Geologiyasi
Neft qatlamiga gaz (havo) haydash
Yüklə 1,48 Mb.
|
|
13.2.2. Neft qatlamiga gaz (havo) haydash
Nefti tugayboshlagan neft qatlamlari mahsuldorligini oshirish uchun ularga gaz haydashning maqsadga muvofiqligini I.N. Strijov Rus texnik jamiyati Tersk bo’limining 1902 y. oktyabr oyida o’tkazilgan umumiy majlisida birinchi bo’lib taklif etgan. Birinchi marta bu metod sanoat miqyosida 1903 yilda AQSHning Marietta (Ogayo shtati) shahrida qo’llanilgan. Mazkur metod uyum maydonida bir me’yorda joylashtirilgan haydash quduqlari orqali ishchi omilni qatlamga haydab, qoldiq neftni atrofdagi ishlatish quduqlariga tomon siqish maqsadida qo’llaniladi. Bunda har bir haydash qudug’i uni o’rab turgan haydash maydoniga nisbatan yuqori bosimli markaz hisoblanadi. Hozirgi vaqtda mazkur metodning asosiy ikki variantidan foydalanilmoqda: 1) qatlamning yuqori (bosh) zonasiga gaz (yoki havo) haydash; 2) qatlam maydonida bir me’yorda joylashgan haydash quduqlaridan maydon bo’ylab gaz (havo) haydash; Qatlamning yuqori zonasiga gaz (havo)ni haydash quyidagi sharoitlarda amalga oshiriladi: 1) kollektorlar o’tkazuvchanligi yuqori bo’lganda, bunday sharoitda neft qatlamiga samarali ta’sir etish ta’minlanadi; 2) chegara suvlarining qatlamga kirib kelishi kam bo’lganda va qatlam bosimi ancha pasayganda hamda chegara ortiga suv bostirish imkoniyati bo’lmaganda; 3) chegara suvlarining qatlamga kirib kelishi etarlicha bo’lmaganda va bir vaqtning o’zida gazni qatlamning bosh qismiga, suvni esa qatlamning chegara tashqarisiga haydash maqsadga muvofiq bo’lganda; 4) qatlamning neftli qismining gazga to’yinganligi past bo’lganda; 5) qatlamning qiyalik burchagi 10 o dan ortiq bo’lganda (qiyaligi yassi bo’lgan qatlamlarda gaz qalpog’i katta maydonni egallaydi, bu o’z navbatida ishlatish quduqlarida gaz omilining tez ortib ketishiga sabab bo’ladi); 6) qatlamning gilliligi yuqori bo’lib, qatlamga suv haydash mumkin bo’lmaganda. Maydon bo’ylab gaz (havo) haydash quyidagi qatlamlar uchun qo’llaniladi: 1) o’tkazuvchanligi kam qatlamlarga haydash quduqlarining ishlatish quduqlariga bo’lgan ta’sirini orttirish maqsadida; 318
bo’lmaganda; 3) qisman suvlangan qatlamlarga suv bostirish maqsadga muvofiq bo’lmaganda; qo’shimcha olingan 1 t neftga gaz (havo)ning solishtirma sarfining ortib ketishini bartaraf etishda qatlamning suvlanganlik darajasi 60% dan oshmasligi kerak. Gaz (havo)ni qatlamga haydashning texnologik sxemasini amalga oshirishda quyidagi jarayonlarni bajarish mo’ljallanadi: 1) qatlamning yuqori zonasiga ishchi omilni haydashda haydash quduqlari qatlamning eng yuqori qismiga joylashtiriladi. Qatlamga haydalayotgan gaz (havo)ning miqdori qatlamdan neft va gazning qanday miqdorda olinishiga hamda agar chegara suvlari namoyon bo’lsa, ularning harakatlanish tezligiga muvofiq aniqlanadi. Qatlamga haydalayotgan ishchi omilning miqdori gaz (havo)ning ta’sirida bo’lgan quduqdan chiqarib olinayotgan suyuqlik va gazning hajmidan kam bo’lmasligi kerak. Qatlamga haydalayotgan ishchi omilning va chiqarib olinayotgan gazneftli aralashmaning hajmini hisoblash qatlam sharoitiga moslashtiriladi. Quduqlarning suvni singdiruvchanlik qobiliyati tajriba tariqasida haydash yo’li bilan aniqlanadi. Agar neftning gazi bo’lsa, havodan ko’ra uni quduqqa haydash maqsadga muvofiq. 