H s nov q.. YÜKs k g rginlikl r V elektrik izolyasiya texnikasi

4.2.3. Qismi bo almaların inki afı v  kritik h ddl ri

 Qismi 

bo almalar izolyasiyanın z if yerl rind , qaz qabarcıqlarında v

ya elektrik sah sinin k skin artdı ı yerl rd   m s l n, iti uclu elektrodlar 

trafında ba  verir. Qaz qabarcıqlarında olan qismi bo almalar daha 

t hlük lidir.  Çünki, bu zaman qismi bo alma maye v   b rk dielektrikl rin

_________________Milli Kitabxana__________________ 

167 

bo alma g rginlikl rind n daha a a ı g rginlikl rd  meydana çıxır v  onlara 

m nfi t sir edir.   

 Yüks k g rginlik avadanlıqlarının izolyasiyası hazırlanark n, qaz 

qabarcıqlarının olmaması üçün xüsusi t dbirl r görülür. Buna baxmayaraq, 

hazırlanma zamanı qaz qabarcıqlarının t sadüf n m l  g lm  ehtimalı yüks k

olaraq qalır. M s l n, daxili izolyasiyanın qurudulma v  hopdurulma 

prosesind  v  ya istismarı zamanı mexaniki yükl rd n çatların m l  g lm si, 

yerli qızmalardan materialın parçalanması zamanı ayrılan qazlar bunlara misal 

ola bil r.

k.4.2.1 verilmi  sxem

sas n qismi bo almaların vacib 

qanunauy unluqlarına baxaq. QB ba  ver n U

qb

    g rginliyin hesabatı

izolyasiyaya t sir ed n sinusoidal g rginliy

sas n aparılır. Tutaq ki, 

izolyasiyaya u= U

m

sin

t

kilind  d yi n g rginlik t tbiq edilmi dir. Qismi 

bo alma olmazsa, qaz qabarcı ında (C

h

 tutumunda) u

h

=U

hm

·sin t kimi   t yin

edil r. Burada U

hm

=U

m

C

d

/(C

d

+C

h

)-a  b rab rdir.  g r U

hm

U

h de

olarsa, onda 

qaz qabarcı ında QB ba  ver c kdir. QB-nın yaranma  rti  U

hm

=U

h de

o

zaman öd nir ki, izolyasiyaya t tbiq edil n U  g rginliyi a a ıdakı qiym t

çatsın:

h

h

d

yan

h

qb

C

C

C

U

U

U

2

(4.2.15)

C

d

  v

C

h

  k miyy tl rini müst vi kondensatorların ifad l rind n

a a ıdakı kimi t yin edirl r:

,

,

0

0

h

nh

h

h

ni

d

S

C

d

S

C

(4.2.16)

burada 

- elektrik sah si istiqam tind  olan qaz qabarcı ının ölçüsüdür; d-

izolyasiyanın qalınlı ı;

S

h

- qaz qabarcı ının elektrik qüvv   x ttl ri

istiqam tind  en k siyinin sah sidir; 

nh

v

nd

bo lu u dolduran mühitin v

izolyasiyanın nisbi dielektrik nüfuzluluqlarıdır. 

< oldu unu v  C

h

, C

d

 –nin (4.2.16) ifad l rini (4.2.15)-d  n z r

alsaq, a a ıdakını yazmaq olar:

.

2

d

U

U

ni

nh

des

h

qb

(4.2.17)

_________________Milli Kitabxana__________________ 

168 

Bu ifad  bircinsli elektrik sah sind  olan izolyasiya üçün do ru olur. 

Izolyasiyada is , ad t n elektrik sah si qeyri bircinsli olur.  

