Forobiv foz1l odamlar t o s h k e n t «o z b e k I s t o n m I l L i y e n s I k L o p e d I y a s i» d a V l a t L m I y n a s h r I y o t I 84(5U)1 a b u n a s r f o r o b I y. F 4 Fozil odam lar shahri

18. IN SO N JO N I V A Q U V V A T L A R I
BO L A K L A R I H A Q ID A SO ‘Z
I n s o n n i n g b o r liq q a kelishi b ila n d a s tla b
0
‘rta g a tu s h g a n
n a rs a s h u b o i a d i k i , u n d a u o ‘zini b o q a d i g a n q u v v a t p a y d o
qiladi. Bu esa g ‘izolantiruvchi q u w a t edi. B u n d a n s o ‘n g ra o ‘rtaga 
c h i q q a n n a rs a misoli b ir issiqlik. s o v u q lik kabi j i s m g a tegib 
b i l i n a d i g a n t u y g ‘u n q u v v a t l a r , t a ’ m , h i d . o v o z k a b i
se z ila d ig a n n a r s a la r va ra n g , z iy o kabi b a r c h a k o ‘riladigan 
n a r s a la r b o ‘ldi. A m m o s h u n isi h a m b o r k i, tu y g ‘u l a r p a y d o
b o 'lis h i b ila n birga b o s h q a b ir q u v v a t h a m o 'r t a g a c h iq a d i. Bu 
esa tu y u lg a n n a r s a la r g a b o g 'liq b o 'l i b , u la rn i istash va yoki 
u la r d a n q o c h is h ta rz id a y u z a g a keladi. U n d a n s o 'n g r a in s o n d a
b u t u n la y b o s h q a bir q u v v a t o 'r t a g a c h i q a d i . Bu u n g a tegishli 
hislar k u z a t u v l a r i d a g 'o y i b b o 'l g a n i d a n s o 'n g b u orqali u n i n g
o 'z i d a o 'r n a s h g a n t u y g 'u n n a r s a la r n i s a q la b q o la d i. Bu esa 
m u ta x a y y ila — xayol qilish q u v v a ti edi. Bu q u v v a t b ila n in s o n
t u y g 'u n n a rs a la rn i b ir-b iri b ila n b irla s h tira d i, y o b o 'l m a s a
u l a r n i b i r - b i r i d a n a y ir a d i. Bu t a r k i b b o ' l g a n n a r s a l a r yo 
a y ir ilg a n n a r s a l a r t u r l i - t u m a n b o 'l a d i , b u l a m i n g b a ’zilari 
y a n g lis h - k o z ib b o 'l a d i , b a ’zilari t o 'g ' r i - s o d iq b o 'la d i. 
Bu xayol q ilin g a n n a r s a la r b ila n b o g 'l i q h o ld a bu q u w a t g a
k e lib t u t a s h a d i . B u n d a n k e y in e s a i n s o n d a a q l q u v v a t i
m a y d o n g a c h iq a d i, b u b ilan in s o n aql q a b u l q ila d ig a n n a rs a la r 
—m a ’q u l o t n i b ilm a k i m k o n i g a e r is h a d i. Bu tufayli u g o 'z a l 
b ilan x u n u k n i b i r - b i r i d a n a y ira o la d i, s a n 'a t b ila n b ilim n i 
y a ra ta d i. S h u n i n g d e k , u aql q a b u l q ila d ig a n n a r s a la r b ilan
b o g 'liq b o 'l g a n b ir o r z u h a m b u q u w a t g a kelib tu ta s h a d i.
В u l a r d a n g 'i z o l a n u v c h i q u v v a t e sa u n d a y a k k a y u y a g o n a
b o s h q a r u v c h i (rais) q u v v a t b o 'l i b , u b i r q a t o r y o r d a m c h i
va x iz m a tk o rla ri b o 'lg a n q u v v a tla rd a n iboratdir. G 'i z o l a n u v c h i
q u v v a t asosiy q u v v a t b o 'lib , u b a d a n a 'z o la ri o ra s id a — o g 'iz d a
b o 'la d i. G 'i z o l a n u v c h i va y o r d a m c h i b o 'lg a n q u v v a tla r b o s h q a
q u v v a t l a r o r a s i d a t a r q a t i l g a n b o ' l a d i . В u l a r n i n g h a r biri 
m a ’lu m b ir q u w a t g a o 'r n a s h g a n b o 'l a d i . Bu q u v v a tla r ic h id a
h u k m r o n h i s o b l a n g a n q u v v a t o ' z t a b i a t i b i l a n b o s h q a
q u v v a tla r n i id o ra q ilad i. B o s h q a q u v v a tla r o ' z h a r a k a t l a r i d a
u la r g a o 'x s h a b k e ta d i. U l a r h u k m r o n q u v v a t l a r f e ’lla rid a
m a rk a z i q a lb d a b o 'l g a n tabiiy g 'a ra z la rig a o 'x s h a y d i Bu x uddi
30

