Genetika akadem ik litsey o ‘quvchilari uchun darslik

Madaniy o ‘simliklarning kelib chiqish markazlari.
Seleksiya ish-
larining samarasi duragaylash uchun tanlab olingan dastlabki mate-
rialning irsiy xilma-xilligiga bog‘liq. Shuning uchun ham selek-
sionerlar yovvoyi o‘simliklarning xilma-xilligidan foydalanadilar.
Seleksiyada bunday yondashishning ahamiyatini buyuk genetik va
seleksioner Nikolay Ivanovich Vavilov birinchi marta ta’kidlagan
edi. Uning rahbarligida planetamizning turli regionlariga ilmiy eks-
peditsiyalar tashkil qilindi va madaniy va yovvoyi o‘simliklarning
xilma-xil namunalari to ‘plandi.
O ‘tkazilgan ekspeditsiyalar natijasida 160 mingdan ortiq o‘sim-
liklarning turlari va navlari to ‘plandi. Bu to ‘plangan boy material-
dan seleksionerlar o‘z ilmiy va amaliy ishlarida foydalandilar.
Hozirgi vaqtda bu kolleksiya 320 mingdan ortiq namunalarni o‘z
ichiga oladi.
O ‘simliklarning planetaning har xil regionlarida tarqalishini
analiz qilish natijasida N. I. Vavilov
(46-rasm)
madaniy o‘simlik-
larning tarqalish qonuniyatlarini aniqladi, eng qadimgi dehqonlik
markazlarini kashf qildi
(47-rasm)
va natijada madaniy o‘simliklar-
ning quyidagi 8 ta kelib chiqish markazlarini ajratib berdi:
1.
Sharqiy Osiyo (Xitoy) markazi
— choy, soya, tariq, nasha
kabi ko'plab o'simliklar vatani.
2.
Janubiy Osiyo (Hindiston) tropik
markazi
— sholi, shakar qamish, choy,
apelsin, limon, bodring kabi o‘simliklar
vatani.
3.
O ‘rta Osiyo (Janubi g ‘arbiy Osiyo)
markazi —
bug‘doy, suli, qovun, arpa,
g‘o‘za, sabzi, uzum va boshqa o‘simlik-
lar vatani.
4.
Old Osiyo markazi —
yumshoq
bug‘doy, suli, arpaning vatani.
5.
O ‘rtayer dengizi markazi
— karam,
lavlagi, sholg‘om, turp, qattiq bug‘doy,
zig‘ir, sabzi kabi o‘simliklar vatani.

---

---

142
Genetika

47-r a s m.
Madaniy o‘simliklarning kelib chiqish markazlari: I —
Sharqiy
Osiyo (Xitoy); II —
Janubiy Osiyo (Hindiston); III — Avstraliya; IV —
O‘rta
Osiyo (Janubi g‘arbiy Osiyo); V — Habashiston; VI —
Old Osiyo; VII — O‘rta
Yer dengizi; VIII —
Afrika; IX — Yevropa — Sibir; X —
Markaziy Amerika;
XI —
Janubiy Amerika; XII — Shimoliy Amerika.
6.