Гязянфяр казымов с е ч и л м и ш я с я р л я р и



Yüklə 5,01 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə25/53
tarix06.12.2016
ölçüsü5,01 Mb.
#961
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   53

 

 

 

ЭЯЛЯЪЯК ЗАМАН 

 

 Фелин э я л я ъ я к заманы щаггында данышылан ишин мялу-



мат верилян заман щяля иърасына башланмадыьыны билдирир. 

Эяляъяк заман формалары иля щяля ишин, щал вя щярякятин иъ-

расына башланмамыш, онун щаггында мялумат верилир. Иш эяляъякдя 

иъра олуна да биляр, олунмайа да биляр.Мяс.: 

Бир эцн сачларында гар олаъаьам

Дцнйа тяк башына дар олаъаьам

Эюзцнцн кюкцндя саралаъаьам, 

Ичимдя бир няьмя юляъяк мяним.(Я.Г.) 

Ики дцнйа бир ола, бири дя щеч, о бу евдя эялин олмайаъаг! 

Олмайаъаг! (И.Я.) Эцлнися йатмайаъаг. Ня гядяр ки сян о ишыг-

дан ял чякмирсян, Эцлнисянин яйниндян палтар чыхмайаъаг. (И.Я.)  



 

238 


Туфан олуб гопарам, 

Аь атымы чапарам

Гялбиня йол тапарам, 

Ясир-йесир оларсан.(Я.Г.) 

Яэяр Шащларын бир парчасы олан ана бцтцн юмрц бойу мяня 

нифрят едярся, мян неъя хошбяхт ола билярям? (И.Я.) 

Эяляъяк  заман  дилимиздя  грамматик  йол  иля  ики  ъцр  ифадя 

олунур. Иш вя щярякятин гяти шякилдя иъра олунаъаьы билдирилдийи ки-

ми,  ишин  иърасынын  садяъя  олараг  нязярдя  тутулдуьу  да  ифадя  олу-

нур.  Буна эюря дя эяляъяк заман ики нювя айрылыр: 

1.Гяти эяляъяк заман; 2.Гейри-гяти эяляъяк заман. 

 

Г я т и  э я л я ъ я к  з а м а н  ишин эяляъякдя гяти шякилдя 



иъра  олунаъаьыны  (вя  йа  олунмайаъаьыны)  билдирир.  Фел  кюкц  вя 

йа  ясасына  -аъаг,-яъяк  шякилчисинин  вя  шяхс  шякилчиляринин  артырыл-

масы иля дцзялир (сюз саитля гуртардыгда заман шякилчисиндян яввял 

«й» битишдириъиси ишлянир); мяс.:   

Нятиъялярин,  кютцъялярин  щяля  йоллардадыр,  баба,  онлар  да 

эяляъякляр,  бу  йурдда  алачыг  гураъаглар,  оъаг  йандыраъаглар

(И.М.) Ай ана, вахт кечяъяк, ай кечиб илляр ютяъяк, гяриня дяйи-



шяъяк, биз щамымыз эедяъяйик, аллащ елямясин сащибимизин башын-

дан бир тцк яскик олсун.(Ф.К.) Буйур, шейх, ъяддини кюмяйимизя 

чаьыр, эюряк неъя олаъаг.(Ф.К.)  Аразын о тайына кечсяк, Ярдябил 

дя бизим олаъаг.(Ф.К.) О билирди ки, Ябу Сяидля дюйцшсцз гуртара 



билмяйяъякляр. (Ф.К.) Эеъяйля щцъума кечиб дцшмяня аьыр зяр-

бя вуруб гайыдаъагсан.(Ф.К.) 

 

Щарадан биляйдим севэи битяъяк, 



Вцсалым ялчатмаз йурда йетяъяк

Сачларым бир гямли няьмя ютяъяк

Ичимдя бир няьмя юляъяк мяним.(Я.Г.)  

