GiRİŞ canliliğin tanimi

132 
14-
4 Hormon İşleyişinin Mekanizmaları
 
Her bir hormon belirli bir hedef d
okunun faaliyetini yönetir. Hormonlar kan dolaşımı ile 
taşınıp için tüm vücut dokularına erişirlerinden, her bir hedef dokunun mutlaka kendisine 
yöneltilmiş özel hormonu bir tanıma yönü vardır. Hormonun hedef hücreler içinde etkisini 
meydana getireceği bir
mekanizmanın da olması gerekir.
Son araştırmalar, hormon işleyişinin iki temel mekanizması olduğunu göstermektedir.
Bunlardan biri, çoğunlukla steroit hormonlara uygulanan, 
bir-
ulaklı model
dir. Diğeri, 
protein hormonlara uygulanan, 
iki-
ulaklı model
dir. 
B
ir ulaklı model.
Steroit hormonlar hücre zarından geçebilen küçük moleküllerdir. Bu 
nedenle bu hormonlar vücut hücrelerinin pek çoğuna girerler. Ancak, hormonlar yalnızca 
hedef hücrelerde bir etki meydana getirirler. Bu hücrelerde özel bir steroit hormonu 
tanıyan 
reseptör proteinler
vardır ve aktif bir etken oluşturarak onunla birleşirler 
(Şekil 
14-1). 
Bu aktif etken, hormonal etki meydana getirecek hücredeki bazı kimyasal 
tepkimelerin oranını değiştirir. Aktif etkenlerin hücre çekirdeğine girdikleri ve hüc
re 
faaliyetlerini yöneten genetik materyale (DNA) etki ederek etkilerini meydana getirdikleri 
kanıtı vardır. 
 
Şekil 14
-
1. Hormon İşleyişinde Bir
-
Ulaklı Model
 
 
İki ulaklı model.
Protein hormonlar çoğunlukla hücre zarından geçme yeteneğinde 
de
ğildirler. Bununla birlikte, 
hedef hücre zarlarının dış yüzeylerindeki
özel reseptörler
tarafından tanınırlar
(Şekil 14
-2.).
Hormon hücre zarındaki reseptörle birleştiğinde, 
bu 
birleşme hücre zarındaki enzimlerin ikinci bir ulak olarak davranan 
bir bileşik
oluşturmalarına neden olur
. Bu ikinci ulak hücre içine yayılır ve hormonal etki meydana 
ENDOKRİN SALGI BEZİ
steroid hormonlar 
HEDEF OLMAYAN HÜCRE
HEDEF HÜCRE
aktif etken 
protein reseptörleri
hedef hücre tepkisi

---

133 
getirir. Bu modelde hormon hücre içine girmez. Bunun yerine, ikinci bir ulak onun işini 
yapar. Farklı hedef hücrelerde benzer ikinci ulaklar üretilmekle birlikte, bunlar farklı 
hücrelerde farklı etkiler meydana getirirler. Örneğin, tiroi
t, h
ücrelerinin tiroksin 
üretmesine;
adrenal, 
kabuk hücrelerinin kortizol üretmesine ve böbrek tüpçük 
hücrelerinin yeniden daha çok su emmesine neden olur.