G’. M. Sayfullayev

Yopiq urug’lilarning kelib chiqishi

Yopiq urug’lilarning kelib chiqishi haqida hozirgacha aniq, ma’lumotlar you’q. Ba’zi botaniklar, yopiq urug’lilar ochiq urug’lilardan kelib chiqqan, degan fikrni o‘rtaga tashlaydilar.
Hozirgi zamon sistematiklarning aksariyati yopiq urug’lilarning dastlabki vakillari — urug’li paporotniklar deb hisoblaydilar. Yopiq urug’lilarning kelib chiqish vatanini SYernam tropiklarga bog’laydilar. Biroq qaysi tropik rayon yopiq urug’lilarning vatani hisoblanadi, degan muammo hal qilinganicha yo‘q.
Botanik G. Gallir fikricha yopiq urug’lilarning vatani okean ostida qolib ketgan Panfik materigi deb hisoblaydi. Professor M. I. Golenkin yopiq urug’lilarning vatani Angarid bilan Okeaniyani deydi. I. Beyli giponetik materik Gondvanni, A. Taxtadjyan — hozirgi zamon primitiv formadagi yopiq urug’lilarning kelib chiqish o‘chog’i Sharqiy Osiyodagi qadimgi materik — Kataziya deb hisoblaydi. SYernam tropiklarda gulli o‘simliklarning 80% i, ya’ni 120 mingga yaqin daraxt va buta o‘simliklarning borligi, shu zonalarni yopiq urug’lilarning kelib chiqish boshlang’ich markazi ekanligini isbotlaydi.
XIX asrning ikkinchi yarmidan hozirgacha bir qancha filogenetik sistemalar tuzilganligi ma’lum. 1864 yil nemis botanigi Aleksandr Braun gulli o‘simliklarni 3 guruhga: gultojbargsiz; gultojbarglari erkin o‘sgan hamda gultojbarglari birikib o‘sgan o‘simliklarga ajratib, guli gultojbargsiz o‘simliklarni sodda o‘simliklar, deb hisobladi. Ochiq urug’li o‘simliklarni esa gulli o‘simliklarning alohida bir guruhi deb hisoblaydi. 1887 yilda nemis botanigi A. Engler yopiq urug’lilarning filogenetik sistemasini tuzgan. Englerning sistemasida o‘simliklarning avlodlari va turlari ham aniqlashtirilgan. Engler o‘simliklar dunyosini 17 bo‘limga, yuksak o‘simliklarni esa
4 bo‘lim: moxsimonlar, paporotniksimonlar, plaunlar, qirqbo‘g’imlilar va paporotniklar; ochiq urug’lilar va yopiq urug’lilarga bo‘ladi. Yopiq urug’lilarni ikki sinfga: bir pallalilar va ikki pallalilarga bo‘ladi.
Engler sistemasi asosida florasining 30 tomi yozilgan. 1901 yilda Avstriya botanigi R. Vettshteyn tayyorlagan filogenetik sistema Engler sistemasiga yaqin turadi. R. Vettshteyn gulli o‘simliklarni sistemalashtirishda ikki pallalilar sinfini
oldin, bir pallalilar sinfini esa keyin joylashtirgan, ya’ni o‘simliklarning evolyustiyasida bir pallali o‘simliklar ikki pallalilardan kelib chiqqanligini ko‘rsatadi. Yopiq urug‘li o‘simliklarga gul, meva va urug’ga ega bo‘lgan o‘t, buta va daraxtlar kiradi. Bu bo‘lim ikki urug‘pallali va bir urug‘pallali o‘simliklar sinfiga bo‘linadi.