Bel  olduqda, U

qb

    g rginliyi, qaz qabarcı ının yerl m  nöqt sind n d  asılı

olacaqdır.  U

qb

  g rginliyinin  n kiçik qiym ti, qaz qabarcı ının elektrik sah

g rginliyinin böyük oldu u nöqt sind  yerl diyi halda  olacaqdır. Bu halda, 

qb

ni

nh

des

h

qb

K

d

U

U

2

olar. Burada K

qb

izolyasiyada elektrik sah sinin qeyri 

bircinslilik msalıdır. Ölçüsü kiçilidkc  hava bo lu unın elektrik möhk mliyi 

artır. Elektrik möhk mliyi bo lu un ölçüsünd n asılı olaraq a a ıdakı ifad  il

d yi ir:

9

1

5

10

4

8

,

46

exp

10

d

n

E

moh

(4.2.18)

= 0.01 - 0.005  mm ölçüsünd  olan qaz qabarcı ının, Pa en qanunua 

gör , atmosfer t zyiqin  yaxın t zyiql rd , 300 V de ilm  g rginliyn   b rab r

olmasını bil r k U

qb

  üçün a a ıdakı ifad ni yazmaq olar:

.

2

,

0

qb

ni

nh

qb

K

d

U

         (4.2.19)

Formulada qaz qabarcı ının verilmi

 ölçüsü v  onların material 

iç risind  elektrodlara n z r n yerl m  qaydası da t sadüfi k miyy tl rdir.

Ona gör , xarici görünü ü eyni olan izolyasiya nümun l rind  aparlımı

sınaqlar zamanı qismi bo alma g rginlikl ri-U

qb

 10-25% -   q d r f rqli 

qiym tl  s p l nir (orta kvadratik meyletm –

qb

).

 

G rginliyin  U

qb

qiym tl rind  qismi bo alma yaranmır v  bel

g rginlik uzun müdd t t sir etdikd , izolyasiyanın xidm t müdd ti d yi mir 

(azalmır). Ona gör

U

qb

 böyük olarsa izolyasiya üçün buraxıla bil n, uzun 

müdd t t sir ed n i çi g rginlik d  o q d r çox olar. 

 (4.2.19) 

ifad si U

qb

  g rginlikl rinin artırılması üçün müxt lif usulları

izah edir. M s l n, izolyasiyanı mineral ya la hopdurduqda 

q

=1- qaz 

qabarcı ının yerin ,

ya

 = =2.2 olan ya  dolursa, bu s b bd n U

qb

 g rginliyi d

2,2 d f  artacaqdır. Bundan ba qa, ya la dolmu  qabarcı ın bo alma g rginliyi

U

hde

  d  uy un olaraq artacaqdır. Bel likl , ya  dolmu  qabarcı ın ölçül ri 

kiçildiyind n,  U

qb

  g rginliyi 5 d f d n çox artacaqdır. Ona gör  bütün 

hallarda, qabarcıqların ölçül rinin azaldılmasına aid t dbirl r görülm lidir. 

Çox qatlı izolyasiya üçün, bu sıx sar ı qoyulması il   h ll edilir. Daxili 

izolyasiyada U

qb

 g rginliyinin artırılması yollarından biri d , elektrik sah sinin 

_________________Milli Kitabxana__________________ 

169 

t nziml nm si, b rab rl dirilm si v

K

qb

 qeyri bircinslilik  msalının

azaldılmasıdır.

 Indi 

is  QB-nın zamana gör  inki afını öyr n k. t=0 anında

izolyasiyaya u=U

m

sin t  g rginliyi t sir ed rs , U

qm

>U

hde

, lakin, t

1

 anına

q d r u

h

<U

hde

 oldu undan, qismi bo alma yaranmaz v  qaz qabarcı ında

g rginlik  U

h

=U

hm

sin  t  qanunu il   d yi r.  t

1

anında u

h

=U

hde

birinci qismi 

bo alma yaranır. Bu halda C

h

tutumu, bo alma kanalının R müqavim ti il

untlandı ından,  C

h

 tutmunda g rginlik sür tl  azalır.  G rginlik  U

hsön

qiym tin  q d r azalarsa, bo alma k sil r. Qabarcıqda g rginliyin azalması 10

-

7

-10

-8

 san  rzind , ani müdd td  olur.

