Global iqtisodiy rivojlanish

Integratsiyaning asosiy maqsadlari:
1. Iqtisodiyotdan foydalanish o'lchov.
2. Qulay tashqi siyosatni yaratish
3. Savdo siyosatining vazifalarini hal qilish.
4. Iqtisodiyotni tarkibiy o'zgartirishga yordam berish.
5. Yosh milliy sanoatlarni qo'llab-quvvatlash .
2. Integratsion jarayonlarning shakllari va bosqichlari
Integratsiya bosqichlari
1. Erkin savdo zonasi- Bojxona to'lovlarini bekor qilish, savdo - integratsiya ishtirokchilari guruhlarga ajratish. Misollar EEC 1958-1968 yillarda, EFTA 1960 yildan beri, 1988 yildan beri NAFTA, 1991 yildan beri Mercosur
2. Bojxona ittifoqi.
3. Umumiy bozor
4. Iqtisodiy ittifoq
5. Siyosiy uyushma
Jahon integratsion jarayonlaridagi asosiy modellar:
siyosiy va iqtisodiy integratsiya modellari: Evropa Ittifoqi, And guruhi, Janubi-Sharqiy Osiyo xalqlari uyushmasi (ASEAN) va boshqalar;
savdo-iqtisodiy hamkorlik modellari: Evropa Erkin Savdo Uyushmasi (EFTA), Shimoliy Amerika integratsiyasi (NAFTA), Neft eksport qiluvchi davlatlar tashkiloti (OPEK) va boshqalar; siyosiy alyanslar va harbiy bloklarning modellari: Shimoliy Atlantika Shartnomasi Tashkiloti (NATO), Afrika Birligi Tashkiloti (OAU) va boshq.
Xalqaro integratsion birlashmalarga misollar:
1. Evropa Ittifoqi (EI). 1992 yilda yaratilgan. Hozirgi kunda Evropa Ittifoqida tarkibiga 27 ta davlat kiradi: Avstriya, Belgiya, Bolgariya, Vengriya, Germaniya, Gretsiya, Daniya, Irlandiya, Ispaniya, Italiya, Kipr, Latviya, Litva, Lyuksemburg, Malta, Gollandiya, Polsha, Portugaliya, Ruminiya, Slovakiya, Sloveniya, Finlyandiya, Frantsiya, Chexiya, Xorvatiya, Shvetsiya va Estoniya.
2. Evropa Erkin Savdo Uyushmasi - EFTA. Yaratilgan: 1960 yil. Islandiya, Lixtenshteyn, Norvegiya, Shveytsariyani o'z ichiga oladi.
3. Janubi-Sharqiy Osiyo davlatlari uyushmasi - ASEAN. Yaratilgan: 1967 yil. Unga Indoneziya, Malayziya, Singapur, Tailand, Filippin, Bruney. 1997 yil iyuldan beri Birma, Laos va Kambodja
4. MERCOSUR - 1991 yilda tashkil etilgan Janubiy konus mamlakatlari uchun umumiy bozor Janubiy Amerika mamlakatlari. Ushbu tashkilotga Argentina, Braziliya, Paragvay, Urugvay.
5. Shimoliy Amerika erkin savdo uyushmasi - NAFTA. AQSh, Meksika, Kanadani o'z ichiga oladi. 1992 yilda yaratilgan.
Globallashuvning sababi nimada?
Birinchidan, globallashuv dunyo taraqqiyotining ob'ektiv omillari, transport va aloqa sohasidagi xalqaro mehnat taqsimoti, ilmiy va texnik taraqqiyotning chuqurlashishi bilan izohlanadi, bu mamlakatlar o'rtasidagi iqtisodiy masofani deb atalmish masofani qisqartiradi. Zamonaviy telekommunikatsiya tizimlari sizga dunyoning istalgan nuqtasidan kerakli vaqtda ma'lumot olish va tezkor qarorlar qabul qilish imkonini beradi, bu xalqaro kapital qo'yilmalarni, ishlab chiqarish kooperatsiyasini va marketingni tashkil qilishda misli ko'rilmagan darajada yordam beradi. Dunyoning axborot integratsiyasi sharoitida texnologiyalarni uzatish va chet el ishbilarmonlik tajribalarini jalb qilish ancha tezlashadi. Hozirgacha tabiatda mahalliy bo'lib qolgan jarayonlarning globallashuvi uchun zarur shart-sharoitlar shakllanmoqda, masalan, dunyoning eng yaxshi o'quv markazlaridan uzoqda oliy ma'lumot olish.
Globallashuvning ikkinchi manbai savdo erkinlashtirish va boshqa erkinlashtirish shakllari bo'lib, ular protektsionistik siyosatni cheklashga olib keldi va dunyo savdosini yanada erkin qildi. Natijada, tariflar sezilarli darajada pasaytirildi va tovarlar va xizmatlar savdosidagi boshqa ko'plab to'siqlar olib tashlandi. Liberallashtirishning boshqa chora-tadbirlari kapital oqimini va ishlab chiqarishning boshqa omillarini ko'payishiga olib keldi.
