Guruh talabasi ning biorganik kimyo fanidan amaliy mashg’uloti namangan 2023

4-LABARATORIYA ISHI
Tabiiy manbaalardan RNK va DNK ajratib olish
______________________________
1-MAVZU: UGLYEVODLARNING ORALIQ ALMASHINUVI
Glyukoza hayvon, odam va boshqa tirik organizmlarning to’qima holida hujayralarida asosan energetik ehtiyojlar uchun foydalanilganligi sababli oraliq almashinuv protsessida anaerob va aerob sharoitlarda katabolitik parchalanishga uchraydi. Bu protsessning birinchi bosqichi anaerob sharoitda ketadi va glikoliz yoki bijg’ish deb yuritiladi. Bunda glyukoza pirouzum kislota va sut kislotagacha anaerob sharoitda parchalanadi, ya‘ni bu reaktsiyalar uchun kislorod talab qilinmaydi. Pirouzum va sut kislotalar oraliq almashinuvning asosiy metobolitlari hisoblanadi. Shu mahsulotlarni va bu protsessda ishtirok etuvchi fermentlarni sifat va miqdor jihatdan aniqlash yo’li bilan to’qima va hujayralarda uglevodlarning anaerob parchalanish holati haqida xulosa chiqarish mumkin. Bu metobolitlar, keyingi bosqichlarda anaerob sharoitda hosil bo’lgan sut kislota qaytadan glikogen sinteziga sarflancha, pirouzum kislota esa aerob sharoitda katabolizmning umumiy yo’li orqali SO2 bilan suvgacha oksidlanadi.
GLIKOGENOLIZ
Uglevodlar – glikogen va glyukoza tirik organizmlarning to’qima va hujayralarida anaerob sharoitda sut kislotagacha parchalanadi. Bu protsess glikogendan boshlansa, glikogenoliz,ya‘ni bijg’ish deb ataladi.
Glikogenolizning energetik qiymati glyukozaning aerob oksidlanishiga nisbatan bir necha baravar kam bo’lsa-da, mikroorganizmlar, o’simlik, hayvon va odam organizmida ehtiyojga bog’liq ravishda katta tezlikda ketadi. Anaerob parchalanish o’simliklar to’qimalarining tashqi muhit bilan to’g’ridan-to’g’ri aloqada bo’lmaydigan qismlarida, odam qattiq jismoniy ish vaqtida kislorod yetarli bo’lmay qolganligi sababli energetik ehtiyojni qoplash maqsadida foydalaniladi.
Glikogen fosforilaza ta‘siridan fosfat kislota ishtirokida qaytarmaydigan chekkasidan (formulaning chap tomonidan) glyukoza-1-monofosfat ajratish yo’li bilan parchalanadi:
Hosil bo’lgan glyukozo-1-fosfatglyukomutaza va geksozomeraza fermentlari ta‘sirida fruktozo-6-fosfatga aylanadi. Bu mahsulot fosfofruktokinaza va ATF ta‘sirida fruktozo-1,6-difosfatga; u esa aldolaza ta‘sirida 2 ta fosfotrizoga parchalanadi:
Hosil bo’lgan 3-fosfoglitserin aldegid glitseraldegidfosfatdegidrogeneza fermenti ta‘sirida degidrogenlanadi. Bu bosqich energetik jihatdan ahamiyatli bo’lib, glikolitik oksidoreduktsiya deb ataladi. Bu vaqtda ferment bilan substrat orasida makroerg bog’ hosil bo’ladi va fosfat kislota ishtirokida fosfatli makroer bog’ tutgan substrat 1,3-difosfoglitserin kislota hosil bo’ladi:
Bu kislota fosfoglitseratkinaza fermenti ishtirokida ADF ni fosforlab, ATF ga aylantiradi. 3-fosfoglitserin kislota fosfoglitseromutaza ta‘sirida 2 fosfoglitserin kislotaga aylanadi. Bu oraliq mahsulot yenolaza ta‘sirida suv yo’qotadi, natijada fosfoefir bog’ makroerg bog’ga aylanadi. Piruvatkinaza fermenti hosil bo’lgan fosfoenolpiruvatdagi makroerg fosfatni (ADF ni) fosforlash uchun sarflaydi va erkin piruvat hosil bo’ladi. Bu mahsulot anaerob sharoitda fosfoglitserinaldegididan ajralgan vodorodni laktatdegidrogenaza fermenti ta‘sirida biriktirib sut kislotaga aylanadi:

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________