 

Гяти  эяляъяк  заманда  ишлянян  шяхс  шякилчиляри  ашаьыдакы-



лардыр:  

I ш. тяк: -ам,-ям 

ъям: -ыг,-ик 

II ш. тяк: -сан, -сян 

ъям:-сыныз,-синиз 

III ш.тяк: (-дыр,-дир) 

ъям: -лар,-ляр 

 

239 


ал-аъаь-ам, эял-яъяй-ям 

ал-аъаь-ыг, эял-яъяй-ик 

ал-аъаг-сан, эял-яъяк-сян 

ал-аъаг-сыныз, эял-яъяк-синиз 

ал-аъаг-(дыр),эял-яъяк-(дир) 

ал-аъаг-лар, эял-яъяк-ляр 

 

Г е й д. 1I шяхсин тякиндя вя ъяминдя -аъаг,-яъяк шякилчисинин 



г (яслиндя х) сяси ь-йя кечир: башлайаъаьам, ишляйяъяйям

2.3-ъц шяхсин тякиндя -дыр,-дир шякилчиси ишляня дя биляр, ишлянмя-

йя дя биляр. 

 

Иш вя щярякятин иърасына щеч бир шцбщя олмадыгда вя йа ин-



сан  юз  арзусуну  бу  шякилдя  гярарлашдырмыш  олдугда  гяти  эяляъяк 

формасындан истифадя едилир; мяс.: 

Юз бяхтиня бцтцн инсан 

Биръя улдуз сечяъякдир. 

Хош эцнлярин дцнйасындан 

Бцтцн алям кечяъякдир.(С.В.) 

Бу эцн, сабащ ал эейяъяк тябиятин илк бащары, 

Йеня гюнчя тутаъагдыр кюнцллярин арзулары.(С.В.) 

Долан булуд бошалаъаг! – Бу щюкмцдцр тябиятин. (С.В.) 

Эцн кечяъяк, йаьыш йаьаъаг, кцляк ясяъяк  вя бу оъаьын 

йери  дя бурадан  силиниб  эедяъяк вя щеч ким  билмяйяъяк ки, ща-

чанса бурда бир оъаг йаныб вя истиси иля кимлярися гыздырыб.(Елчин) 

Баба Кешишя еля эялирди ки, индиъя сарайын дарвазасы чырпылыб ачыла-

ъаг вя о динсиз Зийад хан оьлу дяли кими бу йерлярдян  гачыб эе-

дяъяк; ону Мцгяддяс Евин тямизлийи говаъаг, Мясищанын ямяли 

Мярйями Баба Кешишя гайтараъаг вя юз мюмин  бяндясини хилас 



едяъяк.(Елчин) 

Гяти эяляъяк заман шякилчисиндян яввял тясирлик, нюв вя ин-

карлыг позисийалары бош олур вя лазым эялдикдя щямин шякилчиляр иш-

лядилир;  мяс.:  Йанмаг  –  йан-дыр-маг  –  йан-дыр-аъаг  –  йан-дыр-



ма-йаъаг; эцлмяк – эцл-дцр-мяк – эцл-дцр-яъяк – эцл-дцр-мя-

йяъяк;  гачмаг  –  гач-ыр-маг-  гач-ыр-ыл-маг  –  гач-ыр-ыл-аъаг  – 

гач-ыр-ыл-ма-йаъаг вя с. 

Гяти эяляъяйин инкары -ма,-мя шякилчиси иля дцзялир:  

Онлар бир дя бу йурда айаг баса билмяйяъякляр. 

Мащмуда еля эялирди ки, бир дя щеч заман эцлмяйяъяк, бир 

дя щеч заман севинмяйяъяк. (Елчин)  Софийя щеч ким кюмяк ет-

мяйяъяк.(Елчин)  


 

240 


Гяти  эяляъяк  заманын  мараглы  цслуби  имканлары  вар.  Бядии 

ясярлярин дилиндя онун мцщцм бир цслуби имканындан сон дюврляр-

дя эениш истифадя едилир. Чох заман тарихи шяхсиййятлярин (бязян дя 

фярди мяшщур образларын) тарихи талейи, баш вермиш вя артыг чохдан 

реаллашмыш  щадисяляр  щаггында  кечмиш  заман  явязиня,  эяляъяк 

заман формасында мялумат верилир. Елчин Сцлейман пашанын тарихи 

талейини (XVI яср) «Мащмуд вя Мярйям» романында беля тясвир 

едир: 


