G. M. K. Djabbarova, Z. A. Mamatova, U. R. Yusupova, I. I. Karimova, S. O. Mirzakulov oliy nerv faoliyati va

I BOB. ASAB TIZIMINING TUZILISHI VA VAZIFALARI 
1.1.Asab tizimining umumiy tuzilishi 
Asab tizimining tarkibiy tuzilmasi va vazifalari markaziy asab tizimiga (MAT) 
hamda periferik asab tizimiga bo‗linadi. 
MAT – bosh miya va orqa miyadan iborat bo‗lib, o‗zaro bog‗langan 
neyronlarning majmuasidir. Bosh miya va orqa miya kesimida ancha qoramtir tusdagi 
uchastkalar - kulrang moddalar (asab hujayralarining tanalari) va oq tusdagi 
uchastkalar - oq moddalar (mielinli qobiq bilan qoplangan asab tolalari to‗plami) 
farqlanadi. 
Periferik qismi asablardan, ya‘ni usti umumiy biriktiruvchi to‗qimali qobiq bilan 
qoplangan asab tolalari bog‗lamidan iborat. Periferik asab tizimiga – asab tugunlari 
va gangliylar, ya‘ni bosh miya va orqa miyadan tashqaridagi asab hujayralarining
yig‗indisi kiradi. 
Asab tizimi MAT va periferik qismga shartli ravishda ajratilgan, chunki u, yaxlit 
bir butun sifatida faoliyat ko‗rsatadi. Asab tizimining faoliyati reflektorli yo‗l bilan 
amalga oshiriladi. 
Evolyusiya jihatidan asab tizimi, qo‗zg‗alishlarni anglaydigan, ular o‗z ichiga 
olgan axborotlarni qayta ishlaydigan, moslashuvchanlik xulq-atvorini tashkil qilish 
paytida hayotiy tajriba sifatida ishlatish uchun uning izlarini saqlaydigan asosiy a‘zo 
bo‗lib qoldi. 
Asab tizimining
 vazifalari: 

integrativ funksiya – axborotni tezlik bilan aniq uzatish va uni 
integrasiyalash; 

a‘zolar va a‘zolar tizimlari o‗rtasida o‗zaro aloqani ta'minlash, uni yaxlit bir 
butun sifatida faoliyat ko‗rsatishi; 

tashqi muhit bilan o‗zaro ta‘sir qilish, atrof-muhitdan va ichki a‘zolardan 
keladigan turli signallarni qabul qilish, tahlil qilish va ushbu signallarga javob 
reaksiyalarini shakllantirish; 

turli a‘zolar faoliyatini boshqaradi va muvofiqlashtiradi, tashqi va ichki 

---

6 
muhitning o‗zgaruvchan sharoitlariga butun organizm faoliyatini bir butun tizim 
sifatida moslashtiradi; 

asab tizimi yuksak bo‗limlarining faoliyati bilan ruhiy funksiyalarning, ya‘ni 
tashqi olam signallarini anglash, ularni eslab qolish, tushunish va qaror qabul qilish 
hamda maqsadga yo‗naltirilgan xulq-atvorni tashkil qilish, abstrakt tafakkur va 
nutqni amalga oshirish bilan bog‗liqdir.