Guliston davlat universiteti "iqtisodiyot" kafedrasi iqtisodiyot nazariyasi
Yüklə 0,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Tanlangan mavzuning predmeti bo‗lib, Iqtisodiyotning yetakchi tarmoqlarini isloh qilish orqali sog‘lom, erkin raqobat muhitini yaratish, monopoliyaga chek qoyish kabi iqtisodiy munosabatlar majmuidan iborat. Kurs ishi tarkibining qisqacha tavsifi.Mazkur kurs ishi tarkibi kirish, to‗rtta reja, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‗yxatidan iborat. 5 Sog‟lom Raqobat – iqtisodiy taraqqiyot omili Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlar, xususan, bozor infratuzilmasini rivojlantirish, sog‗lom raqobat muhitini shakllantirish tufayli xususiy tadbirkorlik va kichik biznes subyektlari hamda ularning yalpi ichki mahsulotdagi ulushi tobora ortib bormoqda. O‗zbekiston Respublikasi Xususiylashtirish, monopoliyadan chiqarish va raqobatni rivojlantirish davlat qo‗mitasida sog‗lom raqobat muhitini shakllantirish va insofsiz raqobatga qarshi amalga oshirilayotgan ishlar tahliliga bag‗ishlangan matbuot anjumanida shular haqida so‗z bordi. O‗zbekiston Respublikasi Xususiylashtirish, monopoliyadan chiqarish va raqobatni rivojlantirish davlat qo‗mitasi raisining o‗rinbosari R.Aminov va boshqalar iqtisodiyotni isloh qilish bo‗yicha qabul qilingan qonunchilik hujjatlari iqtisodiyotimizni yanada liberallashtirish va modernizatsiya qilishda huquqiy asos bo‗lib xizmat qilayotganini ta‘kidladi. Bu bozor iqtisodiyotining eng muhim tamoyillaridan biri – sog‗lom raqobat muhitini shakllantirish va rivojlantirishga keng yo‗l ochdi. Sog‗lom raqobat munosabatlarining rivojlanib borishi ishlab chiqarilayotgan mahsulot va ko‗rsatilayotgan xizmatlarga oid tovar belgilarini shakllantirishni taqozo etadi. Bu ishlab chiqaruvchini iste‘molchiga tanitishga va o‗z navbatida ishlab chiqaruvchining bozorda o‗z o‗rnini topishiga yordam beradigan muhim vositadir. Shu bois ham bu borada huquqiy asoslar yaratilgan, xususan, ―Tovar belgilari, xizmat ko‗rsatish belgilari va tovar kelib chiqqan joy nomlari to‗g‗risida‖gi qonunda tovar belgisi huquqiy jihatdan uni ushbu qonunda belgilangan tartibda ro‗yxatdan o‗tkazish asosida, shuningdek, O‗zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalariga muvofiq muhofaza qilinishi ta‘kidlangan. Ko‗pchilik tadbirkorlar o‗z mahsulotlarini qonuniy asosda ro‗yxatdan o‗tkazgan tovar belgisi bilan bozorga chiqarayotganini iste‘molchilar yaxshi biladi. Ammo shunday ―uddaburon‖lar ham borki, ular bozorda o‗z o‗rni va xaridorini topgan tovar belgilarini o‗g‗irlash yoki ularga juda o‗xshash bo‗lgan nomlar ostida mahsulotini iste‘molchilarga taqdim 6 etishga urinmoqda. Tabiiyki, bu sog‗lom raqobat tushunchasiga mutlaqo zid bo‗lgan insofsiz raqobatdir. Tovar belgisiga bo‗lgan huquqni buzganlik O‗zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksiga muvofiq javobgarlikka sabab bo‗ladi. Jumladan, tovar belgisidan qonunga xilof ravishda foydalanayotgan shaxs qoidabuzarlikni to‗xtatishi va tovar belgisining egasiga yetkazilgan zararni to‗lashi shart. Ushbu qonuniy asoslardan kelib chiqib insofsiz raqobatga yo‗l qo‗yayotganlarga nisbatan tegishli choralar ko‗rilmoqda. O‗tgan yili bu yo‗nalishda 42 ta ish ko‗rib chiqilgan. Shu bilan birga, sog‗lom raqobat muhitini rivojlantirish, tadbirkorlik subyektlarining bu boradagi bilim va tushunchalarini mustahkamlashga e‘tibor qaratilmoqda. Prezidentimizning Rossiya Federatsiyasi, Xitoy, Qozog‗iston, Turkiya hamda Qirg‗iziston davlatlariga qilgan rasmiy tashriflaridan so‗ng mamlakatlararo tovar ayirboshlash hajmi o‗tgan yillarga nisbatan bir necha barobarga oshdi. Erishilayotgan bunday ijobiy o‗zgarishlarni xorijlik taniqli iqtisodchi va mutaxassislar yurtimizda tadbirkorlar uchun qulay ishbilarmonlik muhitining yaratilgani, davlat rahbari va hukumatimiz tomonidan iqtisodiyotni yanada liberallashtirish borasida muhim hujjatlar qabul qilinayotgani bilan izohlashmoqda. Prezidentimizning 2017 yil 6 noyabrdagi ―Meva-sabzavot mahsulotlari, uzum, poliz, dukkakli ekinlar, shuningdek, quritilgan sabzavot va mevalarni mahalliy eksport qiluvchilarni qo‗llab-quvvatlash bo‗yicha qo‗shimcha chora-tadbirlar to‗g‗risida‖ gi qarorida Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Din