C

h

–da yaranan birinci QB-nın sönm sind n sonra, qaz qabarcı ında

g rginlik t>t

1

zamanında a a ıdakı qanunla d yi c kdir:

hson

hyan

m

h

d

d

h

U

U

t

U

C

C

C

u

sin

(4.2.20)

u

h

 -n bu ifad si t

1

 - t

2

intervalında do rudur.  t

2

 anında u

h

yenid n u

hyan

qiym tin  çatır v  ikinci qismi bo alma yaranır. Ikinci qismi bo alma 

söndükd n sonra, t

3

 anınna q d r qaz qabarcı ında g rginlik a a ıdakı kimi 

t yin edilir: 

hson

hyan

m

h

d

d

h

U

U

t

U

C

C

C

u

2

sin

(4.2.21)

Analoji olaraq ox ar qismi bo almalar davam edir. 

k.4.2.2-d  qaz 

qabarcı ında qismi bo alma zamanı sinusoidal v   t krarlanan g rginlik

d yi m l ri verilm dir.

k.4.2.2. Qaz qabarcı ında qismi bo alma zamanı g rginlik d yi m sinin 

yril ri  

_________________Milli Kitabxana__________________ 

170 

Göründüyü kimi, d yi n g rginlikd  qaz qabarcıqlarındakı qismi 

bo almalar, h r yarımperiod üçün münt z m olaraq t krarlanır. Qabarcıqda

yaranan bo almalar qütblükd n asılı olmazsa, vahid zamanda, u

hyan

, u

hsön

g rginlikl ri a a ıdakı sayda t krarlanacaqdır:

,

1

4

qb

qb

f

U

U

U

f

n

(4.2.22)

burada  U- izolyasiyaya t tbiq edil n g rginlik,  f-tezlik,

=U

hsön

/U

hyan

nisb tidir. T crüb l r göst rir ki,  =0,5÷0,8. 

kild   h r bir qismi bo almaya uy un olan, U g rginlik  yrill rind

U

yan

 v U

sön

 kimi meydana çıxan sıçrayı lar görünür.

(4.2.22) formulasına uy un olaraq, vahid zamanda yaranan QB-ın

minimal sayı U=U

qb

, olan halda -n

fmin

=4f . f=50 Hs olduqda n

f min

=200 san

-1

olacaqdır.

g r, izolyasiyada müxt lif ölçülü v   f rqli yerl rd  bir neç  qaz 

qabarcıqları olarsa, onda U>U

qbi

  g rginliyinin t siri il , vahid zamanda 

meydana çıxan QB-ın ümumi sayı a a ıdakı kimi hesablanır:  

,

1

4

1

k

i

i

i

qb

i

qb

f

U

U

U

f

n

(4.2.23)

burada U

qbi

–i qabarcı ında QB yaranma g rginliyi,  k - izolyasiyada 

qabarcıqların sayıdır.

  

 (4.2.22)  v  (4.2.23) ifad l rind n göründüyü kimi f=0 olduqda (sabit 

g rginlik), qismi bo almaların sayı sıfır olur. Lakin, izolyasiyanın elektrik 

keçiriciliyinin qaz qabarcı ında g rginlik paylanmasına t siri göst rir ki, sabit 

g rinlikd  d  münt z m qismi bo alma ba  verir. Sabit g rginlikd  olan qismi 

bo almalar, 50 Hs g yi n g rginliyin t siri il  olan bo almalardan 10 d f  az 

olur.    

4.3.1. Yüks k g rginlikli giriml rin sas v  kritik hesabat 

parametrl ri 

110 kV v  1üks k g rginlikli keçid izolyatorları girim adlandırılır.

Hazırda mövcud aparatların bir çoxu (o cüml d n ya  açarları v

transformatorlar) 20 -25 tl  vv lll r qoyulmu  bel  giriml rl   i l yirl r.

Onların sıradan çıxma ehtimalları v   z d l nmi  sayı getdikc  artır. Giriml r

bahalı v  vacib  h miyy t da ıyan izolyatorlardır. Onları sıradan çıxmamı dan

vv l müayin   v   t mir etm k lazımdır. Çünki i d  olan transformatorda 

girimin i ind n imtina etm si v  ya partlaması daha böyük x rcl r  v  texniki 

_________________Milli Kitabxana__________________ 

171 

probleml r   s b b olur. Çünki giriml   b rab r transformatorların da  saslı

t mir  çıxarılması lazım g lir. Ona gör  yüks k g rginlik giriml rinin 

hesabatları, konstruksiya hiss l ri v  izolyasiya elementl rinin analizi vacib 

m s l lrd ndir.