…Вахт эяляъяк вя бу той мяълисиндян он доггуз ил сонра, 

бцтцн юмрцнц кичик дюйцшлярдя кечирян Сцлейман паша сон кичик 

дюйцшдя  хяйанят  нятиъясиндя  юлцмъцл  йараланаъаг,  ян  йахын 

адамлары беля, бу узун-узады хырда мцщарибялярдян, онлары тамам 

тянэя эятирмиш сярсяри фикирлярдян, бу сярсяри фикирляр наминя мц-

нагишялярдян, чякишмялярдян безиб, тянэя эялиб, ат белиндя вахт-

сыз гоъалмыш Сцлейманы дюйцш мейданында тяк гойуб эедяъяк вя 

о заман архасы цстя ганлы торпаьын цстцня сярилмиш Сцлейман щу-

шуну  итирмяздян  яввял,  алями  бцрцмцш  мави  бошлугда  чохдан 

унутдуьу о ири эюзляри вя о ири эюзлярин щямин ифадясини эюряъяк

Сцлейман бу эюзлярин сащибини хатырлайа билмяйяъяк, амма о ири 

эюй эюзляр  щямин мави бошлуг ичиндя бир паклыгдан, тямизликдян  

она бахаъаг. Бирдян-биря шыдырьы йаьмаьа башлайан йаьыш Сцлей-

манын  цзцндян-эюзцндян  сцзцлцб ахаъаг, гыздырмадан од кими 

алышыб-йанан бядяниня бир сяринлик эятиряъяк вя о сяринлик ичиндя, 

о мави бошлуг ичиндя паклыгдан, тямизликдян бахан ири эюй эюзля-

рин  тябяссцмц  Сцлейманын  щядяр  эетмиш  юмрцндян  данышаъаг, 

нащаг ахыдылмыш ганлардан хябяр веряъяк вя Сцлейман эцлцмся-



йяъяк: эеъди даща, щяр шей битиб. Сонра о эцлцш Сцлейманын сифя-

тиндя донаъаг вя шыдырьы йаьыш Сцлейманын ачыг эюзляриня тюкцлцб 

сифятиндя донмуш эцлцшцн цстц иля ахаъаг… (Елчин)   

 

Г е й р и-г я т и  э я л я ъ я к  з а м а н ишин эяляъякдя иъра 

олунаъаьы (вя йа олунмайаъаьы) барядя гяти дейил, тяряддцдля 

мялумат верян, ишин иърасынын нязярдя тутулдуьуну билдирян за-

ман формасыдыр. 

Гейри-гяти эяляъяк заман да ишин, щярякятин сюз сюйлянян 

вахтдан, щямин иш щаггында мялумат верилян замандан сонра иъра 

олунаъаьыны  билдирир.  Эяляъяк  заманын  бу  формасы  фел  кюкцня  вя 

йа ясасына -ар,-яр шякилчисини вя шяхс шякилчилярини  артырмагла дц-


 

241 


зялир (саитля битян феллярдя заман шякилчисиндян яввял «й» битишди-

риъиси  ишлянир):  аларам,  эялярям,  билярям,  башлайарам,  анлайа-



рам, эюзляйярям вя с. Мисаллар: 

Йаьыш йох, гар олуб йеря йаьарсан, 

Мяним киприйимя чян дцшя биляр

Бирдян эцлцшцнц йадырьайарсан, 

Бирдян сачларына дян дцшя биляр.(Я.Г.) 

Султан разылыг верся, бу гышы Гарабаьда галар, йазда Дийар-

бякря  гайыдарыг.(Ф.К.)  Гошуну  Дарцл-Иршаддан  эялян  ещсанла 

сахлайарыг.  Эялян  мцридляри  силащландырыб  гошунун  сайыны  артыра-

рыг. (Ф.К.) Оьул, беля ата цчцн аьламазлар. Эцлярляр. О, ясл киши, 

ясл  гящряман иди.(Ф.К.) 

