Guliston davlat universiteti biologiya kafedrasi

2.3. Noyob va yo'qolib borayotgan hayvonlarni asrashga qaratilgan dastur va loyihalar

Biologik xilma-xillikni, xususan o‘simlik va hayvonot dunyosini muhofaza qilish, kamyob va yo‘qolib ketish xavfi ostidagi yovvoyi hayvonlar va yovvoyi tarzda o‘suvchi o‘simliklarning turlarini saqlab qolish va qayta ko‘paytirishni ta’minlash maqsadida Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish davlat qo‘mitasi, Fanlar akademiyasi, O‘rmon xo‘jaligi davlat qo‘mitasi tomonidan O‘zbekiston Respublikasi Qizil kitobini tayyorlash va nashr etish bilan bog‘liq ishlar amalga oshirilmoqda.

Ma’lumki, Qizil kitob O‘zbekiston Respublikasi hududida yashaydigan hayvonlar, yovvoyi o‘simliklar va qo‘ziqorinlar turlarining holati, tarqalishi, kamyoblik maqomi va yo‘qolib ketish xavfining maqomi va muhofaza choralari to‘g‘risidagi ma’lumotlar majmui hisoblanib, kamyob va yo‘qolib ketish xavfi ostidagi turlarni muhofaza qilish va ularni qayta tiklashga qaratilgan.

So‘nggi o‘n yil davomida tabiatdan foydalanishning jadallashuvi natijasida O‘zbekistondagi ko‘plab hayvon turlari kuchli antropogen ta’sir ostida qolib, ularning yashash joylari va soni qisqardi, ba’zilari esa butunlay yo‘q bo‘lib ketdi. Hozirda ko‘plab hayvon turlarining, jumladan, O‘rta Osiyo cho‘l toshbaqasining soni ham yashash joylarining o‘zgarishi va yo‘q qilinishi (yaylovlardan chorvachilik maqsadida uzoq yillardan beri haddan tashqari ko‘p foydalanish oqibatida), qo‘riq yerlarning o‘zlashtirilishi, tijorat (eksport) maqsadida toshbaqalarni ovlash va tuxumlarini terish, brakonerlik, tabiiy yashash joylarining o‘zlashtirilishi kabi antropogen omillar tufayli uzluksiz kamayib bormoqda.

O‘rta Osiyo cho‘l toshbaqasi o‘tgan asrning birinchi yarmidan boshlab kamayishni boshlagan. Ikkinchi Jahon urushi davrida O‘rta Osiyo toshbaqasi go‘shtidan ko‘p miqdorda konservalar tayyorlashda foydalanilgan. 1950–1960 yillarda toshbaqa, asosan, iqtisodiy ehtiyojlar uchun yig‘ilgan, biroq ochiq dashtda qishloq xo‘jaligi rivojlanishi turlarning yashash joylari va soni sezilarli darajada kamayishiga olib keldi. 1960–1980 yillarda toshbaqaning mazkur turiga bo‘lgan qiziqishlarning ortishi sabab ular zoologik savdoga chiqarilgan.

O‘rta Osiyo cho‘l toshbaqasi (Agrionemys horsfieldii) zaif, himoyaga muhtoj tur sifatida Tabiatni muhofaza qilish Xalqaro ittifoqi (TMXI)ning Qizil ro‘yxatiga kiritilgan. Mazkur tur mamlakatimiz hududining qo‘zg‘aluvchan qumlaridan tashqari barcha tekislik qismlarida tarqalgan. O‘zbekistondan tashqarida Qozog‘iston, Turkmaniston, Qirg‘iziston va Tojikiston, Eron, Afg‘oniston, Shimoli-g‘arbiy Xitoy va Shimoliy Pokistonda uchraydi. Qizilqum, Surxon, Nurota davlat qo‘riqxonalarida va Buxoro ixtisoslashgan “Jayron” pitomnigida muhofaza ostiga olingan.

