Grodno davlat qishlogiy universiteti

Savol 3. Xalqaro iqtisodiyotni mintaqaviylashtirish. Jahon iqtisodiyotining zamonaviy rivojlanishining zamonaviy tendentsiyalaridan biri bu mintaqalashtirish bo'lib, bu mamlakatlarning dunyoning o'z va qo'shni mintaqalariga ortib borayotgan yo'nalishini anglatadi. Mamlakatlar o'zlarining tashqi iqtisodiy faoliyatlarida qo'shni davlatlarga tobora kuchayib bormoqda.
MEni mintaqaviylashtirish ikki jihatdan ko'rib chiqiladi:
1. XEOda rayonlashtirishning namoyon bo'lishi. Mintaqaviylashtirishga misollar ko‘p. Masalan, mamlakatimiz tashqi savdosi . Belarus 170 ta davlat bilan savdo qiladi, ammo tovar aylanmasining 60 foizi Rossiyaga, 7 foizi Ukrainaga to'g'ri keladi. Bu erda qo'shni mintaqa - Rossiya Federatsiyasi va boshqa MDH davlatlarining yo'nalishi aniq ko'rinadi. Agar Rossiyaning o'zi uchun misol keltiradigan bo'lsak, uning tashqi savdosining 20% dan ortig'i MDH mamlakatlariga, 50% ga yaqini esa Evropa mamlakatlariga to'g'ri keladi. Ko'pgina rivojlanayotgan va islohotchi davlatlar mintaqaviy qo'shnilariga emas, balki rivojlangan mamlakatlarga qaraydi. Yana bir misol - Yevropa Ittifoqi, bu erda o'zaro tashqi savdo aylanmasi 55% dan oshadi, ya'ni. eksport va importning asosiy qismi asosan viloyat ichida amalga oshiriladi. Kapitalning xalqaro harakati , ayniqsa investitsiyalarni joylashtirish yanada yorqin misoldir . Masalan, AQSH investitsiyalarining ¾ qismi qit'adan tashqarida amalga oshirilgan va Amerikaning chet eldagi kapital qo'yilmalarining ¼ qismi Shimoliy va Janubiy Amerika mamlakatlarida joylashgan. Pul-hisob-kitob munosabatlari tovarlar va xizmatlar savdosi bilan, kamroq esa kapital harakati bilan kuchli bog'langan. Demak, tashqi savdo va mamlakat kapitalining harakatini rayonlashtirish xarakteri uning valyuta-hisob-kitob munosabatlarini rayonlashtirish xarakterini belgilaydi. Xalqaro mehnat migratsiyasi oqimlari ham mintaqaviy xususiyatga ega. Hindiston, Pokiston va Misr ishchi kuchi asosan qo'shni neft qazib oluvchi arab mamlakatlariga ko'chib o'tadi; Polyaklar, jazoirliklar, tunisliklar - qo'shni G'arbiy Evropaga; Lotin amerikaliklar - asosan o'z mintaqalarida yoki AQShga yo'l olishadi va hokazo.
2. Jahon iqtisodiy markazlari. Zamonaviy dunyoda biz uchta yirik global iqtisodiy tortishish markazlarini xavfsiz tarzda ajratib ko'rsatishimiz mumkin: Shimoliy Amerika, G'arbiy Evropa va Osiyo-Tinch okeani mintaqasi (APR). Bu ham global mintaqaviylashuvning namoyonidir. Bugungi kunda jahon yalpi ichki mahsuloti deyarli 61 trln. dollarni tashkil etadi.Ushbu mablag'ning qariyb 12,4 trillioni AQSh hissasiga to'g'ri keladi. dollarni tashkil etadi, Yevropa Ittifoqining ulushi taxminan 13 trln. dollar, Yaponiya ulushi taxminan 4 trln. dollar, Hindiston - 3,5 trln dan ortiq. dollar, Xitoy - taxminan 9 trln. dollarni tashkil etadi.Qolgan mamlakatlar ulushiga qariyb 19 trln. Qo'g'irchoq.
Shimoliy Amerika va Yevropa mintaqalarida integratsiya va baynalmilallashuv jarayonlari ayniqsa tez sur'atlar bilan davom etmoqda. Osiyo-Tinch okeani mintaqasi dunyodagi eng jadal iqtisodiy rivojlanish zonasi sifatida e'tiborni tortadi. Osiyo-Tinch okeani mintaqasiga kiruvchi davlatlar iqtisodiy o‘sish sur’atlari bo‘yicha boshqa mamlakatlardan oldinda, xalqaro raqobatbardoshligi esa tez sur’atlar bilan oshib bormoqda. Osiyo-Tinch okeani mintaqasining jadal rivojlanishi haqida gapirganda, birinchi navbatda Yaponiya, Xitoy, Avstraliya va Yangi Zelandiyani yodda tutish kerak.
Mintaqalashtirishning jahon iqtisodiyoti rivojlanishiga ta'siri. Zamonaviy rayonlashtirish - bu nafaqat alohida hududlar va guruhlar doirasidagi iqtisodiy aloqalarni mustahkamlash, balki mintaqalar o'rtasidagi mintaqaviy aloqalarni jadal rivojlantirishdir.
Global mintaqaviylashuvning salbiy oqibatlari quyidagilardan iborat: davlat rolining qisqarishi va suverenitetning davlatdan siyosiy va ijtimoiy funktsiyalarni olishga harakat qilayotgan xalqaro tashkilotlar va TMKlar foydasiga o'zini o'zi cheklashi; uyushgan jinoyatchilik hokimiyatga shoshilmoqda; demokratik tamoyillar va mexanizmlar yo'qolgan va zaiflashgan; boylik tengsizligi kuchaymoqda; Qoloq mamlakatlarning yetakchi davlatlarga dushmanligi kuchaymoqda, etnik separatizm, milliy nizolar kuchaymoqda.