Gidrologiya, gidrometriya va oqim hajmini

УнГУш- Y "
 
<511>
J a d a l l a s h t i r i l g a n h a j m
VJad
— suv o m b o rid ag i 
N D S d an yuqorida suv toshqini yoki sersuv davrida suv sathini 
jadallashtirish y o'li bilan hosil qilinadi. 
V.ad
ning asosiy vazifasi 
pastki byefdagi suv toshqinining oldini olishdir. Shu sababli uni 
b a’zida suv toshqiniga qarshi hajm deb ham atashadi.
Ja d a lla sh tirilg a n d im la m a sath (JD S ) — suv o m b o rid ag i 
suv sa th in in g N D S g a n isb a ta n qisqa m u d d atli k o 'ta rilish id ir. 
Yirik obyektlar uchun suv sathining jadallashtirilishiga faqatgina 
g id ro u ze ln in g b a rc h a tesh ik lari (tu rb in a la r, o 'z a n tesh ik lari, 
shlyuzlar, suv oluvchi q u rilm alar) orqali m avjud suv sarflarini 
o'tkazish m um kin bo'lm agandagina yo'l qo'yiladi. Suv sathining
182
/

---

N D S n in g lo yihada n az ard a tu tilg an b alan d lig id an k o ‘ra oshib 
ketishi m um kin em as. N D S balandligiga nisbatan suv sathining 
uzoq m u d d at oshishi xalq xo'jaligiga zarar keltiradi, suv bosgan 
m aydonlarni k o ‘paytiradi. Bu holat qishloq xo'jaligi u ch u n katta 
zarar keltiradi.
Suv om borining batigrafik tavsiflari. 
Suv om borinin g suv 
yuza m aydoni 
F,
hajm i 
V,
suv sathi 
FI
(yoki chuqurligi h) 
bilan bo'lgan bog'liqliklari asosiy tavsiflarni tashkil etadi. 
F=F(H)
yoki 
F=F(h)
egri chiziqlari suv om bo rin in g suv yuzasi egri 
chiziqlari, 
V=V(H)
yoki 
V=V(h)
suv o m b o rin in g hajm egri 
chiziqlari deb nom lanadi. Bu chiziqlar bir grafikka qo'yilib suv 
o m b o r i n i n g b a t i g r a f i k e g r i c h i z i q l a r i deb ataladi (5.3- 
rasm ).
Suv om borining suv yuzasini egri chiziqlarini tuzish da yirik 
m asshtabli xaritalardan foydalaniladi. H ar bir suv sathiga (
H
) 
tegishli suv yuzasi m aydonini 
(F)
to p ish u ch u n m ayd on lar 
p la n im e tr la n a d i. 
F = F (H )
eg ri c h i z ig 'i t o 'g 'r i b u rc h a k li 
koordinatlarda chiziladi: ord in ata o 'q ig a 
H
yoki h m iqdorlari, 
abssissa o'qiga esa F qo'yiladi. Suv sathi ko'tarilishi bilan suvning 
yuza m aydoni oshib boradi.
Suv om boridagi elem e n ta r suv hajm i dv teng:
d V = FdH.
(5.12)
B undan kelib chiqadiki, 
H
sathidagi hajm
V
ni quyidagi 
tenglam a bilan hisoblasa bo'ladi:
V ^ ] F d H
(5ЛЗ)