Oxirgi 18 yil davomida qonuniy va noqonuniy ravishda jami 1.254.100 dona O‘rta Osiyo cho‘l toshbaqasi tabiatdan olingan va eksport qilingan. Hozirda toshbaqaning tabiiy yashashi uchun yaroqsiz va o‘zlashtirilgan hududlarning umumiy maydoni 300 ming km2 ni tashkil etadi. Manbalarda keltirilishicha, so‘nggi 60 yil mobaynida xo‘jalik faoliyati yuritilishi natijasida toshbaqaning yashash joylari 1,5 million gektarga qisqarib ketgan.

Bugungi kunga kelib mazkur turning tabiiy populyatsiyasini saqlab qolish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Qizil kitobining yangi nashriga kiritildi (batafsil ma’lumot http://zoology.uz saytida).

Qizil kitobning yangi nashriga shuningdek, antropogen omillar ta’siri ostida qolgan va tobora kamayib borayotgan o‘simlik turlari ham kiritilgan. Eslatib o‘tamiz, mazkur turlar Qizil kitobning avvalgi nashrida qayd etilmagan. Masalan, O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Botanika instituti ilmiy xodimlari tomonidan Tojik kovragi tabiiy populyatsiyalarining hozirgi holati, tabiiy zaxiralari va tarqalish hududlarini o‘rganishga qaratilgan ilmiy tadqiqotlar natijasida o‘simlik populyatsiyalari sonining keskin qisqarib ketganligi, o‘z navbatida, o‘simlik zaxirasi hajmining kamayib ketganligi aniqlandi. Bunga asosiy sabab, tabiatdan foydalanuvchilar tomonidan o‘simlik xomashyosi (shirasi) nazoratsiz, rejasiz va noto‘g‘ri (o‘simlik ildizi o‘zak qismini to‘liq kesib tashlash orqali – bunda o‘simlikning to‘liq nobud bo‘lishiga olib keladi) yig‘ib olinayotganligidir.

Boisi shuki, o‘simlikdan farmatsevtikada qon to‘xtatuvchi boylam sifatida foydalaniladi. Xalq tabobatiga bag‘ishlangan qator ilmiy manbalarda bu shira amenoreya kasalligini davolashda kataral mahsulot sifatida tavsiya etilgan. Ko‘pchilik Sharq davlatlarida xalq tabobatida bu o‘simlik ildizidan olinadigan shirasi quruq yo‘tal, meteorizm va tomir tortishish kasalliklarida foydalaniladi. Ateroskleroz, katarakta, asab va ruhiy buzilishlarning rivojlanishini tormozlovchi vosita sifatida yuqorida darajada qadrlanadi. Bundan tashqari, o‘simlik kuchli antigelmint xususiyatiga ega. Qandolatchilikda xushbo‘y hid beruvchi sifatida foydalaniladi. Biroq, bularning barchasi qat’iy tavsiyalar asosida va dori vositalarini tayyorlash retsentlariga jiddiy rioya qilingani taqdiridagina ijobiy ta’sir ahamiyatiga ega bo‘lishini unutmaslik lozim.

Mamlakatimizda tijorat baliqlarini muhofaza qilish va ekspluatatsiya qilish 2004 yil 20 dekabrdagi 166-FZ-sonli (2014 yil 28 iyundagi tahrirda) "Baliqchilik va suv biologik resurslarini saqlash to'g'risida" Federal qonuni bilan tartibga solinadi (3-bob " Baliq ovlash").U sanoat baliq ovlash atamasini qonuniylashtiradi. Shunga ko'ra, tijorat baliqlarining toifasi ajralib turadi - sanoat ovlanishi mumkin bo'lgan baliq turlari.Dunyoda baliqchilikning bir necha ming turlari mavjud, Rossiya Federatsiyasida - bir necha yuz. Tijorat baliqlarining aksariyati chuchuk suv baliqlaridir. Lekin, ayniqsa, qimmatli ko'chmanchi va yarim ko'chmanchi baliqlar (daryolarda ham, dengizlarda ham yashaydi), masalan, mersin, stellat, pike perch. Shuningdek, shimoliy dengizlarning baliqlari - qizil ikra, qizil ikra, oq baliq, chum qizil ikra, pushti qizil ikra ham katta ahamiyatga ega. Tijorat baliqlari nafaqat oziq-ovqat manbai, balki engil, farmatsevtika, sanoat uchun xom ashyo bo'lib xizmat qiladi va baliqdan hayvonlar uchun ozuqa tayyorlanadi.Shuning uchun tijorat baliqlari tegishli ekspluatatsiya va himoyaga muhtoj, jumladan:

