Guliston davlat universiteti "iqtisodiyot" kafedrasi institutsional iqtisodiyot

r
l
U[x
l
(e
l
)]+p
2
U[x
2
(e
2
)]+...+p
k
U[x
k
(e
k
)], 
bu erda U – bitim ishtirokchilarining x
i
topshirig‘ini bajarishdan umumiy foydaliligi. 
Yollash to‘g‘risidagi shartnoma – xatarga betaraf bo‘lgan shaxs va xatarga qarshi shaxs 
o‘rtasidagi kelajakda shartnomaning bajarilishi jarayonida 
amalga oshirilishi
mumkin bo’lgan
vazifalar doirasini belgilab beruvchi kelishuv. Bunda xatarga qarshi shaxs xatarga betaraf 
bo‘lgan shaxsga o‘z harakatlari ustidan nazorat qilish huquqini topshiradi.
Sotish to‘g‘risidagi shartnoma – bir xil darajada xatarga betaraf bo‘lgan shaxslar 
o‘rtasidagi kelajakda shartnomaning bajarilishi jarayonida 
amalga oshiriladigan 
vazifalar 
doirasini belgilab beruvchi kelishuv. 
Sotish to‘g‘risidagi shartnoma faqat uning ikkala tomoni ham xatarga nisbatan betaraf bo‘lib, 
kutilayotgan voqealar sodir bo‘lmasligi va shartnomada qayd etilgan vazifalar yuzaga keladigan 
vaziyatga mos bo‘lmagan ehtimollikka ko‘nishga tayyor bo‘lgan taqdirda tuzilishi mumkin. 
Demak, sotish to‘g‘risidagi shartnoma xatarga bir xil munosabatda bo‘ladigan – xatarga 
betaraf shaxslar o‘rtasidagi munosabatlarni tartibga soladi. Yollash to‘g‘risidagi shartnoma esa 
xatarga har xil munosabatda bo‘ladigan – xatarga betaraf va xatarga qarshi insonlar o‘zaro 
hamkorligining institutsional doiralarini yoritadi. Xatarga qarshi shaxslar (yollanma xodimlar) 
xatarga betaraf bo‘lgan shaxslar (ish beruvchilar) foydasiga o‘zlarining kelgusida «tabiiy» 
omillarni hisobga olgan holda harakat strategiyasini erkin tanlash huquqidan ixtiyoriy ravishda 
voz kechishadi. Shaxsning shartnomada belgilangan faoliyat turi ustidan 
nazorat qilish 
huuqining ixtiyoriy ravishda topshirilishi
yuz beradi. Huddi resurslarni tasarruf etish huquqini 
topshirish kabi shaxs o‘z harakatlari ustidan nazorat qilish huquqini ham topshirishi mumkin. 
Shunday qilib, shaxs, agar u boshqa shaxs tomonidan nazorat qilingan taqdirda katta 
foyda va (yoki) nazorat qilish huquqi topshirilayotgan shaxsdan kompensatsiya olishiga ishonsa, 
o‘z harakatlari ustidan nazorat qilish huquqining topshirilishidan 
manfaatdor
hisoblanadi. 
Shaxs tomonidan faoliyatning shartnomada belgilangan sohalardagi o‘z harakatlari 
ustidan nazoratning topshirilishi hukmronlik munosabatlarining asosida yotadi. Hukumronlik 
munosabatlari bir necha xilda bo‘ladi: 

---

21 
-
oddiy,
uning doirasida nazorat aynan unga nazorat qilish huquqi topshirilgan shaxs 
tomonidan amalga oshiriladi; 
-
murakkab,
bunda unga nazorat qilish huquqi topshiriladigan shaxs bir vaqtning 
o‘zida ushbu huquqni uchinchi shaxslarga topshirish huquqini ham qo‘lga kiritadi; 
-
pesonafikatsiyalangan, 
unda nazorat qilish muayyan shaxsga topshiriladi; 
-
 pozitsion, 
u nazoratning muayyan shaxsga emas, balki jamiyatning institutsional 
tarkibida (davlat apparatida, firmaning ichki tuzilishida va h.k.) muayyan mavqega ega bo‘lgan 
shaxsga topshirilishini nazarda tutadi.