Гейри-гяти эяляъяк заманда ишлянян шяхс шякилчиляри ашаьы-

дакылардыр: 



I ш.тяк: -ам,-ям 

ъям: -ыг,-ик 

II ш. тяк: -сан,-сян 

ъям: –сыныз, -синиз 

III ш. тяк: -  

ъям: –лар,-ляр 

 

 

ал-ар-ам, эял-яр-ям 

ал-ар-ыг, эял-яр-ик 

ал-ар-сан, эял-яр-сян 

ал-ар-сыныз, эял-яр-синиз 

ал-ар, эял-яр 

ал-ар-лар, эял-яр-ляр 

 

Г е й д. Ъанлы данышыг дилиндя бязян саитля битян феллярдя -ар,-яр 

шякилчисиндян яввял й битишдириъиси артырмаг явязиня, -ар, -яр шякилчисинин 

саити дцшцр: башлайарам – башларам, сахлайарам – сахларам вя с. 

 

Гейри-гяти  эяляъяк  заман  шякилчисиндян  дя  яввял  тясирлик, 



нюв, инкарлыг шякилчиляри ишляня билир; мяс.: гачмаг – гач-ыр-маг – 

гач-ыр-ар-ам- гач-ыр-м-ар-ам; йанмаг – йан-дыр-маг – йан-дыр-

ар-ам – йан-дыр-м-ар-ам: юлмяк – юл-дцр-мяк – юл-дцр-яр-ляр – 

юл-дцр-м-яз-ляр; гопмаг – гоп-ар-маг – гоп-ар-ар-лар – гоп-ар-

м-аз-лар вя с. 

Гейри-гяти  эяляъяйин  дя  инкары, мисаллардан  эюрцндцйц  ки-

ми, -ма,-мя шякилчиси иля дцзялир  Инкар шякилчиси ачыг щеъалы, гей-

ри-гяти  эяляъяйин  шякилчиси  юртцсцз  олдуьу  цчцн,  индики  заманда 

олдуьу кими, инкар шякилчисинин саити дцшцр вя ейни заманда икинъи 

вя цчцнъц шяхслярин тяк вя ъяминдя -ар,-яр шякилчисинин р самити 



з-йя кечир:  

 

242 


ал-м-ар-ам, эял-м-яр-ям 

ал-м-ар-ыг, эял-м-яр-ик 

ал-м-аз-сан, эял-м-яз-сян 

ал-м-аз-сыныз, эял-м-яз-синиз 

ал-м-аз, эял-м-яз 

ал-м-аз-лар, эял-м-яз-ляр 

Мяс.: 


Ийнянин эюзцндян кечсяк дя еллик, 

Бязян дарвазадан кечя билмярик. (Ш.) 

Эцл эюрмясям, эцлмярям

Алманы да бюлмярям. 

Яъялимля юлмярям, 

Сян мцгяссир оларсан.(Я.Г.)  

Фяляк  дя эялся, ону сюзцндян  дюндяря билмяз.(И.Я.) Атын 

ки айаьы сынды, гуртарды, о саьалмаз.(Ф.К.)  Кянд яввял-яввял бе-

ля эцман едирди ки, вязиййят беля давам едя билмяз. (Е.М.) Ам-

ма йох, бу, онун оьлу Узун Щясянля тякбятяк дюйцшся, чох дюзя 



билмяз.(Ф.К.)  

Гейри-гяти эяляъяк заман ишин сюз сюйлянян вахтдан сонра 

иъра  олунаъаьыны  билдирир.  Мясялян,  Бу  саат  эедярсян  евя,  бцтцн 

ящвалаты данышарсан. Мян бир эцн йеня гайыдарам, о заман даща 

ятрафлы  данышарыг  –  ъцмляляриндя  эедярсян,  данышарсан,  гайыда-

рам, данышарыг фелляри ишин мялумат верилян вахтдан сонра – гейри-

мцяййян вахтда иъра олунаъаьыны билдирир вя эцман, тяряддцд ча-

ларыны да сахлайыр. 

 Лакин гейри-гяти эяляъяк заман цчцн бцтцн заманлар цзря-

фяалиййятдя  олан иш вя щярякяти билдирмяк даща  сяъиййявидир. Бу 

ъящят аталар сюзляриндя, мясяллярдя, афоризмлярдя юзцнц даща чох 

эюстярир. Мяс.: Ня якярсян, ону бичярсян. Ишлямяйян дишлямяз. Иш-

лямяйяня  тянбял  дейярляр.  Малыны  йемяйянин  малыны  йейярляр. 

Эцнц-эцня сатмазлар вя с.  