• 
  baliq zahiralarini ko'paytirish va suv havzalarini melioratsiya qilish;
  

• 
  Tovar baliqlarini ovlash chegarasini belgilash;
  

• 
  Muayyan davrlarda tijorat baliqlarini ovlashni cheklash;
  

• 
  Tijorat baliqlarini ovlash usullari va vositalarini cheklash.
  

Suv ob'ektlarining meliorativ holati baliqlarning hayoti uchun maqbul sharoitlarni yaratishga, ularning populyatsiyasini tiklashga, ularni boshqa tabiiy omillarning zararli ta'siridan himoya qilishga qaratilgan. antropogen. Shu maqsadda suv havzalari tubini chuqurlashtirish va tozalash, suv sathini tartibga solish, suv ombori atrofida o‘rmon belbog‘larini barpo etish, qishda o‘limga qarshi kurashish, baliqlar uchun tuxum qo‘yadigan joylar va yosh hayvonlar uchun vaqtinchalik suv havzalarini yaratishdan foydalanish mumkin. Biologik melioratsiya - suv havzalarida yangi turdagi tirik organizmlarning, masalan, maxsus suv o'tlari, mikroorganizmlar va ba'zan suv ombori tubini tabiiy yo'l bilan tozalaydigan boshqa baliqlarning joylashishi.

Baliqchilik xo‘jaliklari zahiralarining kamayib ketmasligini ta’minlash maqsadida tuxum qo‘yadigan joylar yaratilib, baliq chavoqlari ko‘paytirilmoqda, iste’mol qilinadigan suvo‘tlar va boshqa turdagi baliq ozuqalari yetishtirilmoqda. Ba'zi hollarda sun'iy sharoitda o'stirilgan qovurdoqlar suv omboriga qo'yib yuboriladi, ba'zilarida ular keyingi ko'payish va seleksiya maqsadida reproduktiv yoshga qadar o'stiriladi. Shu bilan birga, qovurg'a etarlicha yorug'lik va ozuqaviy biomassani olishi juda muhim, shunda toza suv doimiy ravishda sun'iy suv omborida aylanib turadi, bu esa ikra sifatiga (ayniqsa, baliq ovida) yanada ta'sir qiladi. Bunday suv omborlari tijorat baliqlarini ko'paytirish uchun maxsus korxonalarda jihozlangan. Yashash joylarida ovlangan baliqlar urug'lantiruvchilarni urug'lantirishdan oldin boqish joyiga, so'ngra chorvachilik (ugurtchilar) saqlanadigan ustaxonaga, u erdan tuxumning urug'lanishi, urug'lanishi va pishishi sodir bo'ladigan inkubatsiya sexiga boradi. Malek maxsus hovuzga kiradi. Kasal shaxslar, moslashishga muhtoj shaxslar alohida saqlanishi mumkin. Urug'lantiruvchilarni ehtiyotkorlik bilan tutish va tashish uchun maxsus talablar qo'yiladi. Shuningdek, bunday korxonalarda baliq uchun jonli ozuqa yetishtiriladi. Ilmiy yondashuv nafaqat baliq populyatsiyasini ko'paytirish, balki ularni seleksiya qilish, baliq rivojlanishidagi ayrim nuqsonlarni bartaraf etish va ularning tijorat sifatini yaxshilash imkonini beradi.

