Gülşən İslam qızı Axundova

The pot calls the kettle is black ~ öz gözündə tiri görmür, başqasının gözündə qılı seçir;

to be bora with a silver spoon in one's mouth-ana- dan köynəkdə doğulmaq, xoşbəxt ulduz altında doğul­maq;

Out of the frying - pan into the fire ~ yağışdan çıxdıq, yağmura düşdük;

Every tub must stand on its own bottom ~ Allahdan bərəkət, səndən hərəkət.

Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan dilində də qab-qacaq LSQ-nda sinonimik əlaqələr mövcuddur. A.Rza namizədlik dissertasiyasının avtoreferatında qeyd edir (40, s. 12): “Məişət leksikasının sinonimliyi iki istiqamətdə müşahidə edilir:

1. 
   dilin daxili imkanları hesabına əmələ gələn sinonimiya;
   
2. 
   alınma sözlər vasitəsilə yaranan sinonimiya.
   

Birinci qrupa aid olanlar daxili sinonimlər adlanır.

Qab-qacaq LSQ-ndan birinci qrupa aid biz tabaq - boş­qab sözlərini qeyd edə bilərik.

ikinci qrupa, yəni alınma sözlər vasitəsilə yaranan qab-qacaq LSQ-nın sinonimliyini yaradan sözlər daha çox və rəngarəngdir, məsələn: adətən bu qrupda bir söz Azərbaycan mənşəli, digəri isə ya ərəb-fars mənşəli, ya


24



da rus mənşəlidir; məsələn:

bardaq - kuzə (fars mənşəli) - dolça; çömçə - abgərdən (fars mənşəli); sini - padnos (rus mənşəli); boşqab - nimçə (fars mənşəli) (40,s.l2).

Bu qəbildən olan sözlər mütləq sinonimlər hesab edilə bilər. Tədqiqatlar göstərir ki, Azərbaycan dilində həmçinin qab-qacaq leksik-semantik qrupunda sinonim- liyi yaradan amillərdən biri də dialekt sözləridir, məsə­lən, bu qəbildən aşağıdakı sözləri qeyd edə bilərik:

Dağar - dəridən düzəldilmiş qab, kisə. Bu söz Şəki dialektində (10,s.240) və Azərbaycan dilinin Ağdam, Şa­maxı, Kəlbəcər dialektlərində “dəridən düzəldilmiş taxıl və başqa şey tökmək üçün işlədilən qab; motal deməkdir, məsələn; Əli, o dağarı dəyirmana apar (Kəlbəcər); Bir dağar un gətdim (Ağdam).

Quba dialektində isə dağar - tənbəki kisəsi de­məkdir. Mənim dağarımda tənbəki qalmadı (Quba) (l,s. 163-164).

Taparan - saxsıdan düzəldilmiş zibil qabı, zi- bilqabı.

Bu söz qədim türk dilindəki tapar sözündən əmələ gəlmişdir, onun mənası “zibil, lazımsız əşyalar” de­məkdir (25,s.l69).

Bəmi - şirli saxsı kupə, banka. Bu söz Naxçıvan və Ordubad dialekt və şivələrində işlənir, məsələn: Dünən bəmi əlimnən düşdü sındı (Naxçıvan) (l,s.73; 29,s.l2).