Kondesator tipli izolyasiyası olan yüks k g rginlikli giriml rin daxili 

izolyasiyasında, ka ız-bakelit, ya -ka ız v  ya -baryer tipli kombin  edilmi

izolyasiya konstruksiyaları i l dilir.  Giriml r layih l ndiril rk n onların kritik 

h dl r  yaxın olan, elektrik, istilik v  mexaniki hesabat parametrl ri istifad

edilir. Bunun m qs di, h min göst ricil r  aid kifay t q d r ehtiyat almaq v

etibarlılı a nail olmaqdır.

Giriml rin istilik hesabatları, c r yan ötür n çubuqda ayrılan istilik 

rtin  gör , c r yanın sıxlı ına sas n t yin edilir: 

J

I

r

nom

c

(4.3.1)

Daxili izolyasiyada elektrik sah   g rginlikl rinin t nziml nm si v  bu 

zaman ESG-nin aksial  t kiledicisinin sabitliyi  rtin

sas n elektrik 

hesabatları a a ıdakı düsturlarla aparılır: 

- Kondensator köyn kl rinin ölçül ri arasındakı ifad  üçün (3.1.61)-

d n:

i

i

r

r

r

r

l

l

l

l

ln

ln

2

2

2

2

             (4.3.2)

(4.3.2) formulunda l

f

,, l

çub

—uy un olaraq flanes v  çubu un uzunluqları, l

i

, r

i

,

r

çub

 v r

f

 is , uy un olaraq kondensator köyn kl rinin uzunluqları, radiusları v

çubuqla, flanesin radiuslarıdır.

-Kondensator köyn kl ri il  aksial sah nin t nziml nm si n tic sind

buraxıla bil n elektrik sah   g rginliyi a a ıdakı maksimal qiym ti kimi 

hesablanır (3.1.65): 

z

z

z

r

U

r

ln

1

2

0

max

 

             

(4.3.3)

v  ya c r yan keçir n çubu un radiusu kimi,

nz

z

z

E

U

r

r

cub

1

2

max

0

(4.3.4)

_________________Milli Kitabxana__________________ 

172 

l

l

r

r

z

olub, optimalla dırma parametri adlanır.

Elektrik hesabatlarında h mçinin daxili v  xarici izolyasiyada taclanma, 

sınaq, i çi g rginlik v  elektrik sah   g rginlikl rin  aid m s l l r h ll edilir. 

Bu m qs dl  onların izolyasiyada paylanma  rtl ri v  izolyasiyanın

qalınlıqlarına dü n ESG-nin buraxıla bil n qiym tl ri a a ıdakı üsullarla, 

kritik taclanma g rginlikl rin

sas n t yin edilir: 

Ka ız-bakelit izolyasiyasında taclanma g rginliyinin hesabatı a a ıdakı

kimi aparılır:

iz

tac

tac

k

U

(4.3.5)

burada  K

tac

- taclanma  msalı olub, izolyasiyanın i

raiti v  kondensator 

köyn kl rinin növünd n asılıdır. Bütöv v r q   v  de ikli p rd

klind  olan 

kondensator köyn kl rind  taclanma a a ıdakı 3 hala uy un hesablanır:

a) havada i l y n ka ız-bakelit izolyasiyasındaK

tac  

=5,1 kV/sm

0,5

;

b) havada i l y n yarımkeçirici köyn kl r üçün:K

tac

=7,0 kV/sm

0,5

;

c) keçirici v  yarımkeçirici köyn kl r üçün ya da

K

tac

=16,5kV/sm

0,5

q bul edilir. 

Hazırlanmasının nisb t n sad liyi, ya  doldurulmu  aparatların

iç risind   i l y n hiss sinin uzunlu unun az olması, ka ız bakelit izolyasiyalı

giriml rin geni   t tbiqin   s b b olmu dur. Xüsusi il  110 kV-a q d r olan 

g rginlikl r üçün bu giriml r daha çox i l dilir. 