Muayyan suv havzasida yoki uning hududida baliq ovlash chegarasini aniqlash uchun tijorat baliqlari populyatsiyasining soni va tarkibini belgilaydigan ekologik ekspertiza o'tkaziladi. Limit kilogrammda - jismoniy shaxslar uchun va tonna baliq biomassasida - yuridik shaxslar uchun (tijorat ovlash uchun kvotalar) hisoblanishi mumkin. Cheklov aholining tabiiy tiklanishiga zarar etkazmaydigan optimal sonli shaxslarni olib tashlashni nazarda tutadi. Limit normalari ilmiy va savdo kengashlari tomonidan hisoblab chiqiladi va Baliqchilik agentligiga tasdiqlash uchun taqdim etiladi. Cheklovdan tashqari, baliq ovlash chorasining parametrlari ham o'rnatiladi: tutilishi kerak bo'lgan baliqning uzunligi, o'lchami, vazni. Bu o'lchamga etib bormagan baliq off-gauge deb ataladi.

Rossiya Federatsiyasining Baliqchilik federal agentligi jismoniy va yuridik shaxslarga baliq ovlashning belgilangan normasi va baliq ovlash chorasi bilan ruxsatnomalar beradi. Tutish me'yorini buzish suv ekologik huquqbuzarlik hisoblanadi va ma'muriy yoki jinoiy jazo bilan jazolanishi mumkin. Tijorat baliqlarini tartibsiz ovlash, shuningdek, taqiqlangan suv havzalarida baliq ovlash va tijorat baliqlarini ekspluatatsiya qilishning boshqa qo'pol qoidabuzarliklari brakonerlik deb ataladi. Limitdan ortiq ovlangan baliq brakonerlardan musodara qilinadi. Muayyan davrlarda baliq ovlashni cheklash bir xil darajada muhimdir: oziqlantirish davrida, yumurtlama paytida. Boshqa davrlarda, ovlash, aksincha, rag'batlantirilishi mumkin, masalan, aholining sezilarli darajada ko'payishi, qishda va yozda halokatli hodisalar bilan. Tijoriy baliqlarni portlovchi moddalar, zaharli moddalar yordamida yoki o'ldirishni shakllantirish orqali yig'ish taqiqlanadi. Tijorat baliqlarining ayrim turlari uchun ruxsat etilgan baliq ovlash vositalarining o'lchamlari, masalan, to'rlar belgilanadi. Sanoat baliq ovlash vositalari ro'yxatga olinishi kerak. Ba'zan, baliq ovlash vositalarining xususiyatlarining nomuvofiqligi tufayli, tijorat baliqlari bilan birga katta o'lchamdagi baliqlar ovlanadi. Agar o'lchagichdan tashqari baliqlar soni me'yordan oshib ketgan bo'lsa, u holda baliq ovlash moslamasini almashtirish yoki ovlashni butunlay to'xtatish kerak.Tabiatni muhofaza qilish suv havzalari uchun baliq va suv resurslarini muhofaza qilishning alohida huquqiy rejimi belgilangan. Umuman olganda, tijorat baliqlarini muhofaza qilish va ekspluatatsiya qilish samaradorligi suv to'g'risidagi qonun hujjatlarining bajarilishi sifati va baliq xo'jaligini muhofaza qilish organlari tomonidan nazorat qilinishiga bog'liq.

Inson faoliyati ta'sirida yashash sharoitlarining o'zgarishi, hayvonlarni bevosita ta'qib qilish va yo'q qilish bilan birga, ularning tur tarkibining qashshoqlashishiga va ko'plab turlar sonining kamayishiga olib keladi. 1600 yilda sayyoramizda sutemizuvchilarning taxminan 4230 turi mavjud bo'lib, bizning davrimizga kelib 36 tur yo'q bo'lib ketgan va 120 tur yo'qolib ketish xavfi ostida. Qushlarning 8684 turidan 94 tasi yoʻqolib ketgan va 187 tasi yoʻqolib ketish xavfi ostida. Kichik turlar bilan bog'liq vaziyat yaxshi emas: 1600 yildan beri sutemizuvchilarning 64 kenja turi va qushlarning 164 kenja turi yo'qoldi, sutemizuvchilarning 223 kenja turi va qushlarning 287 kenja turi yo'qolib ketish xavfi ostida.

