Hayot faoliyati xavfsizligi

Kuydirgi (sibir yarasi) – antraks (grekcha kumir) – utkir yukumli kasallik. Kasallik kuzgatuvchisi anaerob sharoitda yashovchi kuydirgi tayokchasidir. Kasalik insonga kassalangan xayvonlarning parvarish kilishda, tashki muxit orkali, kon suruvchi bugim oyoklilar orkali yukadi. Kasallikni 4 xil shakli bulib ( teri, upka, jigar, septik ). Kasallikni yashirin davri 3 – 8 kun. Kasallikni bir necha faylasuf olimlar urganib ( Buxrot, Gomer, Golen) kasallika «mukaddas olov» deb nom bergan. Kasallikni Moran va R. Kox urgangan. Kasallik yer yuzining barcha kismida uchraydi, ayniksa Alьbaniya, Afgon, Indoneziya, Eron, Xitoy, Mongoliya, Pokiston, Ruminiya mamlakatlarida kup uchraydi. Yer yuzida 1 yilda 10000 dan ortik axolii shu kassalik bilan ogridi. Kuzgatuvchi uta chidamli bulib suvda 10 yil, tuprokda 15 – 20 yil yashashi mumkin. Odam organizimiga shikastlangan teri, oshkozon ichak, shillak kavatlari, xavo yullari orkali kiradi. Konga va limfaga utadi. Bemor koni kuyuklashadi rangi korayadi, jigar va talok kattalashadi, ichki organlarga kon kuyiladi (asosan miyaga).
Klinik bergilari: bemor terisini ochik yerlarida kuydirgi karbonkuli chikadi. Kuydirgi tayokchasi kirgan joyda avval kizil tuguncha paydo buladi, keyinchalik u pufakchaga aylanadi. Pufakcha ichida kon va yiringli suyuklik buladi. Vakt utib pufakcha yoriladi va uning urnida yara paydo buladi, yara ogrimaydi lekin tez kattalashib boradi, bemorni badanni kakshab boshi kattik ogriydi, darmonsizlik, tana xaroratini kutarilishi, uykuning buzulishi, taxikardiya kuzatiladi. Bemor xolati borgan sari ogirlashadi, kayta-kayta kaltiraydi, kon aralash tupiradi (gemmarragik pnevmaniya), upka shishadi, meningoentsefalit kuzatiladi. Bemor komaga tushadi va ulim yuz beradi.
Davosi: bemorni kasalxonaga yotkiziladi. Kasallika karshi zardob yuboriladi, antibiotiklar beriladi (penitsillin 6-24 mln kuniga, levomitsetin 3-4 g, gentomitsin 240-320mg, immunoglobulin, vitaminlar) beriladi. Tomir ichidan plazma, alьbumin, kon va kon urnini bosuvchi eritmalar kuyiladi.
Tulyaremiya – utkir yukumli kasallik bulib, tana xaroratini kutarilishi, umumiy intoksikatsiya, limfodenit, turli organ va tukimalarni zararlanishi bilan xarakterlanadi. Yumronkoziklarda uchraydigan bu kasallikni birinchi bulib 1910 yili Makkoy urgandi. Kasallik kuzgatuvchisi uta chidamli bulib, suv va nam joyda 4 oy, tuprokda 9 oy saklanadi. Kasallik kuzgatuvchilarini tashuvchilar asosan, kemiruvchi xayvonlar, kon surar xashorotlar, sichkonlar, andatralar, kuyonlar, kanalardir. Soglom odamga bemordan bevosita yukmaydi.
Yukish yullari: kantakt, alimentar, xovo chang, transmissiv yul. Organizmga kirgan kuzgatuvchini asosiy kupayish joyi limfa tugunlarida. Bu yerda birlamchi affekt xosil buladi. Bir kismi parchalanadi, endotoksin xosil buladi. Limfa tugunlar yalliglanadi, kattalashadi va birlamchi tulyaremiya bubonlari xosil buladi. Endotoksin konga suriladi va butun organizm buylab tarkaydi, ichki organlarni zararlaydi va bu yerda uchoklar xosil buladi (ikkilamchi bubonlar).