Forobiv foz1l odamlar t o s h k e n t «o z b e k I s t o n m I l L i y e n s I k L o p e d I y a s i» d a V l a t L m I y n a s h r I y o t I 84(5U)1 a b u n a s r f o r o b I y. F 4 Fozil odam lar shahri

A R A S T U F A L S A F A S I
I n s o n va u n i n g ru h iy a ti o ra s id a g i h o l a t n i t a d q i q e tis h d a , 
i n s o n o ' z q o b iliy a tid a n j u d a e h t i y o t k o r l i k va n a z o k a t bilan 
f o y d a la n a d i, c h u n k i o d a m o 'z i va ru h iy a ti o ra sid a g i t a d q iq
e t a y o t g a n h o l a t n i t a s a w u r e t a y o t g a n c h o g ' i d a u n i x u d d i 
b iro v k u z a t a y o t g a n g a , te k s h i r a y o t g a n g a o 'x s h a y d i , a q lin in g
n a z o k a t ini va t a h s i n g a s a z o v o r e h tiy o tk o rlik n i n a m o y o n etadi. 
S h u n i n g u c h u n b u s a n ’a t in s o n n i , o ' z i va b o s h q a b i r o d a m
o ra s id a g i m a v ju d h o l a t n i ta d q i q e t i s h d a fo y d a la n is h g a , savol 
va j a v o b s h a k lid a tay y o rlay d i.
U s h b u m a s h q iy , fa n n i o 'r g a n i s h g a ta y y o rlo v c h i va t a d q iq
etu v ch i s a n ’at " s a n a ’i ja d a liy a ” " d ia le k tik a s a n ’a ti” d e b ataladi. 
B u la r h a q i d a A r a s tu " K i t o b i T u b i q a ” yoki " K i t o b a l - j a d a l ” 
r iso la sid a fikr y u rita d i.
M a s h q l a r g a a s o s la n g a n s a n ’a t, b i r in c h i ta d q i q o t m a v ju d
b o 'lg a n lig ig a s a b a b c h i s a n ’a t b o 'l g a n l i g i d a n , savol va j a v o b
s h a k l i d a t a d q i q o t d a f o y d a la n is h u c h u n ta y y o rlo v c h i v o sita 
b o 'l i b q o la d i. N e g a k i , i n s o n n i n g o ' z i va ru h iy a ti o ra sid a g i 
h o l a t n i t a d q i q e t i s h d a , u n i t o 'g ' r i y o ' l d a n o g 'd i r i b , b o s h q a
t o m o n g a b o s h l o v c h i , i z l a n i l a y o t g a n m a q s a d d a n k e l i b
c h i q a d i g a n h a q i q a t g a n i s b a t a n a d a s h t i r u v c h i b i r n a r s a n i
t o p i s h i g a i s h o n c h i k o m i l b o ' l m a y d i . C h u n k i , m a s h q q a
a s o s la n g a n t a d q i q o t , h a q i q a t n i izlashga a v v a lid a n o q fa q a tg in a
u n d a y d i x olos, h a r h o l d a u tufayli in s o n t o 'g ' r i y o 'l d a b o 'la d i. 
A m m o , s h u v a q t n i n g o ' z i d a u , m a s h q q a a s o s la n g a n s a n ’at 
u n i d a l l ila r d a n f o y d a la n a o l a d i g a n b o 'lis h ig a ta y y o rla g a n ig a
q a r a g a n d a k o ' p r o q a d a s h i s h g a m o y i l b o ' l a d i . D a l i l l a r
q o 'l l a n i l g a n i d a o d a m a d a s h m a y d i yoki d e y a rli a d a s h m a y d i . 
T o k i u m a s h q q a a s o s l a n g a n s a n ’a t d a n f o y d a l a n a r e k a n ,
( b a ' z a n ) a d a s h a y o t g a n i n i b ilm a y d i, c h u n k i u t o 'g ' r i u s u lla r
d e b h is o b la n u v c h i d a lilla r va u s u l l a r d a n f o y d a la n ib ta d q i q o t
o lib b o ra d i.
X u d d i s h u n g a o 'x s h a s h , a g a r b u l a r n i n g h a m m a s i i n s o n n i 
b u u s u lla r n i o ‘zi va b o s h q a b i r o v o ra s id a g i m u n o s a b a t n i ,
b o r n a r s a n i a n i q l a s h u c h u n o 't k a z i l a d i g a n t a d q i q o t l a r d a savol 
va j a v o b s h a k lid a f o y d a la n ish g a ta y y o rla y d ig a n b o 'ls a , u h o ld a
b u u s u lla rn i o ' q i l i s h - o ' r g a t i s h n i n g shakllari d e b b o 'l m a y d i .
U , b a h s l a s h u v c h i l a r n i n g b e g ' a r a z b o ' l i s h q o b i l i y a t l a r i n i
n a m o y o n
e t i s h
u c h u n
b i r
m a s h q
b o ' l i b ,
a g a r
115