Hayvonot dunyosi- bu ma'lum bir hududda yoki atrof-muhitda yashaydigan va tabiiy erkinlik holatida bo'lgan yovvoyi hayvonlarning (sut emizuvchilar, qushlar, sudraluvchilar, amfibiyalar, baliqlar, shuningdek hasharotlar, mollyuskalar va boshqa umurtqasizlar) barcha turlari va individuallarining to'plami. "Hayvonot dunyosi to'g'risida" Federal qonuniga (1995) muvofiq hayvonot dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish bilan bog'liq asosiy tushunchalar quyidagicha ifodalangan:

• 
  hayvonot dunyosi ob'ekti - hayvonlardan kelib chiqqan organizmlar yoki ularning populyatsiyasi;
  

• 
  hayvonot dunyosining biologik xilma-xilligi — hayvonot dunyosi obyektlarining bir tur doirasidagi, turlar orasidagi va ekotizimlardagi xilma-xilligi;
  

• 
  hayvonot dunyosining barqaror holati - hayvonot dunyosi ob'ektlarining cheksiz uzoq vaqt davomida mavjudligi;
  

• 
  hayvonot dunyosi ob'ektlaridan barqaror foydalanish - hayvonot dunyosi biologik xilma-xilligining uzoq muddatda kamayib ketishiga olib kelmaydigan va hayvonot dunyosining ko'payish va barqaror qobiliyatini saqlaydigan hayvonot dunyosi ob'ektlaridan foydalanish mavjud. Hayvonot dunyosi atrof-muhit va Yerning biologik xilma-xilligining ajralmas elementi, qayta tiklanadigan tabiiy resurs, biosferaning muhim tartibga soluvchi va barqarorlashtiruvchi komponentidir. Hayvonlarning asosiy ekologik vazifasi - ishtirok etish biotik sikl moddalar va energiya. Ekotizimning barqarorligi, birinchi navbatda, eng harakatchan element sifatida hayvonlar tomonidan ta'minlanadi.
  

Hayvonot dunyosi obyektlaridan foydalanuvchilar:
hayvonot dunyosi obyektlaridan hayvonot dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga muvofiq foydalanish huquqiga;
Keyingi tahrirga qarang.
tutib olingan yovvoyi hayvonlarga va ularning yashash faoliyati mahsulotlariga nisbatan mulk huquqiga egadir.
Ovchilik va (yoki) baliq ovlash xo‘jaligini yurituvchi hayvonot dunyosi obyektlaridan foydalanuvchilar:
Oldingi tahrirga qarang.
o‘zlariga biriktirilgan hududlarda hayvonot dunyosi obyektlaridan ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish organlari tomonidan beriladigan ruxsatnomalar doirasida foydalanish uchun jismoniy shaxslarga ruxsatnomalar (yo‘llanmalar, hayvonlarni tutish varaqalari) berishga;
(30-moddaning ikkinchi qismi ikkinchi hatboshisi O‘zbekiston Respublikasining 2017-yil 14-sentabrdagi O‘RQ-446-sonli Qonuni tahririda — O‘R QHT, 2017-y., 37-son, 978-modda)
yuridik va jismoniy shaxslar hayvonot dunyosi obyektlaridan sanoat maqsadida belgilangan kvotalar doirasida foydalanishi uchun ular bilan shartnomalar tuzishga;
ovchilik va baliq ovi mahsulotini qayta ishlash hamda ulardan buyumlar ishlab chiqarishga;
ovchilik va baliq ovi mahsulotidan, ulardan ishlab chiqarilgan buyumlardan foydalanish hamda ularni realizatsiya qilishga;
sun’iy ravishda yetishtirilib, tabiiy yashash muhitiga chiqarib yuborilgan hayvonlar turlaridan foydalanishga ham haqlidir.
Hayvonot dunyosi obyektlaridan foydalanuvchilar:

