Geologiya-qidiruv va kon-metallurgiya

METODOLOGIK QISM



2.1.Ishlab chiqarishning meteorologik sharoiti
Ishlab chiqarish jarayonida ish joyining mikroiqlim holati, havonmg harorati, nisbiy namligi, atmosfera bosimi va harakatlanish tezligi bilan harakterlanadi. Bu ko'rsatkichlarning m e’yoriy miqdorini belgilashda ishning turi, xarakten va tashqi muhitning harorati hisobga olinadi. Mikroiqlim ko'rsatkichlarining sanitar-gigiyenik standartlarda belgilangan m e’yoriy miqdoriardan chetga chiqishi inson organizmining fiziologik funksiyalariga hamda tananing harorat almashinuv reaksiyasiga salbiy ta'sir ko'rsatadi va baxtsiz hodisalarni kelib chiqishiga sabab bo‘ladi. Ma'lumki, inson organizmida ichki reaksiyalar ta’sirida uzluksiz issiqlik ajralib chiqadi va uning miqdori ish turiga bog‘liq holda sutkasiga 10500 Kj.dan 25000 Kj. gacha etadi. Sog'lom inson tanasining harorati doimiy 36-37 °C bo'ladi. Shu sababli tashqi muhit haroratining o‘zgarishi natijasida organizmda oksidlanish jarayonning intensiviigini ko'paytiruvchi yoki kamaytiruvchi termo- „regulyatsiya jarayoni (kimyoviy termoregulyatsiya) yuzaga keladi. Shuningdek, tanada issiqlik nurlanishi, konveksiya va terining yuza qismi orqali ter ajralib chiqishi (fizik termoregulyatsiya) orqali atrof-muhitga issiqlik uzatish jarayonlari amalga oshadi. Atrof-muhitning m e’yoriy haroratida (18-20 °C) inson tanasidan issiqlik nurlanishi orqali 44%. konveksiya tufayli 33%, ter ajralib chiqish orqali 23% issiqlik ajralib chiqadi. Muhit haroratining o lzgarishi bu mutanosiblikni o'zgarishiga sabab bo‘ladi. Masalan, haroratning +30 °C.ga etishi natijasida ter ajralib chiqishi orqali issiqlik uzatish 50% gacha etadi. Inson tanasidagi termogulyatsiya jarayoniga havoning namligi ham katta ta'sir ko'rsatadi. Yuqori namlik va yuqori haroratda tanada ter orqali issiqlik ajralib chiqish jarayoni sekinlashadi va bu tananing qizib ketishiga sabab bo'ladi. Organizmda m e’yoriy issiqlik almashinuv jarayoniga havoning harakatlanish tezligi ham ta'sir etadi, ya’ni havo oqimining past tezligida tananing issiqlik uzatishi kuchayadi, yuqori tezlikdagi havo harorati mavjud muhitda tananing issiqlik uzatishi kamayadi. Shu36 nlnydck. yuqori haroratda ishlovchi asbob-uskimalar ishlatiladigan ttfKltologik jurnyonlarda ham issiqlik nurlanishi yuzaga keladi. Yuqml iniqdordagi issiqlik nurlanish energiyasi tananing qizib kelUhlyn ollb keladi va issiqlik almashinuvi jarayonini buzilishiga sabab In i' Ituli Mlkrolqllm ko'matklcMarini simitar-gigiyenik me’yorlar chegai mIi i h tM tp l 0НЦ1вЫ inson tanasida issiqlik almashinuviga katta Irt til vlnill va hu Hu ll ч11 ko’rinishdagi kasalliklarni kcltirib chiqaradi. Initial» i lilijitriKli xonftluridn mc'yoriy mikroiqlim sharoitlari shamolIhIInIh vm Islllsh quiilmalari yordamida ta'minlanadi. Ilmiy inaiihuliirdun ma'lumki, havo harorati +30 °C dan yuqori Ы»'1ц1Н1 imihllda jismoniy ish bajarish jarayonida inson tanasidan soMllga I 1,5 lilr ter ajialib chiqadi va u bilan birga 5-10 g. miqdorida liar «ill Iii/Imi, S va V vilaininlari critma holda chiqib ketadi. Bunda alInillii. Iitnitnlnu Mlqln haroratli suyuqliklarga bo'lgan ehtiyoji oshadi. Л|й1' hu luliib o '/ vaqtida qondirilmasa, mushaklardan chiqayotgan innlqllk qiivviilming ma'him miqdori tanada yig'ilib qoladi, u borgan sitti kn'payib. natijada harorat almashinuv jarayoni buziladi. kishi lohnmlik siva boshlaydi, chunki bunday hollarda tomirlarda qon quyUqlttnhadi va yurakning qon haydash qobiliyati ancha susayadi. Agar tanada shuyo'l bilan issiqlik