Goya va mafkuralarning inson va jamiyat hayotidagi o'rni

4.G'oya va mafkuraning tarixiy shakllari. 

G'oya  va  mafkuraning  tarixiy  shakllari.  Kishilik  tarixidan  yaxshi  ma'lumki,  dastlab 

odamlarning  ishonch-e  tiqodi  tabiatni  ilohiylashtirish  asosida  shakllangan.  Shuning  uchun  eng 

qadimgi  mafkuralar  haqida  gap  ketganda,  avvalo,  odamlar  jamoa  bo'lib,  urug'larga  bolinib 

yashagan  ibtidoiy  davrlarni  eslash  lozim.  Chunki  odamlarning  jamoa  bo'lib,  ya'ni,  birlashib 

yashashi  ularnkig muayyan mafkura asosida uyushganidan, tabiat  o'zgarishlariga birgalikda javob 

izlaganidan  dalolat  beradi.  Bunda  ular  yashaydigan  hududning  o'ziga  xos  iqlimi,  tabiat  dunyosi, 

shart-sharoiti  muhim  ahamiyatkasb  etgan.  lnsonning  hali  texnika  rivojlanmagan  vaqtidagi  hayot 

tarzi,  moddiy  ta'minoti  ko'proq  tabiat  hodisalariga  bog'liq  bolgani  uchun  har  bir  qabila  tevarak-

atrofidagi  borliqni  o'zining  moddiy-ma'naviy  ehtiyojlaridan,  ularni  qondirish  darajasidan  kelib 

chiqqan  holda  tasavvur  etgan.  Shu  tariqa  tabiat  hodisalari  o'rtasidagi  bog'liqlikni  aks  ettiradigan 

afsona  va  rivoyatlar  paydo  bolgan.  Masalan,  eng  qadimgi  davrlarda  nur,  ziyo,  bahor,  yoz, 

farovonlik,  yaxshilik  va  ezgulik  ramzi  sifatida  tasavvur  etilgan  bo'lsa,  qish,  ayoz  qorong'ulik, 

zulmat, yomonlik va vayronkorlik timsoli sifatida tasawur etilgan. 

Afsona  va  rivoyatlar  tasavvurlarga  asoslangan  bunday  qarashlarni  biz  mifologik  (mif  -  afsona 

ma'nosini  bildiradi) deb ataymiz. Xususan, totemizm,  animizm, fetishizm kabi  ibtidoiy dinlar ana 

shu asosda shakllangan. Ular jonning abadiyligi, tabiatdagi narsa va hodisalarning ilohiy quwatga 

ega ekani to'g' risidagi xilma-xil g

T

 oya va sodda qarashlarni ifoda etgan. 

 

Masalan, totemizm - hayvon va o'simliklarga sig'inish asosidagi diniy ta'limot. Bu so'z Shimoliy 

Amerikada  yashaydigan  Ojiba  qabilasi  tilidan  olingan.  Totemizm  odamzotning  muayyan  o'simlik 

va hayvon 'uchraydi. Masalan, hindlar sigirga, avstraliyaliklar kenguruga, qirg'izlar oq bug'uga baxt 

keltiruvchi  hayvon  deb  qaraydi.  Bizning  ajdodlarimiz  esa  humo  qushini  ulug'laganlar.  Shuning 

uchun davlatimiz gerbida humo qushi tasviri tushirilgan. 

Masalan, totemizm - hayvon va o'simliklarga sig'inish asosidagi diniy ta'limot. Bu so'z Shimoliy 

Amerikada  yashaydigan  Ojiba  qabilasi  tilidan  olingan.  Totemizm  odamzotning  muayyan  o'simlik 

va  hayvon  turlariga  qarindoshligi  borligini  anglatadi.  Bunday  xususiyatlar  ayrim  xalqlar  hayotida 

bugungi  kungacha  uchraydi.  Masalan,  hindlar  sigirga,  avstraliyaliklar  kenguruga,  qirg'iziar  oq 

bug'uga baxt keltiruvchi hayvon deb qaraydi. Bizning ajdodlarimiz esa humo qushini ulug'laganlar. 

Shuning uchun davlatimiz gerbida humo qushi tasviri tushirilgan. 

Yuqorida aytganimizdek, ibtidoiy odamlar hamma narsaning joni bor, ular sezadi, fikrlaydi deb 

---

 

8 

o'lagaiilar.  Ular  yahshilik  keltirsin,  yomonlik  keltirmasin  deb  turli  xil  marosimlar  o'tkazib,  duolar 

o'qiganlar.  Animizm  (lotincha  anima  -ruh  degani  )  -har  bir  narsaning  joni  bor  deb  e'tiqod