• 
  hayvonot dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish sohasida belgilangan qoidalar, normalar va normativlarga rioya etishi;
  
• 
  hayvonot dunyosining muhofaza qilinishi va undan oqilona foydalanilishini ta’minlashi, shuningdek biriktirilgan hududlarda hayvonot dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish sohasida idoraviy va (yoki) ishlab chiqarish nazoratini amalga oshirishi;
  
• 
  hayvonot dunyosi obyektlaridan yovvoyi hayvonlar tabiiy galalarining bir butunligi buzilishiga yo‘l qo‘ymaydigan va foydalanishga berib qo‘yilmagan yovvoyi hayvonlarning saqlab qolinishini ta’minlaydigan usullar bilan foydalanishi;
  
• 
  yovvoyi hayvonlarning yashash muhiti, urchish joylari va ko‘chib o‘tish yo‘llari buzilishiga yo‘l qo‘ymasligi;
  
• 
  yovvoyi hayvonlar sonini hisobga olishni va ulardan foydalanish hajmlarini hisobga olishni amalga oshirishi;
  
• 
  hayvonot dunyosi obyektlaridan maxsus foydalanganlik uchun haqni o‘z vaqtida kiritishi;
  
• 
  hayvonot dunyosini muhofaza qilish va undan oqilona foydalanish bo‘yicha biotexnik tadbirlarni amalga oshirishi;
  
• 
  boshqa hayvonot dunyosi obyektlaridan foydalanuvchilarning huquqlarini buzmasligi;
  
• 
  hayvonot dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish to‘g‘risidagi qonun hujjatlari talablarini buzgan holda yetkazilgan zararning o‘rnini to‘liq hajmda qoplashi shart.
  
• 
  Keyingi tahrirga qarang.
  
• 
  Hayvonot dunyosi obyektlaridan foydalanuvchilar qonun hujjatlariga muvofiq boshqa huquqlarga ham ega bo‘lishi va ularning zimmasida boshqa majburiyatlar ham bo‘lishi mumkin.
  
• 
  31-modda. Hayvonot dunyosi obyektlaridan foydalanish turlari va usullari
  
• 
  Hayvonot dunyosi obyektlaridan foydalanish turlari quyidagilardan iborat:
  
• 
  ov qilish;
  
• 
  baliq ovlash;
  
• 
  yovvoyi hayvonlarni boshqa joylarga ko‘chirish, iqlimga moslashtirish va chatishtirish;
  
• 
  hayvonot dunyosi obyektlaridan madaniy-ma’rifiy, tarbiyaviy va estetik maqsadlarda foydalanish;
  
• 
  hayvonot dunyosi obyektlaridan ilmiy va nazorat ishlarini o‘tkazish uchun foydalanish;
  
• 
  yovvoyi hayvonlar yashash faoliyatining foydali xususiyatlaridan foydalanish;
  
• 
  yovvoyi hayvonlardan ularning yashash faoliyati mahsulotlarini olish maqsadida foydalanish;
  
• 
  yovvoyi hayvonlarni yarim erkin sharoitlarda, sun’iy yaratilgan yashash muhitida yoki tutqunlikda saqlash;
  
• 
  hayvonot dunyosi obyektlaridan tibbiyot, sanitariya-epidemiologiya va veterinariya maqsadlarida foydalanish;
  
• 
  yovvoyi hayvonlarning sonini tartibga solish;
  
• 
  zoologiya kolleksiyalarini yaratish va to‘ldirib borish.
  

