Guliston davlat universiteti pedagogika va psixologiya kafedrasi oila pedagogikasi

I. O’QUV MATERIALLAR 

---

4 
OILA PEDAGOGIKASI - FAN SIFATIDA
Reja: 
1. “Oila pedagogikasi” fanining maqsadi, vazifalari va predmeti. 
2. “Oila pedagogikasi” fanining boshqa fanlar bilan o’zaro aloqadorligi. 
3. “Oila pedagogikasi” fanining ilmiy tadqiqot metodlari. 
Tayanch tushunchalar: 
oila, nikoh, qon-qarindoshlik, ota-ona, farzandlar, 
keksa avlod (buva, buvi), qarindoshlar, pedagogika, oila pedagogikasi, oila 
tarbiyasi, oila an’analari, oila tarbiyasi tamoyillari.
“Oila pedagogikasi” fanining maqsadi, vazifalari va predmeti. 
Har qanday 
jamiyat oilalardan tarkib topadi. Oila jamiyatning kichik, biroq, eng asosiy bo’g’ini 
sanaladi. Zero, jamiyatning mavjudligi unda yashovchi kishilarni o’z ichiga olgan 
oilalarning borligi bilan belgilanadi. Shunga ko’ra oila va jamiyat o’rtasidagi 
aloqaning mustahkamligi, bir-birini taqozo etishi nihoyatda muhim. Bu muhimlik 
jamiyatning ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy jihatdan rivojlanishi uchun nafaqat 
ta’lim muassasalarida, balki oilada ham bola (farzand)lar tarbiyasini to’g’ri, 
samarali tashkil etishni taqozo qilishida aks etadi.
Kishilik taraqqiyotining turli bosqichlarida ham oila tarbiyasiga alohida e’tibor 
qaratib kelingan. To’g’ri, ba’zan bu e’tibor bir qadar sustlashgan (sobiq Ittifoq 
davrida sotsializm g’oyalariga ko’ra shaxsning tarbiyasida oila emas, balki 
jamiyatning etakchi o’rin tutishi alohida uqtirilar edi). Biroq, shuni alohida atib 
o’tish lozim, hech bir jamiyat va ijtimoiy tuzumda oilaning shaxs tarbiyasidagi 
ahamiyati, o’rni va roli butunlay inkor etilmagan.
O’zbekiston hududida esa qadim-qadimdan oilaning ijtimoiy-tarbiyaviy kuchga 
egaligi alohida e’tirof etilib, yuksak baholangan. O’zbekiston mustaqilligi yillarida 
esa bu bahoning qiymati yanada oshdi. Jumladan, “Milliy istiqlol g’oyasi: asosiy 
tushuncha va tamoyillar” risolasida oilaning jamiyatda tutgan ijtimoiy mavqei, 
uning jamiyat taraqqiyotiga qo’shadigan hissasi, shaxs tarbiyasida g’oyaviy asos 
bo’luvchi mafkuraviy qarashlarni shakllantirishdagi roliga alohida urg’u beriladi: 
“Oila – mafkuraviy tarbiyaning eng muhim ijtimoiy omillaridan biridir. Chunki 
oila – jamiyat negizi bo’lib, ko’p asrlik mustahkam ma’naviy tayanchlarga ega. 
Milliy mafkuramizga xos bo’lgan ilk tushunchalar, avvalo, oila muhitida singadi. 
Bu jarayon bobolar o’giti, ota ibrati, ona mehri orqali amalga oshadi. 
Oiladagi sog’lom muhit – sog’lom mafkurani shakllantirish manbaidir”
1
. Shu 
bilan birga ushbu risolada “jamiyatda har bir oilaning mustahkamligi, 
farovonligini, o’zaro hurmat va ahillikni ta’minlash” respublika ma’naviy hayotida 
ustuvor o’rin tutadigan milliy mafkurani shakllantirish, uning maqsadlarni amalga 
oshirishda tayanch bo’lishi aytib o’tiladi. 
Darhaqiqat, oila va jamiyat o’zaro yaxlit ekan, o’z-o’zidan ijtimoiy 
taraqqiyotning negizi uning muhim bo’g’inida tashkil etiladigan tarbiya mazmuni, 
g’oya va tamoyillari asosida qo’yilishi shubhasiz. Shu sababli O’zbekiston tarixiy 
1
Миллий истиқлол ғояси: асосий тушунча ва тамойиллар. – Тошкент:Ўзбекистон, 2000. – 66-бет. 

---

5 
taraqqiyotida yangi davr bo’lgan mavjud sharoitda oilada bolalarni tarbiyalash 
masalasiga ham yangicha yondashuvni qaror toptirish taqozo etilmoqda.
Milliy mustaqillikka erishilgach, O’zbekiston Respublikasida pedagogika fani 
taraqqiyotida yangi bosqich boshlandi. Bu bosqichning o’ziga xos xususiyati milliy 
qadriyatlarni tiklash, asrab-avaylash, boyitish, milliy meros va madaniyat 
namunalarini chuqur o’rganish yo’lida amalga oshirilayotgan keng ko’lamli 
ijtimoiy harakatga uyg’un ravishda milliy pedagogik ta’limotlarni tadqiq qilish, 
shaxsga ta’lim berish, uni tarbiyalash borasidagi Sharq va Farb tajribalarini o’zaro 
muvofiqlashtirish asosida uzluksiz ta’lim tizimini takomillashtirishda, tobora jahon 
ta’limi standartlari darajasiga erishilayotganlikda aks etadi.
O’zbekiston mustaqilligi yillarida milliy ta’lim mazmunining asosi bo’lgan – 
uzluksiz ta’lim tizimining turli bosqichlarida o’qitiladigan o’quv fanlarini ilmiy-
metodologik, g’oyaviy yangilash, ijtimoiy taraqqiyot, ilm-fan, texnika va 
texnologiya sohalarida erishilayotgan eng so’nggi yutuqlar bilan boyitish, ilg’or 
metodika hamda pedagogik texnologiyalarni o’qitish jarayoniga samarali tatbiq 
etish yo’lida salmoqli ishlar amalga oshirildi. Jamiyatning mavjud ehtiyojidan 
kelib chiqib, uzluksiz ta’lim tizimida muayyan o’quv fanlarini o’qitish yo’lga 
qo’yildi. Mavjud o’quv fanlar mazmuni barkamol shaxs kamolotini ta’minlashda 
muhim ahamiyatga ega qarashlar, tamoyillar bilan boyitildi. Xususan, mustaqillik 
yillarida oliy ta’lim tizimida pedagogik turkum fanlar sirasida alohida o’ringa ega 
bo’lgan “Oila pedagogikasi” fanining nazariy-metodologik asoslari yanada 
rivojlantirildi, asrlar davomida milliy pedagogikada qo’llanilib kelayotgan shakl, 
metod va vositalar bilan boyitildi.
Oila – jamiyatning ajralmas bo’lagi. Biror bir xalq, millat yoki jamiyat yo’qki, 
u o’zining rivojlanish tarixida va taraqqiyot istiqbolini belgilashda oila va uning 
atrofidagi muammolarni, qadriyatlarini inobatga olmagan bo’lsa. Har qanday 
istiqbol oilaning manfaatlaridan alohida tasavvur qilinmaydi. Zero, har bir inson 
uchun oila – bu umrning boshlanishi, barcha narsalarning muqaddimasidir. 
Qolaversa, har bir inson o’z baxti va saodatini, eng avvalo, oilasi bilan bog’laydi, 
ya’ni, o’z uyi, oilasida baxtli bo’lgan insongina o’zini to’laqonli baxtiyor his etadi.