---

A B U N A S R F O R O B IY
b a h s l a s h u v c h i l a r d a n biri b o s h q a s i n i n g fik rin i ra d e ta o lsa, u 
ilojsiz q o lib o ' z m a q s a d i d a n v o z k e c h a d i. S h u n g a o 'x s h a s h , 
s o f iz m la rn i ( q u r u q safsatan i) rad e t u v c h ila r n in g im k o n iy a tla ri 
a n c h a k o ‘p bo 'lad i. S h u n in g u c h u n A rastu m a s h q q a asoslangan 
f aq at u s h b u s a n ’a t n i g i n a e m a s , balki o 'z i va b o s h q a b iro v
o r a s id a m a v ju d b o 'l g a n n a r s a n i ta d q i q e t i s h d a t o ‘g ‘ri y o 'l d a n
o z d i r u v c h i b a r c h a n a r s a l a r d a n , h a q i q a t g a erish ish g a m o n e va 
t o 'g ' r i y o 'l h a q id a a ld o v c h i t a s a w u r b e r u v c h i b a h s la r h a q id a
o g o h e tu v c h i s a n ’a tn i h a m b a y o n e tish g a m a j b u r b o 'l a d i . Bu 
s a n ' a t h a m , s h u s a n ’at vo sitalari ila i n s o n n i n g o 'z i g a e m a s
b o s h q a b iro v g a m a n s u b fikrni rad etish u c h u n ta y y o rla y d ig a n
b i r s a n ’at b o 'l i b q o la d i.
M a s h q l a r g a a s o s l a n g a n s a n ’a t , u n i n g u s u l l a r i d a n
b a h s l a s h u v c h i i k k a la t a r a f f o y d a l a n i s h i g a t a y y o r l a y d i g a n
b o ' l g a n i u c h u n , b u s a n ’at u n i n g v o s i t a s i d a s o f i z m l a r va 
haq iq atg a erishishga m o n e lik qiluvchi va sh u y o 'ld a n ozdiruvchi 
n a rs a la rg a s h u b h a u y g 'o t u v c h i s a n ’a tg a a y la n a d i. Bu s a n ’at 
o ' z vo sitalari b ila n b o s h q a b i r o v d a n a m o y o n b o 'l u v c h i fikrni 
rad e tis h g a ta y y o rla y d i.
A ra s tu ikkita s a n 'a t h a q id a g a p ir a y o tg a n k o 'r in a d i: u la r d a n
biri - m a s h q l a r g a a s o s l a n g a n s a n ’at tufayli y e tis h ila d ig a n
t o ' g ' r i y o ' l d a n o z d i r u v c h i , b o s h q a b i r o v t o m o n i d a n
b ild i r i l u v c h i fik rn i o ' z t a 's i r i b i la n rad e t u v c h i s a n ’a t d i r . 
H a q i q a t g a e rish ish va m a s h q q a a s o s l a n g a n s a n ’a tn i t a d q iq
e t i s h d a u n d a n f o y d a l a n i s h u c h u n e m a s , b a lk i m a s h q q a
a s o s la n g a n s a n ’a t d a n f o y d a la n is h g a , o ' s h a in s o n va b o s h q a
b iro v o 'r ta s id a g i m a v ju d n a r s a n i t a d q i q o t i g a h a m d a b u t u n l a y
m ash q larg a berilishga qarshilik ko 'rsatu v ch i narsalarni n a m o y o n
e tis h u c h u n f o y d a l a n i l a d i g a n s a n ’at - ik k in e h i s a n ’atd ir. 
A r a s tu a y tib o ' t g a n a y y o rlik k a a s o s la n g a n b u s a n ’at u n i n g
fik rich a o d a m n i h a m d a b o s h q a b iro v t o m o n i d a n b ildiriladigan 
fikrni ra d e tis h va m a s h q la r g a a s o s la n g a n s a n 'a t v o s ita la r id a n
c h a l g 'i t u v c h i , s a n ’at b o 'l i b u n i u “ a s - s u f s t a n i y a ” ( “ so fistik a ” ) 
d e b ata y d i.
I n s o n , b o s h q a b i r o v n in g fikrini ra d etishi u c h u n n i m a n i d i r
o 'z la s h t i r i s h i m u m k i n b o 'l g a n s a n 'a t , m a s h q la r g a a s o s la n g a n
s a n ’at b ila n s u fs ta n iy a s a n ’ati o 'r ta s id a g i o ra liq b ir s a n ’atd ir. 
Bu s a n ’a tn i, b ir in c h i m a q s a d fo y d asi u c h u n ( y a ’n i, h a q iq a tn i
П 6

---

--------------------------------------------------------------