Xalqarolashtirish jarayonining uchinchi manbai va globallashuvning asosiy manbalaridan biri transmilliylashtirish fenomeniga aylandi, unda mamlakat ishlab chiqarish, iste'mol qilish, eksport, import va daromadlarning ma'lum qismi ushbu davlatdan tashqaridagi xalqaro markazlarning qarorlariga bog'liqdir. Bu erda etakchi kuchlar ko'p millatli kompaniyalardir (TMM), ular o'zlari ham natija, ham xalqarolashtirishning asosiy ishtirokchilari. Globallashuv barcha mamlakatlar iqtisodiyotiga ta'sir ko'rsatmoqda. Bu tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarishga, mehnat, investitsiyalar, texnologiyalardan foydalanishga va ularni bir mamlakatdan ikkinchi mamlakatga tarqalishiga ta'sir qiladi. Bularning barchasi pirovardida ishlab chiqarish samaradorligi, mehnat unumdorligi va raqobatbardoshlikka ta'sir qiladi. Aynan globallashuv xalqaro raqobatning kuchayishiga sabab bo'ldi.
Globallashuv, global iqtisodiyotning mohiyati, mazmuni va ahamiyati, uning rivojlanishi, samaradorligi va samaradorligini baholash usullari, yо‘nalishlari, tarkibiy qismlari, ta’sir etuvchi omillari, muammolari, yangiliklari, fanning predmetini tashkil etadi.
Fanning obyekti sifatida, jahon iqtisodiyoti, hududlar iqtisodiyoti, qit’alar, materiklar iqtisodiyoti, mamlakatlar guruhi iqtisodiyoti, ularda resurslar, tovar va hizmatlar, xarajatlar va daromadlarning harakati, global iqtisodiy aloqalar va ularni tartibga solinishini olish mumkin.
Fanning subyekti – global iqtisodiyotda ishtirok etuvchi iqtisodiy birliklar (dunyo miqyosida uy xо‘jaliklari, korxona va tashkilotlar, TMKlar, xalqaro va hududlararo tashkilotlar, mamlakatlar) hisoblanadi.
Fanning maqsadi – talabalarda global iqtisodiy rivojlanish bо‘yicha bilimlarning nazariy asoslarini, global iqtisodiyotning asosiy tushunchalari va kategoriyalarini, global darajada amal qiluvchi iqtisodiy qonunlar va tamoyillarini о‘rgatish hamda ularni amaliyotda tadbiq etish kо‘nikma va malakalarini shakllantirishdan iborat
“Global iqtisodiy rivojlanish” fanini talabalarga о‘qitishning asosiy vazifalari, talabalarni hozirgi kundagi zamonaviy konsepsiya va g‘oyalarning mazmun-mohiyati, asosiy yо‘nalishlari, ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlari va shu kabi bir qator nazariy bilimlar bilan qurollantirishdan iborat.
Raqobatning asosiy vositasi – xarajatlarni kamaytirish, tovar va xizmatlar sifatini oshirish, ularning turlarini kengaytirish globallashtirishning motori hisoblanadi.
Globallashtirishning yana bir harakatlantiruvchi kuchi ilmiy texnikaviy taraqqiyot – texnologik innovatsiyalar bо‘lib, u transport va aloqani, axborot va telekommunikatsiya tarmoqlarini modifikatsiya qilishda yanada yaqqol namoyon bо‘ladi, tovar va xizmatlar, moliyaviy vositalar, g‘oya va axborot mahsulotlarini chegaraviy transport vositalariga tez va kam xarajat bilan joylashtirish uchun kutilmagan imkoniyatlarini yaratadi.
Hech bir, hatto eng kuchli davlatlar ham tashqi muhit bilan chambarchas bog‘lanmagan, mutloq yetarlilik tartibida mustaqil rivojlana olmaydi. Kо‘pgina rivojlanayotgan mamlakatlar va о‘tish iqtisodiyotidagi mamlakatlar rivojlangan mamlakatlarga texnologik jihatdan bog‘liq bо‘ladilar: zamonaviy texnologiyalarning murakkablashuvi ularning ishlanmalari xarajatlarini juda oshirib yuboradi, о‘zlashtirilgan texnologiyalar esa komplementar omillarning, birinchi navbatda yuqori malakali va о‘qitilgan mutaxassislarning yо‘qligi tufayli yaxshi samara bermasligi mumkin.
Rivojlangan va unchalik rivojlanmagan mamlakatlar о‘rtasida ziddiyat unchalik qat’iy emas, oldin jahon hamjamiyatining muhim tarkibiy qismi sifatida ishtirok etgan ayrim mamlakatlar bugun yaxshi rivojlanmagan mamlakatlar qatoriga kirib qolgan (BMT tasnifi bо‘yicha).