1, 2 v  5- ci kateqoriyalı izelyatorlar xaricli farfor çarxlara  v  hermetik 

izolyasiyaya malik olmalıdır. Çünki ka ız-bakelit  izolyasiyası yüks k

hiqroseopikliy  malikdir. 3 v  4-cü kateqoriyalı  izolyatorlarda is  üst farfor 

çarxlarda olmur. Bu h min izolyatorların ölçü  v  maya d y rl rinin d

azalmasına  s b b olur. 

Ya -ka ız izolyasiyalı giriml rd  sürü n bo alma üçün kritik 

g rginliyin qiym ti a a ıdakı formula il  hesablanılır:

1

2

2

ln

740

r

r

r

U

c

(4.3.6)

Qalınlı ı

 olan ya —ka ız izolyasiyasında dayanaqsız tac bo alma 

g rginliyinin qiym ti a a ıdakı kimi hesablanır:

U

day-sıztac

=182·

0,42                                                                  

     (4.3.7)

_________________Milli Kitabxana__________________ 

173 

Dayanaqsız tac bo almanın yaranma g rginliyi böyük sıçrayı a

malikdir. Ona gör  i çi g rginlikdl rd  tac bo almasının ba  verm m si üçün, 

bütün qatlarda  U

i i çi

U

day-sıztac

/3

rti öd nilm lidir. 

lav  köyn kl r yerl dirm kl , i çi g rginlikl rd  ola bil n

dayanaqsız tac bo almalarının qar ısını alırlar.  lav  köyn kl r kondensator 

tipli ya -ka ız izolyasiyasının çıxıntı t kil  ed n uclarında qoyulur v  iki  sas 

köyn k arasında olan izolyasiya qalınlı ını eyni parçalara bölür. Ona gör ,

lav  köyn kl r arasındakı g rginlik dü ükl ri d  b rab r olub, iki  sas köyn k

arasında olan g rginliyin  lav  köyn kl rin sayına nisb ti kimi hesablanır.

Ya -baryer izolyasiyalı giriml rd  taclanma, i çi v  sınaq

g rginlikl rin  gör  alınan elektrik sah   g rginlikl rinin qiym tl ri radiusdan 

asılı olaraq c dv l

klind  hesablanır.

Hesablanmı  qiym tl rd n

n böyüyünü ikinci ya  kanalının orta  

hiss sind ki elektrik sah   g rginliyi  il  müqayis  edilir. Çünki içlikd n sonra 

yerl mi  ikinci ya  kanalı girimdaxili izolyasiyanın g rginliyi  n böyük olan 

hiss sidir. Müqayis   n tic sind  2-ci ya  kanalının orta hiss sind  elektrik 

sah   g rginliyi qatlarda alınmı     g rginlikl rd n  böyük alınarsa, izolyasiya 

konstruksiyasının ba qa ölçül ri hesablanır.

31

,

0

22

23

22

2

)

ln

(

49

,

1

R

R

R

yagk

          (4.3.8)

Çox hallarda 1 ya  kanalının orta hiss sind  elektrik sah  g rginliyi E

2

ya

    qiym tind n böyük alınır. Ona gör  1 kanal daha çox yükl nmi  olur. 

Lakin dig r hallarda bu qiym tl r E

2ya

-dan kiçik olmalıdır.

4.3.2. Ka ız bakelit v  ya  ka ız izolyasiyalı giriml rin elektrik v

konstruktiv hesabatları

Keçid izolyatoru farfor gövd d n ibar tdir. Gövd nin daxilind

silindrik bo luq vardır. Bo lu un m rk zin  aliminium v  ya misd n

hazırlanmı  c r yan keçir n çubuq yerl dirilir. Izolyatorun montajı üçün onun 

xaricind  flanes armatur b rkidilir. Flanes SÇ12-28 markalı çuqundan 

hazırlanır v  qum - sement birl dirici vasit si il  farfor gövd y   b rkidilir. 

