’ni dispårsiya nàtijàsidà hîsil bo‘lgàn yettità
ràngli yorug‘lik îq yorug‘likning tàrkibigà kiruvchi yorug‘liklàrdir
(27-ràsm).
Umumàn îlgàndà, ikkità (yoki undàn ko‘p) rànglàrni
qo‘shish bilàn hàm îq yorug‘likni hîsil qilish mumkin. Bundày
rànglàrgà qo‘shimchà ràng dåyilàdi. Sàriq và ko‘k rànglàr
qo‘shimchà rànglàrgà misîl bo‘là îlàdi. Uchtà àsîsiy hisîblànmish
qizil, yashil và binàfshàrànglàrni turli hissàlàrdà qo‘shish bilàn
istàlgàn ko‘rinishdàgi ràngni hîsil qilish mumkin.
Oq yorug‘lik
Oq
yorug‘lik
Ekran