2) Ishchi omilni maydon bo’ylab haydashda haydash quduqlari qatlamning maydoni bo’ylab bir me’yorda, ishlatish quduqlari guruhlari esa maydon markazida joylashtiriladi. Haydash quduqlarining soni qatlamning o’tkazuvchanligiga va quduqlarning suv yutish qobiliyatiga qarab aniqlanadi. Odatda bitta haydash qudug’iga uchtadan sakkiztagacha ishlatish quduqlari to’g’ri keladi. Qatlamning gaz yorib chiqish ehtimoli bo’lgan taqdirda uni kamaytirish uchun quduqlar oralig’idagi masofani qisqartirishga intilmaslik kerak. SHuning uchun, qoida tariqasida, faqat eski quduqlar to’ridan foydalaniladi va ulardan kelajakda ishlatiladigan bir qator haydash quduqlari ajratib olinadi. Bu quduqlar quyidagi talablarga javob berishi kerak: 1) haydash ob’ektining uning ustida joylashgan g’ovakli kollektorlardan ishonchli izolyatsiyalangan bo’lishi; 2) quduqlardagi mustahkamlash quvurlari birikmasining germetik qotirilganligi, ulardan ishchi omil va suvning oqib chiqib ketmasligi; 3) ishchi omilning etarlicha qabul qilib olinishi. Qo’yilgan oxirgi talabni bajarish uchun haydash quduqlarining barchasida ta’mirlash ishlari (quduq tubi zonasini qumli tiqindan, parafin va loydan tozalash; filtrda qo’shimcha teshiklar ochish, torpedalash, gidravlik yorish, kislotali ishlov berish va sh.o’.) bajarilishi zarur. Uyumga haydash uchun ishchi omil sifatida havodan ko’ra neftdan ajralib chiqadigan tabiiy gazdan foydalanish ma’qul. Haydaladigan ishchi omilning miqdori tegishlicha qatlamning zaiflashganlik darajasiga bog’liq: jinsning neftga to’yinganligi kam bo’lsa, ishchi omil ko’p miqdorda haydaladi. Neftga to’yinganlik darajasi 45% dan ortiq bo’lmagan, o’rtacha qalinligi 15-20 m bo’lgan qatlamlardan 1 t qo’shimcha neft olish uchun qariyb 3000-4000 m 3 gacha gaz sarflanadi. Qatlamning neftga to’yinganligi to’g’risida ma’lumot bo’lmagan taqdirda bitta haydash qudug’iga haydaladigan gazning tajriba yo’li bilan aniqlangan miqdori 2000-5000 m 3 /sutkaga 319
kuzatilmagan bo’lsa, gazning miqdorini ko’paytirish mumkin. Odatda gaz haydash jarayoni boshlangan vaqtda qatlamda kuchli drenajlangan qatchalar yoki yoriqlar mavjud bo’lsa, gazning sirg’alib o’tishi yoki yorib chiqishi kuzatiladi. Ularni o’z vaqtida aniqlash va bartaraf etish uchun jarayonning boshlanishidan hamma haydash va ishlatish quduqlarining ishlashini sinchiklab kuzatib borish lozim. Mabodo yuqorida qayd etilgan jarayonlarning birinchi belgilari paydo bo’lsa, darhol unga qarshi zarur choralar ko’riladi. Bunday choralarga quyidagilar mansub: ishlatish quduqlari yo’nalishi bo’yicha gazning yorib chiqishi sezilsa undan suyuqlik olishni va bosimini tartibga solish yoki vaqtincha berkitib qo’yish; haydalayotgan ishchi omilning hajmini kamaytirish yoki haydash quduqlarini ishlatish quduqlariga aylantirish va aksincha; qatlamning gaz uchun foydali o’tkazuvchanligini kamaytirish maqsadida unga gaz bilan suyuqlik (suv)ni birgalikda haydash va sh.o’. Uyumning qalinligi katta bo’lganda gazning ko’proq qatlamning ustki qismi bo’ylab harakatlanishini bartaraf etish uchun ob’ektni qalinligi kam bo’lgan (5 dan 12-15 m gacha) alohida-alohida zonalarga ajratish tavsiya etiladi. Ajratilgan bunday zonalarga tanlab hamda qatlamning tag qismiga gaz haydaladi. Bundan