Hatasız Düşünme Sanatı
Yüklə 1,04 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
SAHİPLİK ETKİSİ
Bir şeylere sıkı sıkıya tutunmayın... BMW marka araba, ikinci el araba galerisinin park yerinde pırıl pırıl parlıyordu. Gerçi bayağı yol yapmıştı ama kusursuz gibiydi. Sadece, 50 bin euro’luk fiyatıyla benim için çok pahalıydı. İkinci el arabalardan az çok anlarım; bu araba bence en fazla 40 bin ederdi. Ama satıcı kabul etmiyordu. Bir hafta sonra beni arayıp arabayı 40 bine alabileceğimi söylediğinde hemen davrandım. Ertesi gün bir benzin istasyonuna uğradım. Benzin istasayonunun sahibi arabama 53 bin euro nakit teklif etti. Teşekkür ederek reddettim. Ancak eve dönerken davranışımın ne kadar akıldışı olduğunu fark ettim. Gözümde en fazla 40 bin değerinde olan bir şeye, artık benim olduğu için 53 binden fazla değer biçmiştim – yoksa arabayı hemen oracıkta satmam gerekirdi. Bunun temelinde yatan düşünce hatası sahiplik etkisidir. Sahip olduğumuz şeyleri sahip olmadıklarımızdan daha değerli olarak algılarız. Farklı ifade edecek olursak bir şeyi satarken o şeyi almak istediğimizde ödemeye hazır olduğumuzdan fazla para talep ederiz. Psikolog Dan Ariely şöyle bir deney gerçekleştirdi: Üniversitedeki öğrencilerine önemli bir basketbol maçı için bilet hediye etti, kimlerin bilet kazandığını da kurayla belirledi. Sonra kuradan eli boş çıkan öğrencilerine bir bilet için ne kadar ödemeye hazır olduklarını sordu. Öğrencilerin çoğu 170 dolar ödemeye razı olduğunu belirtti. Ardından, Ariely bilet kazananlara biletlerini kaç paraya satmaya rıza göstereceklerini sordu. Ortalama fiyat 2.400 dolardı. Bir şeye sahip olduğumuz gerçeği belli ki o şeye değer katıyor. Emlak piyasasında sahiplik etkisi belirgin şekilde önem kazanır. Satıcı evinin değerini hep piyasadan daha yüksek tahmin eder. Piyasa değerleri evsahibine genellikle adaletsizlik, hatta arsızlık olarak görünür –çünkü evi ile arasında duygusal bir bağ vardır. Bu duygusal bağın yarattığı fiyat farkını da olası alıcının ödemesini ister –ki bu elbette saçmalıktır. Warren Buffet’ın sağ kolu Charlie Munger, sahiplik etkisini kendi deneyimlerinden biliyor. Gençlik yıllarında ona son derece kârlı bir yatırım önerilmiş. Ancak ne yazık ki öncesinde parasını başka yerlere yatırmış, yani elinde nakit kaynak yokmuş. Yeni yatırıma girmek için ortaklıklarından birini satması gerekiyormuş, ama bunu yapmamış. Sahiplik etkisi onu engellemiş. Böylece Munger sırf yatırımlarının birinden kopamadığı için beş milyon doları aşan güzel bir kazançtan olmuş. Bir şeyden kopmak belli ki biriktirmekten daha zor geliyor bize. Bu, evimizi neden ıvır zıvırla doldurduğumuzu gözler önüne sermekten öte, neden pul, saat ya da sanat eseri tutkunlarının elindekileri bu kadar ender değiş tokuş ettiğini ve sattığını da açıklıyor. Sahiplik etkisi sadece sahip olma durumunu değil şaşırtıcı şekilde neredeyse-sahip olma durumunu da etkiliyor. Christie’s ve Sotheby’s gibi açık arttırma şirketleri bundan ekmek yiyor. Açık arttırma sırasında son ana kadar teklifte bulunan kişi o sanat eserinin (neredeyse) ona ait olduğu hissine kapılıyor. Bu şekilde arzulanan nesne müstakbel alıcı için değer kazanıyor. Birden aslında aklında olan fiyattan daha yüksek bir meblağ ödemeye hazır oluyor. Arttırma yarışından çekilmek –her türlü mantığa aykırı olsa da- kayıp olarak algılanıyor. Bu sebeple, maden işletme hakları ya da mobil telefon frekansları gibi büyük açık arttırmalı satışlarda sıklıkla kazananın laneti devreye giriyor: Bir arttırma kazananının ekonomik açıdan kaybeden olduğu ortaya çıkıyor, çünkü o kazanan fazla yüksek bir teklif vermiş oluyor. Kazananın lanetiyle ilgili daha detaylı bilgiyi başka bir bölümde bulabilirsiniz. Bir işe başvurup kabul edilmediğinizde hayalkırıklığına uğramak için sebepleriniz vardır. Son elemeye kadar ulaşmayı başardığınızı bilip ardından red cevabı almak ise daha büyük hayal kırıklığına sebep olur –ama bunun haklı sebepleri yoktur. Çünkü o işi ya alırsınız ya da alamazsınız, diğer hiçbir etkenin rol oynamaması gerekir. Sonuç: Bir şeylere sıkı sıkıya tutunmayın. Sahip olduğunuz şeylere, “evrenin” size geçici olarak emanet ettiği şeyler gözüyle bakın –bütün her şeyi sizden her an geri alabileceği aklınızda olsun. |