Burul an c r yan itkil rini azaltmaq üçün, flanesl  yana ı dig r armaturlar da 

SÇ t rkibli qeyri-maqnit (polad-çuqun t rkibli) materialdan hazırlanırlar. 

Ka ız – bakelit izolyasiyasının böyük dielektrik itkil rin  (tg  = 0,015 - 

0,03) malik olması s b bind n, 35 kV v  daha yüks k g rginlikl rd

izolyasiyada istilik tarazlı ı pozulur. 

_________________Milli Kitabxana__________________ 

174 

Hazırda bu tip izolyatorların farfor silindr epoksid kompaundu v  dig r

materiallardan ibar t konstruksiyaları i l nm kd dir. tg -sı kiçik olan 

 

materialların t tbiqi, i çi g rginliyin  yuxarı h ddinin daha da artırılmasına

imkan verir. Bundan ba qa, daha çox  n mliy  davamlılı ı olan materialların

t tbiqi, farfor çarxların ixtisarına s b b ola bil r. Kondensator köyn kl ri

vast si  il  elektrik sah sinin  aksial t kiledicisinin t nziml nm si prinsipi 

(E

a

=const) ka ız-bakelit izolyasiyalı giriml rin  hesabatında istifad  edilir. 

Hesabat  g rginliyi kimi, U

0

 =1,1·U

 qur bo

 q bul edilir. Hesabatı ba lamazdan  

vv l z- in E

rbb

  v  köyn kl r arası izolyasiyanın  qalınlı ının - 

or

qiym tini

seçirl r. Z - in qiym ti  3,6-4,5 arasında seçil  bil r. Hesabat g rginliyind

buraxıla bil n elektrik sah   g rginliyi - E

rbb

 = 10-13 MVt/m qiym tl ri 

h ddind  götürülür.  Köyn kl r arasında izoliyasiyanın orta qalınlı ı 2-3 mm 

q bul edilir. Bel likl , (4.3.4) formulundan E

rmax

 - u buraxıla  bil n elektrik 

sah   g rginliyin   b rab r götür r k çubu un  radiusunu hesablamaq  olar.

z

z

E

z

u

r

rbb

o

cub

ln

2

1

            (4.3.9)

Çubu un radiusu üçün c r yanın sıxlı ına gör  (4.3.1) v  elektrik sah

g rginliyinin buraxıla bil n qiym tin  gör  (4.3.3) formullarından tapılmı

n

böyük qiym ti götürülür.  g r çubu un (4.3.1)-d n alınmı  radiusu (4.3.4) 

formulundan alınmı  qiym td n böyük olarsa, z-in bir q d r azaldılması

m qs d  uy undur. Bu zaman (4.3.9) formulundan alınmı  radius artmı  olar. 

Lazımi n tic  alındıqdan sonra izolyator elementl rinin uzununa ölçül rini 

hesablayırlar. Flanes yaxınlı ındakı kondensator köyn kl rinin uzunlu u farfor 

çarxın ekranla dırma  rti v  seçilmi  z parametriin  gör  hesablanır. C r yan

keçir n çubu un ekranla ma 

rtin  gör , çubu a yaxın olan birinci köyn yin

uzunlu u üçün a a ıdakı formulanı yazmaq olar:

)

(

15

,

0

yag

h

yag

h

f

cub

l

l

l

l

l

l

(4.3.10)

Izolyatorun orta flanesinin ekranla dırma 

rtin  gör , flanes 

yaxınlı ında olan sonuncu köyn yin uzunlu u üçün, a a ıdakı formulanı

yazmaq olar:

)

(

1

,

0

1

yag

h

f

f

l

l

l

l

(4.3.11)

burada l

f

v  z-  gör l

çub

-u hesablayırlar: - l

çub

=z · l

f

. Köyn kl r arasında olan 

izolyasiya qatlarının sayı a a ıdakı kimi t yin edilir:

or

cub

f

r

r

n

(4.3.12)

_________________Milli Kitabxana__________________ 

175 

Ka ız bakelit izolyasiyalı, 35 – 150 kV – lu nominal g rginlikl r üçün, 

üçün 2-3 mm –lik qiym tl ri seçildikd , qatların ümumi sayı 20-40 arası

uy un h ddl rd  olur. 