tashqari, qatlamning kam o’tkazuvchan uchastkalariga haydash quduqlarini joylashtirish foydalidir. Qatlamning 1 m ochilgan qismiga taxminan 100-150 m 3 /sut gaz sarflanadi. Gaz qatlamga ko’p miqdorda haydalganda uni yorib chiqish ehtimoli yuqori bo’ladi. Gaz haydash jarayoni samaradorligining ko’rsatkichlaridan biri gaz omilining miqdori hisoblanadi: gaz omilining miqdori 3000 m 3 /t dan ortiq bo’lganda, qoidaga ko’ra, mazkur ko’rsatkich ancha kamayib ketadi. Qatlamga gaz haydalganda, uning neft beraolishligi 5-25% (o’rtacha 15%)ga ortadi. Masalan, sobiq Ittifoqning Kuban- Qora dengiz neftli rayonida qatlamga gaz haydash hisobiga uning neft beraolishlik koeffitsienti o’rtacha 21% ga ko’paygan. Bunday metodda uyumga suv haydash orqali hisoblangan yakuniy neft beraolishlik koeffitsienti miqdori unga havo (gaz) haydab aniqlanganligiga ko’ra (qamrab olish imkoniyatini pastligi hisobiga) doimo kam bo’ladi. Lekin gaz haydash jarayonining iqtisodiy samaradorligi etarlicha yuqori bo’lishi mumkin. Uyumga suv bostirilganda uning neft beraolish imkoniyati yuqori bo’ladi, lekin chiqarib olingan neftning tannarxi, qatlamga gaz haydash metodi bilan olingan neftning tannarxidan (maxsus suv chiqarish hamda suv tozalash inshootlarini qurishga sarflanadigan harajatlar, yangi quduqlarni burg’ilash zaruriyati va sh.o’. sabablar tufayli) yuqori bo’ladi. SHuning uchun ham bu ikkala metod zarur bo’lgan sharoitlarda ishlatiladi. Qatlamga neft gazi yoki havo haydaladi. Qatlamga havo haydash metodining quyidagi kamchiliklari mavjud: 1) qatlam gazi bilan havoning aralashishidan gazning sifati pasayadi; 2) qatlam gazi bilan havo aralashib, portlovchi gaz aralashmasini hosil qilishi mumkin. Havoning tarkibida gazning miqdori 4 dan 14% ga bo’lganda bunday aralashma portlashga xavfli hisoblanadi; bundan tashqari havo neftni oksidlantirib, uning qovushqoqligi va zichligini orttirib yuboradi, natijada neftning sifati yomonlashadi; neftning qatlamda harakatlanishi qiyinlashib, havoni haydash 320
haydalgan havo yer osti jihozlarining korroziyaga uchrashiga sabab bo’ladi, ayniqsa qatlamda vodorod sulfidi ham bo’lganda bu jarayon kuchli kechadi. Qayd etilgan salbiy hodisalarga qaramay, havo muvaffaqiyatli ravishda ishchi omil sifatida ishlatiladi. Umuman olganda qatlamga havoni haydash jarayoni ko’proq tarqalgan. CHunki, ishlatish quduqlaridagi gaz mahsulotlarini tahlil qilishda havo osongina aniqlanadi, shu sababli ishchi omilni haydash quduqlaridan qatlam ichiga harakatlanish yo’nalishini va tezligini belgilashda u yaxshi intikator vazifasini o’taydi. Haydalayotgan gazning bosimi qatlam bosimidan 20-25% ortib ketmasligi uchun quduqqa gaz (yoki havo) dastlab oz-ozdan haydaladi. Keyinroq haydalayotgan gazning miqdori sharoitga qarab asta-sekin orttirib boriladi. Bunda haydalayotgan gazning oqilona hajmi tajriba yo’li bilan aniqlanib turiladi. Ishchi omil haydash quduqlariga taqsimlovchi hujra (xona)lar orqali yuboriladi. Haydalayotgan havoning hajmini o’lchab turish uchun sarf o’lchagichlar o’rnatiladi. Gaz va havoni qatlamga haydash jarayoni AQShning ko’p korxonalarida keng tarqalgan. O’zbekistonning neft konlarida mazkur metod muvaffaqiyatli qo’llanilmoqda. Yüklə 1,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|