Эяляъяк  заманын  бу  формасы  бязян  адят,  хасиййят,  вярдиш 

билдирир; мяс.: Су ахар. Эюз бахар. Гуш учар вя с. 

Ябяди щягигят характери дашыйан иш вя щярякяти билдирир: 

Дцнйада ня гядяр иш вар, сянят вар, 

Бириндян йапышар аьлы оланлар.(Ш.) 

Бцтцн заманлара аид олан иши билдирдийи, тяряддцдлц олдуьу, 

гятилик  чаларына  малик  олмадыьы  цчцн  гейри-гяти  эяляъяк  заман 

кечмиш  грамматика  китабларында  «мцзаре  заман»  адландырылырды.  

Бу ъящяти нязяря алараг, шаир мараглы поетик фикир сюйлямяйя наил 

олмушдур: 


 

243 


Долмушам дальалы цмманларында, 

Галмышам «Эялмя!», «Эял!» эцманларында, 

Азмышам фелинин заманларында,  

Гуртара билмирям мцзаре эюздян! (С.Ясяд)  

 

 

ХЯБЯР ШЯКЛИНИН МЦРЯККЯБИ 

 

Гейд етдийимиз кими, фелин шяхсли формалары садя вя мцряк-



кяб олур.  Бу хцсусиййят фелин ямр шяклиндян башга, бцтцн шякилля-

риня  аиддир.  Ямр  шяклинин  мязмунунда  бир  гятилик  олдуьу  цчцн 

щекайя вя рявайят яламятлярини гябул етмир. 

Фел  заманларынын  садяси  фел  кюкц  вя  йа  ясасына  заман  вя 

шяхс шякилчиляринин артырылмасы иля дцзялир. Мцряккяби ися иди, имиш 

заман  ядатларынын  иштиракы  иля  формалашыр.  Иди  заман  ядаты  хябяр 

шяклинин щекайясини, имиш – рявайятини дцзялдир.  

Иди, имиш, ися, икян кюмякчи сюзляри  тарихян имяк фелиня шц-

щуди вя нягли кечмишин, шярт шяклинин яламятинин (-са,-ся) вя -кян 

шякилчисинин  артырылмасы иля дцзялмишдир. Иди, имиш юз функсийасы ети-

бариля  йахын  олуб  ися  вя  икян  кюмякчи  сюзляриндян  фярглянир  вя 

дилдя заман анлайышына хидмят едир. 

 

Г  е  й  д.  Иди,  имиш  кюмякчи  сюзляри  лексик  мянадан  там  мящ-

румдур.  Йалныз  грамматик  мяналары  вардыр.  Дилчилик  ядябиййатында  ися 

кюмякчи сюзцня «шярт ядаты» дейилдийи щаллар вар (9,140)  Характерлярини 

нязяря алараг биз иди, имиш кюмякчи сюзлярини «заман ядатлары» адландыр-

маьы мцвафиг билдик. 

 

Иди,  имиш  заман  ядатлары  вя  онларын  шякилчиляшмиш  формасы   

(–ды,-ди,-ду,-дц,  -мыш,-миш,-муш,-мцш)  шцщуди  кечмишдян  башга, 

бцтцн заманларла ишлянир вя щяр цч заманы кечмиш заман мцстя-

висиня кечирир, (7, 265) хябяр шяклиндя щям битишик, щям дя фелляр-

дян айры йазылыр. Мяс.: 

 

йазмыш идим, йазмыш имишям 



йазмышдым, йазмышмышам 

йазыр идим, йазыр имишям 

йазырдым, йазырмышам 

йазаъаг идим, йазаъаг имишям  йазаъагдым, азаъагмышам 

йазар идим, йазар имишям 

йазардым, йазармышам 

 

244 


Иди, имиш кюмякчи сюзляринин заманлардан сонра сюзя битишик 

йазылмасы даща мцвафигдир. Бунун цчцн яввялъя сюз кюкц вя йа 

ясасы, тясирлик, нюв, инкарлыг вя заман шякилчиляри, сонра иди вя имиш 

заман ядатларынын ихтисар шякли вя шяхс шякилчиси ишлянмяли олур. 