Aksial sah   g rginliyi sabit olduqda kondensator köyn kl rinin

çıxıntılarının da sabit olması lazım g lir:

n

l

l

l

f

cub

cix

(4.3.13)

Çıxıntıların uzunluqlarını bil r k ixtiyari kondensator köyn yinin d

uzunlu unu a a ıdakı kimi hesablamaq olar:

cix

f

i

l

i

l

l

)

1

(

(4.3.14)

Kondensator köyn kl rinin hesablanmı  uzunluqlarına gör  (4.3.14)-

d n x=l

i

 v  (4.3.2) formulasından, r=r

i

 radiusları t yin edilir:

2

2

/

exp

f

i

f

i

l

l

b

a

r

r

          (4.3.15)

burada sabit  msallar a=l

iç

2

-l

f

2

 v b=lnz kimi t yin edilir.

Bel likl  radial v  uzunluq ölçül ri hesablanır. Sonra izolyatorun bütün 

qatlarında elektrik sah  g rginlikl ri yoxlanılır. Hesabatları aparmaq üçün, h r

bir kondensator köynkl ri üçün ara tutumlar da t yin edilm lidir:

1

2

i

i

i

i

i

r

r

n

C

(4.3.16)

Hesabat g rginlikl ri halında h r bir izolyasiya qatındakı g rginlik

dü güsü a a ıdakı kimi hesablanır:

i

i

i

i

i

i

o

i

l

r

r

l

r

r

n

U

U

1

1

ln

1

(4.3.17)

Uy un olaraq, i çi g rginlikl r üçün yazmaq olar:

_________________Milli Kitabxana__________________ 

176 

i

i

i

i

i

i

is

iis

l

r

r

l

r

r

U

U

1

1

ln

1

ln

(4.3.18)

I çi g rginliyin hesabatında,

b k d  mümkün olan g rginlik 

artımlarının n z r  alınması lazım g lir:

3

/

1

,

1

nom

is

U

U

(4.3.19)

Aksial sah  g rginliyi üçün a a ıdakı ifad ni yazmaq olar:

cix

i

ai

l

U

E

(4.3.20)

Radial elektrik sah si is , qatlardakı hesabat g rginliyin  gör

a a ıdakı formula il  t yin edilir:

1

1

ln

i

i

i

i

ri

r

r

r

U

(4.3.21)

Ya -ka ız izolyasiyalı giriml rin qatlar arası g rginlik dü gül rinin

hesabatlarında istifad  edil n (4.3.17- 4.3.21) ifad l ri, ka ız-bakelit

izolyasiyasına da eyni qaydada t tbiq edilirl r. Lakin, ya -ka ız izolyasiyalı

giriml rd  kondensator köyn kl ri arasında izolyasyia qatının qalınlı ı iki d f

artırılaraq 4-6 mm-  çatdırılır. Bu amil ya -ka ız izolyasiyalı giriml rin

qurutma v  hopdurma texnologiyasını asanla dırır, etibarlılı ını artırır. Ya -

ka ız izolyasiyasında buraxıla bil n elektrik sah   g rginliyi, 9 kV/mm 

 

qiym tind  götürülür. 

Lakin, bunlarla yana ı istilik ötürm  xass si, köyn kl r arası taclanma 

v   k nar effekti prosesl rinin z r rli t sirl ri artır. Ya -ka ız izolyasiyalı

giriml rd  kondensator köyn kl rinin sayı da, nominal g rginlikl r  gör

vv lc d n seçilir: - 110 kV üçün 20 kondensator köyn yi, 220 kV üçün 10 

sas 30  lav  köyn k, 330 kV üçün 20  sas 40  lav  köyn k, 500 kV üçün is ,

30 sas 60  lav  köyn kl r t sis edilir. Seçilmi

sas köyn kl rin sayına gör

(4.3.12) formulasından,

iz  

hesablanır. Ka ız bakelit konstruksiyadan f rqli 

olaraq (4.3.15), kondensator köyn kl rinin radiusları daha sad  ifad  il

hesablanır:

r

i

=r

f

-

iz

·i

(4.3.22) 

_________________Milli Kitabxana__________________ 

177 

Yoxlama hesabatları c dv l 4.3.1.-d  verilmi  formada t rtib edilir: 

           C dv l 4.3.1

i

r

i

l

i

1

i

i

r

r

n

i

i

i

r

r

n

/

1

i

n

i

i

r

r

n

/

1

1

ai

U

MV

ri

U

MV

E

ai

MV/M 

E

ri 

MV/

m

U

tac

i

MV 

C

i

m

F

0 r

0

L

0

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1 r

1

L

1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

.. ..  ..   

