Gülşən İslam qızı Axundova

Azərbaycan dilində:

Nə yoğurdum, nə yapdım Hazırca kökə tapdım.

Halva - halva deməklə ağız şirin olmaz.

Keçi can hayında, qəssab piy axtarır.

Yetimə can-can deyən çox olar, çörək verən az.

Ac toyuq yuxusunda darı görər.

Nə tökərsən aşına, çıxar qaşığına. tngilis dilində:

Better an egg today than a ham tomorrow ~ Soğan olsun, nağd olsun.

To eat the bread of affliction ~ dərd - qəmə


57



batmaq;

Half a loaf is better than no bread - dama - dama göl olar;

to know on which side one's bread is buttered ~ tədbirli olmaq;

to quarrel with one's bread and butter ~ öz ziyanına hərəkət etmək;

He looks as if butter would not melt in his mouth ~ suyun lal axanı, insanın yerə baxanı;

Fine (kind, soft) words butter no parships ~ yerişi gözəl sözlərlə aldatmaq olmaz;

You cannot eat your cake and have it - olacaga çarə yoxdur;

to have a finger in one's pie — bir işdə (adətən mən­fi) əli olmaq;

to keep one's breath to cool one's porridge — öz məsləhətlərilə heç kimi yormamaq, susmaq;

to be in the soup - çətin, çıxılmaz vəziyyətdə olmaq;

to serve with the same sauce - pisliyə pisliklə cavab vermək;

What's sauce for the goose is sauce for a gander ayrıseçkilik salmaq olmaz;

To bring home the bacon - uğura çatmaq və s.


58



AZƏRBAYCAN VƏ İNGİLİS DİLLƏRİNDƏ
GEYİM ADLARININ KONTRASTİV TƏHLİLİ


Dahi ingilis yazıçısı Oskar Uayld demişdir: “Geyim və yaxud kostyum təkamül olaraq olduqca vacib və bəlkə də hər bir insanın ən əhəmiyyətli keyfiyyətlərini, mə­sələn adətlərini, ənənələrini və həyat tərzini əks edən mühüm əlamətdir”.

Həqiqətən, hər bir geyim öz zamanının güzgüsüdür və öz dövrünün ictimai-siyasi durumunu, məhsuldar qüv­vələrin səviyyəsini və inkişafının xarakterini, mühüm mədəni və elmi nailiyyətlərini, insanların adət və psi­xologiyasını, onların estetik görüşlərini əks etdirir.

Müasir dövr insanların həm maddi, həm də mənəvi həyatında kəskin dəyişikliklərlə səciyyələnir, insanlar daim kamilliyə can atır, həyat tərzini daha rahat etməyə çalışırlar. Bunlar isə öz növbəsində insanların geyim­lərində də dəyişikliklərə gətirib çıxarır. Son dövrdə dəb­də olduqca sürətli dəyişikliklər müşahidə olunur, dəb daim dəyişir və keyfiyyətcə yenilənir.

Dəbdə olan dəyişikliklər dillərə də öz təsirini gös­tərir: hər bir dil ya yeni sözü öz ehtiyatı hesabına yaradır ya da kalka və yaxud alınma sözlər vasitəsilə digər dil­lərdən alır, məsələn: Azərbaycan dilində işlənən sarı, cemper, jilet, kombinezon, jaket, pijama, şərf və sair söz­


59





lər digər dillərdən (Hind-Avropa dillərindən) alınmadır. Ona görə də geyim adlarının müxtəlif sistemlərə aid olan Azərbaycan və ingilis dillərində müqayisəli tədqiqi müntəzəm olaraq həyata keçirilməlidir çünki bu problemin tədqiqi hər iki xalqın məişəti, mədəniyyəti, siyasi - iqtisadi və ictimai həyatını daha dolğun təsəvvür etməyə imkan yaradır. Digər tərəfdən geyim adları taksonomik qrupu daim dəyişir, inkişaf edir, bu da olduqca önəmlidir.

Qeyd etmək lazımdır ki, I.Məmmədovun etnoqrafik leksikaya aid doktorluq dissertasiyasında geyim adlarına müəyyən yer verilmişdir (13) və eləcə də “Azərbaycan- ca-rusca etnoqrafiya lüğətində (Tərtibçilər M.Qasımov,

8. 
   Quliyev, İ.Məmmədov, S.Novruzova. Bakı, 1987) bəzi geyim adlan əks olunmuşdur. Bununla bərabər, Azərbay­can dilçiliyində V.İ.Qərənfilin “Qaqauz dilinin məişət leksikası (geyim və ayaqqabı adlan)” namizədlik disser­tasiyası mövcuddur (30). Eyni zamanda B.R. Məmmə­dovanın “Azərbaycan dilində geyim adlan” mövzusunda yazdığı namizədlik dissertasiyası bu problemin araşdı­rıcılarına böyük töhfədir (Bakı,1991,145s).
   

Yuxarıda qeyd edilən əsərdə V.İ.Qərənfil qaqauz dilində geyim və ayaqqabı adlarının dil mənsubiyyətini müəyyənləşdirir, bəzi arxaik adların etimoloji interpre­tasiyasını verir və bu növ leksikanın zənginləşmə üsul və yollarını aydınlaşdırır. Lakin geyim adlarının iki müxtə- lifsistemli dillərə aid olan Azərbaycan və ingilis dil­lərində semantik tədqiqi indiyə qədər reallaşmamışdır.

Bizim tədqiqat isə Azərbaycan və ingilis dillərində


60



geyim adlarının leksik-semantik təhlilini aparmaq, onları semantik əlamətlərə görə kontrastiv - xarakteroloji sə­ciyyəsini vermək və bu növ adların həmçinin linqvo- kulturoloji cəhətdən tədqiq etməkdən ibarətdir. Eyni zamanda geyim adlarının meydana gəlməsində hər iki dildə təzahür edən spesifik cəhətləri də təyin etmək olduqca maraqlı və aktual problem kimi meydana çıxır.

Hazırkı tədqiqatlarımızda biz geyim adlarını hər iki dildə polisistem hesab edərək onları hipero - hiponimik sıra şəklində aşağıdakı kimi əks edə bilərik:

Hipero - hiponimik sıra
Geyim adları


Ingilis dilinda
Clothes

Outer garments
Men's clothes
Women's clothes