quvvatiyana ham ko‘payibboravoi'Htt hat oral almashinuv jarayoni buzilishining ikkinchi davri - patologik glportcrmiya, tomir tortilishi va issiq urish kasalligi boshlanadi. Ish joylarida, ayniqsa salqin va sovuq fasllarda havoning tezligi nsltib kctsa tana harorati bilan havo harorati o‘rtasidagi tafovut keskin orta boradi va shu sababdan organizm tez soviy boshlaydi, natijada nhamollash bilan bogliq har xil xastaliklar kelib chiqadi. Tananing sovishi mahalliy yoki umumiy boMishi mumkin. Mahalliy Novushda tananing alohidavoki bir necha a'zosigina soviydi. Masalan, oyoqning ctik ichida uzoq muddat nam holatda, havoning harorati 0° dan 8"S bo‘lgan sharoitda boTishi, shaksiz oyoq nerv tolalarining shamollashiga olib keladi. Shuningdek, bunday sharoitlardaquloq, burun, ko'z va tish bilan boglangan nerv tolalari tez xastalanadi. I lavoning namligi ham odamning fiziologik holati va mehnat faoliyatiga bevosita ta'sir qiladi. Bizning iqlimimiz quruq va keskin kon37 tinentaldir. Shu sababli biz uchun eng qulay havoning namligi 40-60 foizni tashkil qiladi. Havoning namligi ko‘tarilgan sari tanadan chiqayotgan issiqlikning havoga singib ketishi qiyinlashadi, chunki bir qism issiqlik tanadan chiqolmay yig‘ilib qolaveradi va shuning hisobiga tananing harorati ko‘tarila boshlaydi. Agar aksincha, namlik 30 foizdan pasayib ketsa, tanadan ajralib chiqayotgan teming bug‘lanishi tezlashib ketadi va natijada odamning terisi qurishib - yorila boshlaydi, ayniqsa nafas olish yo‘llari qurishadi, chanqoqlik orta boradi va holsizlanish seziladi. Ikkala hoi ham odamning yashash va mehnat qilishi uchun o‘ta noqulay bo‘lib, ba'zan turli xil baxtsiz hodisalarga sabab bo‘ladi. Ishlab chiqarish muhitida meteriologiya sharoitini ifodalovchi omillar - havoning harorati, nisbiy namligi, barometrik bosim va ish joylaridagi havo harakatining tezligi kishining ish qobilyatiga, mehnat unumdorligiga va inson organizmi jarayonlariga katta ta’sir ko‘satadi. Inson tanasidagi doimiy harorat - organizm termoregulyatsiyasi fiziologik va kimyoviy jarayonlar asosida ushlab turiladi va tashqi muhit bilan organizm orasidagi issiqlik almashinuvi to‘liq ta’minlanadi, haroratning 15-20 °C, nisbiy namlikning 35-70% bo‘lishi moddalar almashinuvi va issiqlik ajralish jarayonlarini amalda o ‘zgartirmaydi. 20 °C daraja haroratda organizmda issiqlak ajralishi va bug‘lanish amalga oshadi. Inson organizmidan bug‘lanish hisobiga ter ajralib chiqishi, uni issiq urishidan caqlaydi. Nisbiy namlik 80-85% dan ortib ketganda, organizmdan ajralayotgan teming bug‘lanishi sekinlashib fiziologik termoregulyatsiyaning buzilishi sodir bo‘ladi. Organizmning tashqi muhit bilan issiqlak almashunuvi meteriologik sharoitdan tashqari, bajarilayotgan ishning turi va ishchining fiziologik holatiga ham bog‘liqdir. 30 °C darajadan yuqori bo‘lgan haroratda ishchi bir smenada 10—12 litrdan ortiq ter ajratishi va 10 gramm o‘noga 30-40 gramm tuz yo‘qotish mumkin. Bunday miqdordagi tuz yo‘qotish organizmning suvni saqlab turish qobilyatini susaytiradi va issiq urishi sodir bo‘lishi mumkin. Ish joylaridagi havo haroratining tezlanishi hisobiga havo haroratining pasayib ketishi tanani haddan tashqari sovishiga va buning natijasida shamollash kasalliklaming kelib chiqishiga sabab bo‘ladi. Shuning uchun ishlab chiqarish zonalarida “Sanoat korxonalami loyihalash sanitariya me’yori” ga asosan bajarilayotgan ishning turi 38 vit \ lining fasllarini hisobga olib, doimiy va o'zgarubchi ish joylari ik'hlin mrteriologiya sharoitlari darajalari belgilab berilgan. Yilning mivuq vn n’garuvchan davrlari uchun ishlab chiqarish binolaridagi mn'lmlil havo harorati 16-22 °C, nisbiy namlik 60-30 %, havo oqimi lt?