Fiziologiyasi va gigiyenasi

Erta yigitlik yosh (15-17 yosh). 
Yigitlik davrida muskullarning 
kuchli o'sishi davom etadi, ularning kuchi keskin ortadi. Bosh va 
orqa miyaning massasi voyaga yetgan odam larnikiga teng b o ia ­
di. Yurak-tomirlar tizimi jiddiy darajadagi yuklamalarni bemalol 
yenga oladi. O 'pkaning tiriklik s ig im i ortadi. M ashqlar natijasida 
o 'p k a ventilatsiyasining jism oniy yuklam alar davrida ortishi nafas 
olishni yaxshilanishi va chuqurlashuvi hisobiga yuz beradi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Bu davr uchun asab tizim ining oliy darajadagi funksional jih at­
dan takomillashuvi va asab jaravonlarining yuqori harakatchanligi 
xarakterlidir.
Nazorat savollari:
1. Oliy asab faoliyati haqida Gippokrat v Pavlov ta’limotlarini kelti- 
ring.
2. Shartli va shartsiz reflekslar odam hamda hayvon organizmi uchun 
qanday ahamiyatga ega?
3. Oliy asab faoliyatining tiplari va sifatiy xususiyatlarini ayting.
4. Bolalar rivojlanishining asosiy bosqichlari tavsifini ayting.
5. Shartli va shartsiz reflekslarning tormozlanishini tushuntiring.
6. Bolalarning oliy asab faoliyatining voyaga yetgan odamlarnikidan 
qanday farqi bor?
VI BOB. ANALIZATORLAR FUNKSIYALARINING
UMUMIY QONUNIYATLARI
Axborotni qabul qilish va qayta ishlash analizatorlar, y a'n i sezgi 
a ’zolari orqali amalga oshiriladi. Tashqi olamdagi ta'sir, nerv sig- 
nallari holida bosh mivadagi nerv markazlariga yetkaziladi. Bu sig- 
nallar bosh miyaning turli b o iim larid a qayta ishlanib, uning oliy 
b o iim id a sezish, tasavvur qilish, anglash bilan yakunlanadi.
I. P. Pavlov har bir analizator bir-biriga b o g iiq b o ig a n uchta 
periferik, o ik azu vch i va markaziy qismdan iborat ekanini birinchi 
b o iib isbotladi. Retseptorlar analizatorlarning periferik qismi h i­
soblanadi, bular m a'lum ta'sirga javob beruvchi nerv uchlari bilan 
tugaydi. Retseptorlar tuzi 1 ishi. joylashishi. funksiyasiga k o 'ra turli 
xil b o ia d i. Q o 'z g ‘alishni retseptordan bosh miya katta varimshar- 
lariga o ’tkazuvchi markazga intiluvchi nevronlar analizatorning 
o'tkazuvchi qismini tashkil etadi. Bosh miya katta yarim sharlari- 
ning m a'lum retseptorlardan ta'sirni qabul qiluvchi qismlari anali-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

zatorning markaziy qismini tashkil etadi. Analizatorning barcha 
qismlari bir butun holda ishlavdi. Qandavdir analizatorning bir qis­
mi shikastlansa, uning funksiyasi buziladi.
Odamning mehnat faoliyatida analizatorlarning roli juda muhim. 
Agar bolaning turli a'zo lari dan. turli sezgi a'zolaridan ta ’sir kam 
borsa, bosh miya rivojlanishdan orqada qoladi. Tashqi olamdagi 
turli xil ta ’sir avval retseptorlarda, so ‘ngra bosh miya b o ‘limlarida 
analiz qilinadi. Ta'sirning har tom onlam a nozik analizi bosh miya 
katta yarimsharlarida amalga oshadi.