 

Г е й д. Нягли  кечмиш, индики, гяти вя гейри-гяти эяляъяк заман-

ларда  бязян  шяхс  шякилчиси  иля  имиш  заман  ядатынын  ихтисар  шякли  йерини 

дяйишя билир: 

йазмышмышам – йазмышаммыш 

йазырмышам – йазыраммыш 

йазаъагмышам – йазаъаьаммыш 

йазармышам – йазараммыш 

Бу шякилдя рявайят мязмуну бир гядяр дя эцълянмиш олур. 



 

 

НЯГЛИ КЕЧМИШИН МЦРЯККЯБИ 

 

Фелин  нягли  кечмиш  заманынын  мцряккяби    -мыш,-миш,-муш,  



-мцш заман шякилчисиндян сонра иди, имиш заман ядатларынын вя йа 

онларын ихтисар шяклинин артырылмасы иля дцзялир; мяс.:  

 

йазмышдым 

йазмыш идим 

йазмышмышам 

йазмыш имишям 

йазмышдын 

йазмыш идин 

йазмышмышсан  йазмыш имишсян 

йазмышды 

йазмыш иди 

йазмышмыш 

йазмыш имиш 

йазмышдыг 

йазмыш идик 

йазмышмышыг 

йазмыш имишик 

йазмышдыныз  йазмыш идиниз  йазмышмышсыныз  йазмыш имишсиниз 

йазмышдылар  йазмыш идиляр  йазмышмышлар 

йазмыш имишляр 

 

Нягли кечмишин -мыш шякилчили формасынын щекайя вя рявайя-



ти мянаъа фярглянир: щекайясиндя ишин кечмишдя иърасынын данышан 

шяхсин  шащидлийи  иля  баш  вердийи,  рявайятиндя  ися  данышан  шяхсин 

башгасындан ешитдийи вя йа тядриъян хатырладыьы мянасы вардыр, йяни 

шцщуди вя нягли кечмишдяки щекайя вя рявайят мязмуну бурада 

бир гядяр дя габарыгдыр. Мяс.: 

Узун Щясян анасынын «Шейх Щейдярля эедяъяйям» демя-

йинин  мянасыны  тез  алмышды.  О,  хябяр  тутмушду  ки,  Султан  Ябу 

Сяид  бабасы Теймур кими, Ярдябилдяки Шейх Сяфиййяддин  пириндя 



зийарят  етмиш,  орада  бюйцк  нязир-нийаз  вермишди.(Ф.К.)  Ъцнейд 

Узун Щясянин баъысы Хядиъя Бяйимля евлянмиш, онлардан Щейдяр 



 

245 


дцнйайа  эялмишди.(Ф.К.)  Оьлан  бизим  эюзлядийимиз  вахтдан  тез 

эялмишмиш. 

Шцщуди вя нягли кечмишин юзцндя щекайя вя рявайят мяна-

сы вар. Нягли кечмиш ися, адындан эюрцндцйц кими, кечмиш заман-

дыр. Бяс онда иди, имиш йенидян кечмишя апармагла щекайя, рява-

йят мязмуну йаратмагла ня иля фярглянир?   

Йухарыдакы мисалларын икисиндя  иди, имиш ядатларыны  атаг: О, 



хябяр тутмушдур ки, Султан Ябу Сяид  бабасы Теймур кими, Ярдя-

билдяки  Шейх  Сяфиййяддин   пириндя  зийарят  етмиш(дир),  орада  бю-

йцк нязир-нийаз вермишдир.(Ф.К.) Оьлан бизим эюзлядийимиз вахт-

дан тез эялмишдир. Эерийя йол йох иди, аддым атылмышдыр. (Елчин) 

Мисалларда бу ъцр дяйишиклик етдикдя дярщал щисс олунур ки, 

садя вя мцряккяб заманларда заман фярги вар: садя хябяр шякли  

йахын кечмиш, мцряккяби узаг кечмиш мянасы йарадыр. Диэяр тя-

ряфдян,  мцряккяб  хябяр  шяклиндя  щекайя  вя  рявайят  мязмуну 

даща  габарыгдыр  вя  эцълянмиш  олур.  Дил  бу форманы  даща  чох  бу 

ъящятляря ясасян йаратмышдыр. 