/ligl 0,2 0,3 m/s deb qabul qilingan. Ruxsat etilgan havo harorati chii IК 2."? nisbiy namlik 75 %, havo oqimi tezligi 0,3-0,5 m/s tn'mlitlttimhi kerak. Issiq davr uchun maqbul havo harorati 18-25 HC, llUhly immlik MI-30 %, havo oqimi tezligi 0,3-0,7 m/s belgilangan, rtlHiiil ctllgun linvo harorati 33 "C gacha, nisbiy namlak 75 %, havo iM|inii le/ligi 0,3 I m|s ta'minlashi kerak. Лциг ishluh chiqarish korxonalari binolaridan 1 m3 hajmi bo'yicha Hlr c'onIiIn 20 к i lokn I lor iy adan ortiq issiqlik ajrarib chiqadigan bo‘lsa, hundliy ЫпоЫг issiq scxlar deb utaladi. Sanitariya m e’yoriga asosan liklq HCKlnrdti wovnq vit o'/jinm vchan dnvrlarda maqbul havo haroГйИ Ift 22 V . llinhiy mini I ik 00 30%, havo oqimi te/.ligi 0,2-0,3 m/s H# ||НйПЦйП. nixiiit etilgan havo harorati esa 13 34 "C, nisbiy namlik 71чи, hnvo oqiiui te/ligi 0.5 m/s bo'lishi kcrak. Issiq davr uchun maqluil havo Inmtinli IN-25 nisbiy namlik 60-30 %, havo oqimi tezИц1 0.2 0.7 1111s belgilangan, ruxsat etilgan havo harorati 28 °C gacha, iiiimluk 7S %, havo oqimi te/.ligi 0,3—1 rn/s bo'lisho kerak. lulttbiiit |avob bera oladigan meteriologik sharoit yaratish uchun kni hoiiiiIiiiin loyihalash, ishga tushirish va ishlab chiqarish jarayoni ilit\«hiihIii. yuqonda keltirilgan sanitariya me'yorlarini ta’minlash imiqMulidn ma'lum chora-tadbirlar amalga oshiriladi. Ular qatoridagi чинок! korxonalarining issiq xonalaridagi issiqlik ajratuvchi qurilma vn iiHkiiiinlarni alohida xona joylashtirib, ulami penebeton, asbest kilhl mnlericllar bilan muhofaza qilish yoki tashqariga joylashtirish Ittilbli'lm i kiradi. Shuningdak, xonalar tabiiy va mexanik shamollatish voHilulni i bilan ta’minlashi kerak. Issiq xonalarda ishlovchi ishchilar 0Л "i. osh tu/i solingan iehimlik suvlari bilan ta ’minlanishi zarur. Snvwq sharoitda ishlovchi ishchilar uchun sanoat korxonalari binoliu itii isitish va ishchilami maxsus kiyim-bosh bilan ta’minlash zarurdir. Ilavo haroratini oMchash uchun har xil simobli, spirtli va yuqori-quyi knntaktli termometrlardan, o'zi yozar termograflardan havoning nisbiy nmnligini o'lehash uchun maxsus o'lchagichlardan foydalaniladi. 39 Xavfsizligini oshirishda prinsipial yangi ehtiyojlami ochadi. Texnikaviy, tashkiliy, ma’muriy usullarga tavakkal bilan boshqarishning iqtisodiy usullari qo’shiladi. Bularga: sug’urta, zararga pul kompensatsiyasi, tavakkal uchun to’lovlar va boshqalar kiradi. Tavakkal uchun qonuniy tartibda huquqlar (kvotalar) kiritishni mutaxassislar maqsadga muvofiq deb hisoblaydilar. Tavakkalni hisoblashga asoslangan ma’lumotlar zarurdir. Hozirgi kunda ma’lumotlarga bo’lgan chuqur talab dunyoning hamma yerida milliy va xalqaro darajada tan olingan. Tavakkal bilan boshqarishda asosli puxta yaratilgan baza va bank maTumotlari korxona, region sharoitlarida amalga oshirilgan bo’lishi zarurdir. Xulosa qilib aytganda, tavakkal bilan boshqarish asosida xarajat bilan tavakkalni kamaytirish hisobiga olingan foydalami taqqoslash usuli yotadi. Xavflami o ’rganish tartibi quyidagi bosqichlarda olib boriladi: Birinchi bosqich - xavfni oldindan tahlil qilish. Bu bosqich 3 ta qadamdan iborat bo’ladi: 1-qadam. Xavfning manbaini aniqiash. 2-qadam. Xavfni keltirib chiqarishi mumkin boTgan tizim qismlarini aniqiash. 3-qadam. Tahlilga chegaralanishlar kiritish, ya’ni o ’rganish talab qilinmagan xavflami chiqarib tashlash. Ikkinchi bosqich - oqibatlami tahlil qilish.