Fяxrяddиn mustafayev

(cədvəl 15)
. 
 
 
 
Cədvəl 15.

---

176 
Cinsiyyətin təyin olunma tipləri (R.Quliyev, K.Əliyeva, 2002) 
 
 
5.1.3. Cinsiyyətlə iliĢikli əlamətlərin irsiliyi. 
Somatik hüceyrələrdən fərqli olaraq cinsiyyət hüceyrələrinin xromosomları 
bir neçə əlamətin inkişafına nəzarət etmək xassəsinə malik olan xüsusi genə 
malikdir. Bu isə əlamətlərin cinsiyyətlə ilişikli nəslə keçməsinə mühüm zəmin 
yaradır. Genetikanın banilərindən biri Ç.T.Morqan ilk dəfə olaraq gözünün 
rənginə görə bir-birindən fərqlənən drozofil milçəkləri üzərində cinsiyyətlə 
ilişikli əlamətlərin irsiliyinin qanunauyğunluqlarını kəşf etməklə sübut etmişdir 
ki, drozofildə qırmızı rəng əlamətini idarə edən Ç – dominant və ç – resessiv 
genidir. Alim gözünün rəngi qırmızı olan dişi drozofilləri ağ rəngə malik erkək 
drozofilləri ilə çarpazlaşdırdıqda I – nəsil heteroziqot z ç fərdlərin hamısının 
gözü qırmızı rəngdə olmuşdur. Birinci nəslin erkək və dişi fərdlərin öz 
aralarında çarpazlaşdırılması (F
1
x F
1
) nəticəsində isə drozofilin 3-hissəsinin 
gözü qırmızı, 1-hissəsininki isə ağ rəngdə olmuşdur (3:1). Bu zaman alınan dişi 
fərdlərin hamısı qırmızı gözlü (Ç Ç və Ç Ç) olmuşdur. Beləliklə, heteroziqot 
fərdlərdə resessiv əlamətin olması, cinsiyyətlə ilişikli əlamətlərin olmasını bir 
daha təsdiqləyir. Cinsiyyətlə ilişikli əlamətlərin irsiliyi toyuqlar üzərində daha 
geniş və ətraflı öyrənilmişdir. Rod-ayland cinsli xoruzu dominant B-geni 
daşıyan susseks cinsli toyuqlarla çarpazlaşdırdıqda rəng (piqmentləşmə) əlaməti 
toyuqlardan yeni nəsil xoruzlarına (beçələrə), valideyn xoruzlardan isə törəmə 
fərələrə keçir (beçələrin hamısı gümüşü, bütün fərələr isə qızılı zolaqlı rəngdə 
olur). Göründüyü kimi, əlamətlərin cinsiyyət xromosomları ilə nəslə verilməsi 
cinsiyyətlə ilişikli olaraq X və Y xromosomlarla həyata keçirilir. 
Cinsiyyətlə ilişikli irsən keçən əlamətlər yalnız cinsiyyət xromosomlarında 
yerləşən genlər vasitəsilə həyata keçirilir və onların daimi nəzarəti altında olur. 
Məhz buna görə də həmin proses