G. M. K. Djabbarova, Z. A. Mamatova, U. R. Yusupova, I. I. Karimova, S. O. Mirzakulov oliy nerv faoliyati va
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2-rasm. Neyronlararo bog‘lanishlar.
|
1.2. Asab markazlari
Asab markazi deb, MATning turli bo‗limlarida joylashgan va organizmning qat‘iy bir vazifasini yoki reflektor aktni ro‗yobga chiqishini boshqarish uchun uyg‗unlashgan neyronlar birikmasiga aytiladi. Asab markazi tushunchasi asosida ikki moddiy tuzilma va fiziologik ma‘no yotadi. Tuzilishi jihatidan asab markazi deganda asab tizimining muayyan qism yoki bo‗limlaridagi neyronlarning to‗plami tushuniladi. Bunday hujayralar to‗plami odatda murakkab bo‗lmagan reflektor 10 aktlarni bajarilishi uchun mas‘uliyatlidir. Masalan, tizza refleksi, nafas olish, qusish, yo‗talish kabi asab markazlari. Fiziologik jihatdan asab markazi deganda murakkab reflektor, ya‘ni turli xil periferik a‘zolar faoliyatini amalga oshirish uchun MATning turli qism yoki bo‗limlaridagi neyronlar to‗plamini vazifalari jihatidan bir-biri bilan bog‗lanishi va birlashishi, uyg‗unlashishi tushuniladi (1-rasm). 1-rasm. Neyronlar tolasidan impulslarni oqib o‘tishi Masalan, ovqatlanish asab markazi. Ma‘lumki, ovqatlanishda asab markazini deyarli MATning hamma bo‗limlarida joylashgan ko‗p a‘zolar (bezlar, mushaklar, qon tomirlar) ishtirok etadi. Asab markaziy sinapslar orqali bog‗langan millionlab neyronlar yig‗indisini tashkil qiladi. Undagi neyronlar nihoyatda murakkab va qat‘iy genetik dasturlashgan bog‗lar yordamida aloqada bo‗ladi. Ammo individlarning hayot faoliyatida shartli reflekslar hosil bo‗lishi, o‗rgatish jarayonida ayniqsa, postnatal rivojlanishning dastlabki davrida neyronlararo yangidan-yangi dinamik bog‗lanishlar va aloqalar shakllanadi (2-rasm). 2-rasm. Neyronlararo bog‘lanishlar. Shakllangan shartli reflekslar yoki boshqariladigan vazifalar qanchalik murakkab bo‗lsa, asab markazining tuzilishi va bu markazdagi neyronlarning o‗zaro fiziologik ta‘sirlari ham shunchalik murakkab bo‗ladi. Ba‘zi neyronlar bir nechta vazifani va reflektor aktlarni boshqarishda ishtirok etadi. Asab markazlari, reseptor maydonlar bilan bog‗lanishidan tashqari, o‗zaro bog‗langan bo‗ladi. Ontogenezda shakllangan va nisbatan mustahkam bo‗lmagan, harakatchan bog‗lanishlar asab markazi ishini o‗zgartirishi mumkin. Bu esa MATdagi bir markazni ikkinchi markazga ta‘sir etishida katta rol o‗ynaydi. Bir nechta asab markazlari bitta vazifani 11 bajarishi ham mumkin. Bunday boshqarishda ular bir-birini to‗ldiradi. Asab markazi MAT ning qanchalik yuqori bo‗limida joylashgan bo‗lsa, u shunchalik yuksak mukammallikka ega bo‗ladi, ya`ni tashqi muhitdagi o‗zgarishlarga organizmning moslashuvini ta‘minlaydigan aktlar juda ham aniq va zarur darajada o‗zgaradi. Organizm bilan tashqi muhit o‗rtasidagi nozik va aniq muvozanat ana shunday ta‘minlanadi (3 - rasm). Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|