 

 

 

 

 

 

 

 

C dv l 4.3.1-d n göründüyü kimi, hesabatlar flanes yaxınlı ındakı

köyn kd n ba lamalıdır. Bu hiss d  ya -ka ız izolyasiyasının

n böyük 

radiusu v

n qısa b rab rl dirici köndensator köyn yi yerl ir. Onların ilk 

qiym tl ri - r

f

=z·r

0

  v l

0

=l

f

·z , kimi elektrik sah sinin b rab rl m

rtind n

t yin edilir. Sonrakı qiym tl r is  (4.3.14) v  (4.3.15) ifad l ri il  hesablanır.  

Keçid izolyatorunun çıxıntı uzunluqları havada v  ya da olan hiss l rin 

çıxıntılarının c mi kimi hesablanır:

l

 çıx

=l

çıxh

+l

çıxya

(4.3.23)

Iki qon u köyn k arasındakı g rginlik dü güsü is , a a ıdakı qaydada 

t yin edilir: 

E

a

·l

çıx

=E

ahava

·l

çıxhava

+E

aya

·l

çıxya

(4.3.24)

burada l

çıxhava

v l

çıx ya

–izolyatorun hava v  ya da i l y n qisiml rinin çıxıntı

uzunluqları; E

ahava 

v

E

aya

uy un olaraq h min hiss l rd  aksial sah

g rginlikl ridir. Hava sonlu unun buraxıla bil n aksial sah   g rginliyi- E

ahava

=0,4÷0,5 MV/m , ya da is , E

aya

=0,8 ÷ 0,9 MV/m olur. Aksial sah

g rginlikl rinin qiym tl rini (4.3.23) v  (4.3.24) ifad l rind   n z r  aldıqda,

çevirm l r apararaq ya  v  hava üçün çıxıntı uzunluqları v  ESG t uin edilir:

ahava

ayag

cix

cixyag

E

E

l

l

1

(4.3.25)

ayag

ahava

a

E

E

E

1

1

1

(4.3.26)

_________________Milli Kitabxana__________________ 

178 

E

aya

=2·E

ahava

oldu unu q bul ed r k, ya da v  havadakı çıxıntı uzunluqları,

ümumi  kild  a a ıdakı kimi yazırlır:

cix

hava

cix

cix

yag

cix

l

l

l

l

3

2

;

3

1

(4.3.27)

Soyutmanı artırmaq üçün, ya -ka ız izolyasiyalı giriml rd  birinci 

kondensator köyn yi il   c r yan keçir n içlik arasında v  axırıncı flanes

yaxın olan köyn kd n vv l, bakelit silindrl r qoyularaq, ya  sirkulyasiyası

üçün kanal aralıqları buraxılır. Buraxılan ya  aralı ının yüks k g rginlik 

t sirin   m ruz qalmaması üçün, onun qar ı divarlarında olan kondensator 

köyn kl rini öz aralarında elektriki birl dirirl r.

Soyutma ya  aralıqları olan konstruksiyalarda izolyasiyanın

hesablanması üçün, keçirici içliyin radiusunu c r yanın sıxlı ına gör   t yin

edirl r. Bu zaman içlikl  elektriki birl dirilmi  kondensator köyn yinin

radiusunu a a ıdakı ifad  il  t yin edirl r:

bsil

yag

b

k

r

r

1

(4.3.28)

burada  r

b

–c r yan keçirici içliyin radiusu, 

ya

 v

bsil

uy un olaraq ya  qatı

v  bakelit silindrin qalınlıqlarıdır.