Geologiyasi

9.1 rasm. Neft uyumini kesmali 
chegaralashning 
printsipial 
sxemasi.
Quduqlar: 1 – sanoat
miqyosida neft bergan, 2 –
birinshi navbatda neft bergan, 2
– ikkinshi navbatdagisi, 3 –
ushinshi navbatdagisi; III – III –
quduqlar
guruhi
yordamida
uyumni
chegara
lashga misol

---

---

232
Nisbatan sodda, tektonik yoriqlar bilan buzilmagan yoki biroz buzilgan

strukturali konlar uchun neft-gazli qatlamlar qalinligining maydon bo’ylab izchillik
darajasi va kollektorlik xususiyatlari quduqlar oralig’idagi masofani belgilashda
aniqlovchi omil hisoblanadi.
Platforma oblastlarida razvedka quduqlari oralig’idagi masofa 1000 m dan 5000
metrgacha, burmalangan oblastlarda esa 1000 metrdan 2000 metrgacha etadi.
Kuchli tektonik buzilishlarga duchor bo’lgan konlarda chegaralovchi
quduqlarning joylashishi va ular oralig’idagi masofa konning tektonik tuzilishini
aniqlashga (yoriqli buzilishlarning holati va ular tipini, jinslarning siljish
amplitudasini) va ayrim tektonik bloklardagi neft uyumlari zaxirasini aniqlashga
imkon beradigan qilib belgilanadi. Bunday sharoitda quduqlar oralig’idagi masofa
500 metrdan 1000 metrgacha etadi.
Tektonik jihatdan tuzilishi murakkab bo’lgan strukturalar va qatlamlari tik
zonalarda joylashgan neft va gaz uyumlari uchun quduqlar oralig’idagi masofa
qisqartiriladi: uzilmali buzilishlar sodir bo’lgan zonalarda buzilish xarakteri hamda
ayrim tektonik bloklar holati va ularning o’lchamlarini aniqlash maqsadida
buzilishlar yo’nalishiga ko’ndalang holda qo’shimcha quduqlar qaziladi.
O’ziga xos tuzilishga ega bo’lgan neft va gaz uyumlarini, masalan ko’rfazsimon
va shoxobchasimon (Maykop neft rayoni), rif massivi (Ishimboy rayoni) va sh.o’.
uyumlarni chegaralashda yuqorida qayd etilgan printsiplardan foydalaniladi, ammo
bunda uyumning shakli va tuzilishi inobatga olinadi. Masalan, Apsheron neft konida
(Maykop rayoni) ponasimon-kesma deb ataladigan chegaralash sxemasi qo’llanilgan.
Bunday sxemada neft bergan quduq kesmasidan uyumning taxmin qilinayotgan
yo’nalishi bo’yicha old tomonga ikkita quduq burg’ilash loyihalashtirilgan. Neft
bergan quduqlar kesmasida uyum chegarasini aniqlash uchun chegaralovchi quduqlar
soni ko’paytirilgan. Natijada chegaralovchi quduqlarni ponasimon shakli tarkib
topgan. Uyumning old tomonida burg’ilangan quduqlar pona shaklning cho’qqi
qismi bo’lib, chegaralovchi quduqlardan iborat bo’ladi.
Neft uyumlarini chegaralashning kesmali sistemasi Grozniy neft rayonida,
Apsheron yarimorolida, Kuban-Qora dengiz rayonida va boshqa joylarda keng
miqyosda qo’llanilgan. SHuningdek, ishlatish maydonlarini tez ko’payib
borayotganligi munosabati bilan Apsheron yarimorolida (Surxon, Qora-CHuqur,
Kalinsk,
Bibi-Eybat
konlarida)
uchburchakli
va
halqasimon
chegaralash