Нягли кечмишин икинъи формасы, йяни -ыб шякилчиси фел заман-

ларынын садя формасында 1-ъи шяхсин тякиндя вя ъяминдя ишлянмя-

дийи кими, бу шякилчинин щекайяси дя олмур.  Лакин -ыб шякилчисинин 

1-ъи шяхсдя рявайяти олур: 

 

Мян йазыбмышам 

Биз йазыбмышыг 

Сян йазыбмышсан 

Сиз йазыбмышсыныз 

О йазыбмыш 

Онлар йазыбмышлар 

 

 

Бу форма эцълц рявайят мязмунуна маликдир. Мяс.:  

А…  Мико  лап  эерчякляйибмиш…  (И.Я.)  Теймур бунлардан 

Ангарайа дцз отуз сяккизини эятирибмиш.(Ф.К.) Ушаглары онун йо-

луну чох эюзляйибмиш. 

 

 

ИНДИКИ ЗАМАНЫН МЦРЯККЯБИ 

 

Индики  заманын  мцряккяби  дя  иди,  имиш  заман  ядатларынын 

иштиракы иля дцзялир. Адятян, щям битишик, щям дя айры ишлянян фор-

масында иди, имиш  вя онларын ихтисар шякли шяхс шякилчиляриндян яв-

вял йерляшир. Мяс.: 


 

246 


йазырдым 

эялир идим  йазырмышам 

эялир имишям 

йазырдын 

эялир идин 

йазырмышсан 

эялир имишсян 

йазырды 

эялир иди 

йазырмыш 

эялир имиш 

йазырдыг 

эялир идик 

йазырмышыг 

эялир имишик 

йазырдыныз 

эялир идиниз  йазырмышсыныз  эялир имишсиниз 

йазырдылар 

эялир идиляр  йазырмышлар 

эялир имишляр 

 

Щекайя формасында эюзля эюрмя, шащидлик, рявайятдя рява-



йят, башгасындан ешитдийини сюйлямя мязмуну вардыр. Мясялян: 

Мащмуд уьунуб эедян бу адамлара баха-баха, аьлайа-аь-

лайа данышырды.(Елчин) Адамлар  гяддар иди, аъэюз иди, ган  тюкцр-

дц,  анламырды. (Елчин) Йох,  Мащмуд  сящв  едирмиш,  Мащмудун 

бцтцн  варлыьы  инсанлара  ъан  атырмыш.  (Елчин)  Щиссляр  алдадырмыш, 

щиссляр эялди-эедярмиш.(Елчин) Сцлейман йеня бахды вя эцлцмся-

ди: мяънунлуг анъаг шаирлярин ясярляриндя олурмуш. (Елчин) Байаг 

Эцлябятин бизи йонъалы булаьын йанында эюрцрмцш. Юзц дя дурбин-

ля  бахырмыш. (И.Я.) Онлар узагларда  – Эцлнисянин  эюрмядийи, бил-

мядийи йерлярдя дя беляъя йатырмышлар. (И.Я.)  Няби, йатмамысан? 

Сайыглайырмыш. (С.Р.) О бурада Бабяк ады иля йашайырмыш

 Бязян имиш  заман ядатынын ихтисар шякли шяхс шякилчисиндян 

сонра ишлянир.  Бу щал садя мяишят дилиндя даща чох мцшащидя олу-

нур; мяс.: Дейирляр гоъа эенераллар, маршаллар ондакы ъиддиййятя, 

гятиййятя щейран олурлармыш.(И.Я.) Мико, сян трактор сцрмяйи дя 

билирсянмиш, - дейя о мяня бахыб эцлцмсяди.(И.Я.) 

Кечмиш  заманын  рявайяти  иля  индики  заманын  рявайятиндя 

мцщцм фярг вар: кечмиш заманын (нягли кечмишин) рявайяти кеч-

мишдя мцшащидя едиляркян артыг ишин баша чатмыш олдуьуну  билди-

рир,  индики  заманын  рявайяти  ися  кечмишдя  мцшащидя  олунан  ишин 

давам  етмякдя олдуьуну  эюстярир. Бу сон хцсусиййят индики  за-

манын щекайясиня дя аиддир. 

 


Yüklə 5,01 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   53




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin