Geologiyasi

7.20 rasm. Katlam suvining hajmiy 
koeffisientlari qiymati:
1 – toza suv; 2
– tarkibida erigan gaz bo’lgan suv

---

---

179
Suvning sirtqi tarangligi 


suvning
bunday xususiyati uning yuvish qobiliyati
bilan bog’liq. Sirtqi taranglik suyuqlikni
havo
va
gaz
bilan
chegaralangan
yuzasidagi
molekulalarning
bir-biriga
kuchli
tortilishidan
yuzaga
keladi.
Molekulalar bir-biriga kuchli tortilganda
sirtqi taranglik miqdori ko’payadi va
aksincha. Sirtqi taranglik (

) harfi bilan
belgilanadi va odatda m

kg

s
-2
(N/m)da
o’lchanadi. Sirtqi tarangligi kam bo’lgan
suvning qumni yuvish va qatlamdan neftni
siqib chiqarish qobiliyati yuqori bo’ladi.
Sirtqi taranglikning qiymati suvning
kimyoviy tarkibiga bog’liq.
Qatlam suvining hajmiy koeffisienti
qatlam sharoitidagi suvning solishtirma
hajmining uning mo’’tadil sharoitdagi
hajmiga nisbati orqali aniqlanadi. Qatlam
suvining hajmiy koeffisientining qiymati
0,99 dan 1,05 gacha, M.M.Ivanovaning
(1985) fikricha, 0,8 dan 1,20 gacha
o’zgaradi. Bu koeffisient qiymati qatlam temperaturasi va bosimga, shuningdek,
suvda erigan gaz va tuzlar miqdoriga bog’liq (7.20-rasm). yer osti suvlarida gazning
miqdori oz bo’lganligi sababli, ko’p hollarda bu koeffisient inobatga olinmaydi.
Gazlarning suvda eruvchanligi 
neftda eruvchanligiga nisbatan juda kam.
Minerallanishi ortgan suvda gaz kam eriydi (7.21-rasm).
Suvning siqiluvchanligi 
bosim o’zgarganda suvning birlik ulushidagi hajmining
qatlam sharoitida o’zgarishidan iborat. Bosim 0,1 MPa ga o’zgarganda suvning
siqiluvchanligi (3,7

5)

10
-4
1/MPa atrofida bo’ladi. Tarkibida erigan gaz uchraydigan
suvning siqiluvchanligi yuqori bo’ladi.
0,05r)
(1
β
β
В
В
1


,
(7.16)
bunda
1
В
β

tarkibida erigan gaz bo’lgan suvning siqiluvchanligi, 1/MPa;
В
β

toza suvning siqiluvchanlik koeffisienti, 1/MPa; r

suvda erigan gazning miqdori,
m
3
/m
3
. Mineral sho’r suvning siqiluvchanligi toza suvning siqiluvchanligidan kam
bo’ladi. Bunday ko’rsatkich uyum rejimining tarkib topishida katta rol o’ynaydi.