---

F O Z I L O D A M L A R S H A H R I
m e ' d a , jig a r, q o r a t a l o q kabi b u n g a x iz m a t q ila d ig a n a 'z o l a r ,
b u x i z m a t q ila d ig a n a ’z o l a r g a x i z m a t e ta d ig a n a ’z o l a r va b u
a ’z o l a r n i n g x i z m a t k o r i boM gan b o s h q a a ’z o l a r h a m s h u
q a b i l d a d i r . C h u n k i q o r a t a l o q ( o ‘z t a b i a t i b i l a n ) h a m
b o s h q a r u v c h i a ' z o , h a m b o s h q a r i l a d i g a n a ’z o d ir. U q a l b n i n g
m a ’m u r i h i s o b l a n a d i , u o ‘t , b u y r a k k a b i l a r g a o ‘x s h a s h
a ’z o l a r n i n g a m i r i s a n a l a d i , siy d ik q o p i b u y r a k k a , b u y r a k
q o r a t a l o q q a , q o r a t a l o q q a l b g a x i z m a t q i l a d i . B o s h q a
a ’z o l a r n i n g a h v o li h a m ay n i s h u n i n g o ‘zidir.
T u y g ‘u q u w a t i n i n g ( a l - q u v v a t u a l-x o s s a ) h a m b ir a m ir i, 
h a m u n in g yordam chilari bor. Y ordam chilari esa o ‘s h a h a m m a g a
m a s h h u r b o ' l g a n b e s h t u y g ' u b o ' l i b , h a r k im g a b ilin g a n
k o ‘z, q u l o q va b o s h q a t u y g ‘u a ’zo la rig a ta r q a lg a n boMadi, bu 
tu y g ‘u l a r n i n g h a r biri o ‘z ig a xos b o ’lgan ji n s n i id r o k etadi.
A m i r quvvat b o i s a b e sh ta tu y g 'u t o m o n i d a n idrok etiladigan 
o ’s h a h a r b ir n a r s a d a n x a b a r d o r q i l u v c h i n i n g egalari b o ’ladi. 
X u d d i b u b e s h t u y g ’u o ’s h a q u w a t g a o ’x s h a b k e ta d i va x u d d i 
u l a r n i n g h a r b iri m is o li b i r tu rli x a b a r b irla y o b o ’lm a s a
m a m l a k a t n i n g b ir q i s m i d a n o ’ziga a y r im b ir x a b a r k e ltirish n i 
b o ’y n ig a o l g a n x a b a r c h i l a r d a n s a n a la d i. A m i r h is o b la n a d ig a n
q u v v a t m isoli b i r p o d i s h o h k a b id u r , u n i n g n a z d i d a x a b a r la r
p o d i s h o h l i k n i n g b a r c h a q is m l a r i d a n x a b a r c h ila r o rq a li yig’ilib 
t u r a d i. M a n a s h u p o d i s h o h h a m y u r a k d a n j o y o lg a n . Xayol 
s u r i s h q u v v a t i ( q u v v a t i m u t a x i y y i l a ) d a j i s m n i n g b o s h q a
a ’z o la rig a h a m ta r q a lg a n y o r d a m c h i a ’z o la ri y o ’q; u y a k k a y u
y a g o n a b o ’lib, u n i n g yeri h a m q a lb d ir , u sezg ilarg a t a ’sir 
q ilm a y q o ’ysa, o ’zi se z g a n n a rs a la rin i s a q la b q o l a o lad i. O ’z 
tab iati b o ’y ic h a u seziladigan n a rs a la r - m a h s u lo tg a h o k im d ir , 
u l a r u s t i d a n h u k m y u r i t a d i . U b i r n a r s a n i i k k i n c h i s i d a n
a jra ta d i, t u r l i - t u m a n ta r k i b t o p a d i g a n n a r s a l a r n i n g biri b ila n
m u v o f i q a t to p ib , ik k in c h isi b o ’lg an sezilu v c h i n a r s a la r bilan 
q a r a m a - q a r s h i b o ’ladi.
A m m o n o t i q a q u w a t i g a (q u v v a ti n o t iq a g a ) kelsak, u la r 
boshqa a ’zo turlari ich id a na o ziqlanadigan turlarini va na xizmat 
q ila d ig a n tu r la r in i b ila d i, balki u l a r b o s h q a xayol s u r a d ig a n
b a r c h a q u v v a tla r n i, y a ’ni b o s h q a r a d i g a n va b o 'y i n s u n a d i g a n
q u v v a t l a r n i b i l a d i . H a r b i r j i n s h a m b o s h q a r i l a d i , h a m
b o s h q a r a d i. C h u n k i u m u ta x a y y ila q u v v a tla rn i b o s h q a ru v c h is i 
va u n i b o s h q a r a d i g a n m a x s u s q u v v a tla r n i h a m raisi s a n alad i.
31

---