Qonun hujjatlarida hayvonot dunyosi obyektlaridan foydalanishning boshqa turlari ham nazarda tutilishi mumkin. Hayvonot dunyosi obyektlaridan foydalanish yovvoyi hayvonlarni o‘z yashash muhitidan ajratib olgan yoki ajratib olmagan holda amalga oshiriladi.

Xulosa

Shuni tushunish kerakki, hayvonot dunyosi nafaqat tabiiy ekologik tizimning muhim tarkibiy qismi va ayni paytda eng qimmatli biologik resursdir. Shuningdek, barcha turdagi hayvonlar sayyoramizning genetik fondini tashkil etishi juda muhim, ularning barchasi zarur va foydalidir. Tabiatda o'gay farzandlar yo'q, xuddi mutlaqo foydali va mutlaqo zararli hayvonlar yo'q. Hamma narsa ularning soniga, yashash sharoitlariga va boshqa bir qator omillarga bog'liq. Turlardan biri 100 ming xil pashsha turlari - uy pashshalari qator yuqumli kasalliklarning tashuvchisi hisoblanadi. Shu bilan birga, chivinlar juda ko'p hayvonlarni (mayda qushlar, qurbaqalar, o'rgimchaklar, kaltakesaklar va boshqalar) boqadi. Faqat bir nechta turlari ( Shomil, zararkunanda kemiruvchilar va boshqalar) qattiq nazoratga olinadi.

Ba'zi olimlar signal berishmoqda, yo'qolib ketish xavfi ostida bo'lgan hayvonlar turlari deyarli sur'atlarda ko'payib bormoqda va biz allaqachon sayyoradagi turlarning oltinchi ommaviy qirg'in boshlanishi haqida gapirishimiz mumkin. Yerda allaqachon bunday davrlar bo'lgan va ular juda qisqa geologik davrda barcha turlarning ¾ dan ko'pini yo'qotish bilan tavsiflanadi. Faqat 540 million yil ichida bu 5 marta sodir bo'ldi. Eng konservativ hisob-kitoblarga ko'ra, sayyoradagi barcha tirik mavjudotlar va ekinlarning taxminan 40% xavf ostida. Uzoq muddatda, agar tabiatni muhofaza qilish choralari natija bermasa, turlarning yo'q bo'lib ketishi millionlab kishini tashkil qiladi.
Yo'qolib ketish xavfi ostida bo'lgan hayvonlar ro'yxatida shimpanze birinchi o'rinda turadi. So'nggi 30 yil ichida o'rmonlarni kesish boshlanganda vaziyat yomonlashdi. Brakonerlar bolalarni ovlaydilar va hayvonlarning o'zlari odam kasalliklariga juda moyil.
Amur yo'lbarsi o'tgan asrning 30-yillaridan boshlab xavf ostida edi. Ba'zi xabarlarga ko'ra, o'sha paytda faqat 40 ga yaqin shaxs bor edi. Biroq, tizimli himoya choralari aholi sonini 530 kishiga etkazishga imkon berdi.
Ro'yxatdagi uchinchi o'rin afrikalik fildir. Turning yo'q bo'lib ketishi, avvalambor, odamlar fil suyagiga intilishi bilan bog'liq. 1970 yilga kelib dunyoda 400 mingga yaqin fil bor edi, 2006 yilda esa atigi 10 ming.
Galapagos dengizi sheri - Galapagos orollari va Isla de La Plata aholisi. Bugungi kunda ularning soni 20 mingdan oshmaydi.
G'arbiy gorilla aholisi odatda juda muhim darajada. Taxminan 20 yil davomida, 1992 yildan 2012 yilgacha hayvonlar soni 45 foizga kamaydi. Yo'qolib ketish xavfi ostida bo'lgan yana bir hayvon - Grivining zebrasi. Ayni paytda dunyoda 2,5 mingdan ortiq shaxs qolmagan. Faqatgina Keniya hukumatining sa'y-harakatlari bilan bu hayvonlarni saqlab qolish mumkin edi.