ishlari bo‗yicha qo‗mita, boshqa manfaatdor vazirlik va idoralar bilan birgalikda yigirma kun muddatda respublikada xalqaro standartlarni, shu jumladan ―ISO 22000‖, ―Halol‖ standartlarini joriy etish va keyinchalik qo‗llash bo‗yicha chora-tadbirlar dasturini ishlab chiqish vazifasi belgilangan, – deydi Standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish ilmiy-tadqiqot instituti direktori Vafo Latipov. – Unda, ayniqsa, respublikamizda berilgan muvofiqlik sertifikatlarini mahalliy meva-sabzavot mahsulotlarini asosiy iste‘mol qiluvchi davlatlarda, shu jumladan, ikki tomonlama va ko‗p tomonlama bitimlarni tuzish, shuningdek, laboratoriyalarni modernizatsiya qilish orqali tan olinishini ta‘minlash choralarini ko‗rish belgilab berilgan. Shu bilan bir qatorda, qaror bilan meva-sabzavot mahsulotlari eksportiga bojxona yuk 7 deklaratsiyasini rasmiylashtirish ko‗rik hujjati tuzilganidan keyin 3 soatdan ko‗p bo‗lmagan muddatda amalga oshiriladigan tartib joriy etildi. Meva-sabzavot va tez buziladigan mahsulotlarning eksporti uchun zarur bo‗lgan sertifikat berish muddati eksport qiluvchi tomonidan hujjatlar taqdim qilingan vaqtdan boshlab esa bir ish kuniga qadar qisqartirilgani ham eksportga yo‗naltiriladigan mahsulot salmog‗i yanada ortishiga xizmat qiladi Iqtisodiyotni rivojlantirishda iste'molchilarning tovarlar va xizmatlarga bo‗lgan ehtiyojini qondirish katta ahamiyatga ega. Bu borada, tabiyki, ishlab chiqaruvchilar (xizmat ko‗rsatuvchilar) o‗rtasida sog‗lom raqobatni ta'minlamasdan, mahsulot va xizmatlar sifatini muttasil oshirmasdan turib samaradorlikka erishib bo‗lmaydi. Iqtisodiyotni rivojlantirishda iste'molchilarning tovarlar va xizmatlarga bo‗lgan ehtiyojini qondirish katta ahamiyatga ega. Bu borada, tabiiyki, ishlab chiqaruvchilar (xizmat ko‗rsatuvchilar) o‗rtasida sog‗lom raqobatni ta'minlamasdan, mahsulot va xizmatlar sifatini muttasil oshirmasdan turib samaradorlikka erishib bo‗lmaydi. Binobarin, mamlakatimizda istiqlol yillarida birinchi Prezidentimiz rahnamoligida hayotga joriy etilgan taraqqiyotning ―o‗zbek modeli‖da davlat tomonidan samarali raqobat siyosatini amalga oshirish ham o‗z ifodasini topdi. Bu yo‗ldagi izchil islohotlar samarasi o‗laroq, o‗tgan davr mobaynida tovar va xizmatlar bozorlarida monopollashish darajasi sezilarli ravishda pasaydi. Mazkur bozorlarda erkin raqobatlashadigan yangi xo‗jalik yurituvchi sub'ektlar paydo bo‗ldi. Pirovardida sog‗lom raqobat muhiti shakllanishiga zamin yaratildi. Ma'lumki, iqtisodiy barqarorlikka erishishning muhim shartlaridan biri, bu — mavjud monopol tarmoqlar faoliyati bilan jamiyat o‗rtasidagi iqtisodiy munosabatlarni tartibga solish, ularda mahsulot ishlab chiqarish va xizmat ko‗rsatish hajmi o‗sishini doimiy ravishda ta'minlashdan iborat. Shuning uchun ham iqtisodiyotni isloh qilish davrida monopol tarmoqlar faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish, monopoliyadan chiqarish va bu boradagi faoliyatni cheklash dolzarb masala hisoblanadi. Mamlakatimizda kechayotgan iqtisodiy islohotlarning muhim jihati shundaki, ular monopol korxonalar mahsulotlari va xizmatlaridan sifatli hamda kafolatli foydalanish, mahsulotlar narxlari muqobilligini ta'minlash, iste'molchilar ehtiyojlarini to‗liq qondirish makroiqtisodiy 8 barqarorlikka erishishga qaratilgan. Bu esa, navbatida, davlat tomonidan monopol korxonalar faoliyatini tarkibiy o‗zgartirish va sog‗lom raqobat muhitini yaratishga yo‗naltirilgan kompleks tadbirlarning amalga oshirilishi hamda qonunchilikning takomillashtirilishini taqozo etadi. 1996 yilda ―Tovar bozorlarida monopolistik faoliyatni cheklash va raqobat to‗g‗risida‖gi O‗zbekiston Respublikasi Qonuni qabul qilingandan so‗ng mazkur yo‗nalishdagi ishlarni yanada izchillik bilan ro‗yobga chiqarishning huquqiy asosi mustahkamlandi. Natijada sog‗lom raqobat muhitining ijobiy natijalari iqtisodiyotning ko‗pgina tarmoqlari va sohalarida yanada yaqqolroq namoyon bo‗ldi. Ya'ni 2000 yildan 2011 yilgacha bo‗lgan davrda monopol korxonalar 4 baravarga, bunday turdagi mahsulot va xizmatlar soni 12 baravarga kamaydi. Ayni chog‗da monopol mahsulot va xizmatlarning respublika yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 19,2 foizga pasaydi. 1-rasm. |