Himoyaga ruxsat etaman” O’quv va uslubiy ishlar bo’yicha prorektori

Katta guruhdagi tabiat burchagi uchun ko'rgazmali qurollar
Vizual material bolalarning o'sib borayotgan ufqlariga mos ravishda to'ldiriladi. Bu ixtisoslashtirilgan do'konlarda sotib olingan rasmlar va fotosuratlar to'plami yoki o'qituvchining o'zi tomonidan Internetdan yuklab olingan chiroyli va hayajonli rasmlar bo'lishi mumkin:

• 
  jonsiz tabiat hodisalari (ayoz, ayoz naqshlari, yulduzli osmon, vulqon otilishi, momaqaldiroq);
  
• 
  turli iqlim zonalarining landshaftlari, masalan, tropik o'rmon, cho'l, Arktika muzlari;
  
• 
  kichik tirik mavjudotlarning kattalashtirilgan tasvirlari (salyangoz, chumoli, ladybag);
  
• 
  bolalari bilan ekzotik hayvonlarning fotosuratlari (koala, sher, kenguru);
  
• 
  ochiq kosmik rasmlar.
  

Katta guruhdagi tabiat burchagi uchun adabiyot
Katta maktabgacha yoshdagi bolalar bolalar ensiklopediyalarini, kognitiv adabiyotlarni ishtiyoq bilan o'rganadilar. Tabiat tarixining bir nechta bolalar ensiklopediyalarini joylashtirish ortiqcha bo'lmaydi. Siz ham yoqishingiz mumkin san'at asarlari tabiat va hayvonlar haqida, masalan, Vitaliy Bianchining kitoblari, Evgeniy Charushinning hikoyalari, Sergey Kozlovning ertaklari va boshqalardir


2.2. Maktabgacha ta`lim tashkilotlarida ekologik ta`limning barqaror rivojlanishida zamonaviy va an`anaviy o`yinlarning o`zaro ta`siri

Ekologik ta`lim manfaatlarida barqaror rivojlanish nima ekanligini tushunishning turli xil tushunchalari mavjud. Maktabgacha yoshdagi bolalarning o`ziga xos xususiyatlari bor. Lekin har qanday holatda ham ishlab chiqilgan usullarning ba`zilari maktabgacha ta`limga ham ham qo`llanilishi mumkin. Aytish mumkinki, ekologik ta`lim atrof-muhitni asrash, odamlarning tabiatga ta`sirini o`zgartirish jarayoni, turli davrlarda tabiiy resurslardan foydalanishning xarakterli xususiyatlari haqida fikr yuritish imkonini beradigan an`analar bilan bog`liq. Ushbu kontseptsiyani amalga oshirish uchun xalqaro konferentsiyalar qayta-qayta o`tkazilmoqda. Natijada xalqaro loyiha ishlab chiqilib, uning mohiyati shundan iboratki, avlodlar o`rtasidagi bog`liqlik bolalar va oqsoqollar – bobolar, buvilar, bobolar, buvilar o`rtasida muloqot qurish orqali shakllanadi. Bularning barchasi barqaror ta`limni rivojlantirishga hissa qo`shishi kerak. Belgilangan loyiha uchta qismdan, ya`ni uchta kichik loyihadan iborat edi. Birinchi qism "Plastikdan foydalanishni qanday kamaytirishimiz mumkin?" Degan savolga javob berishi kerak edi. Ikkinchisi “Oziq-ovqat qayerdan keladi? Mahsulotlarni olish uchun bevosita muhitda sabzavot bog`ini yaratish. Uchinchisi - "O`yinchoqlar va boshqa bolalar bilan qanday o`ynaysiz?". Bu butun tarmoqni yaratishi kerak edi, u boshqa bolalar bog`chalari yoki hatto maktablar va turli mamlakatlardagi bolalar jamoasini birlashtira boshlaydi. Madaniyatlar muloqoti kabi internatsionalizm. Bularning barchasi o`yinda bo`lishi shart edi. Zamonaviy va an`anaviy o`yinlarning o`zaro ta`siri jarayoni. Bu jarayonga ko`plab davlatlar, jumladan, O`zbekiston ham qo`shildi. Bularning barchasi o`zbek haqiqatlariga moslashtirilgan. Uchta kichik loyihaning istalganida yoki barchasida qatnashish mumkin edi. Asosiy vazifa - keksa avlodni qo`llab-quvvatlash, chunki ular zudlik bilan e`tiborga muhtoj, boshqa tomondan, bobo va buvilar o`z tajribalari bilan o`rtoqlashishlari mumkin edi. Har qanday loyiha so`rovnomadan boshlandi, bolalar bobo-buvilariga savollar berishdi va shu bilan avlodlararo muloqotni o`rnatdilar. Barqaror rivojlanishni shakllantirgan turmush tarzini saqlab qolish uchun loyihaning maqsadlariga erishish mutlaqo to`g`ri bo`ldi. Bunday muloqotlar nafaqat avlodlar o`rtasidagi aloqani o`rnatadi, balki an`anaviy "xalq" bilimlarini uzatish masalasini ham hal qiladi. Bu barqaror rivojlanishning uchta asosiy yo`nalishini o`z ichiga olgan loyihaning uchinchi qismi edi: ekologik, ijtimoiy va iqtisodiy. O`qituvchilar va bolalar birgalikda maktabgacha yoshdagi bolalar bobosi va buvisiga bergan savollarini tuzdilar.

Dastlab, bobo-buvilar va nabiralar o`rtasidagi yaqin aloqa rus an`analari uchun muhimdir. Bu uzoq vaqtdan beri o`rnatilgan. Ko`pincha keksa avlod nevaralarni tarbiyalashda faol ishtirok etadi. Bobo va buvilar odatda nabiralari bilan yoki ularning yonida yashaydilar, ularni sayrga, bolalar bog`chasiga olib borishga yordam berishadi. Keksalarning ta`lim bilan shug`ullanishi tendentsiyasi mavjud, ammo juda kamdan-kam hollarda va kamdan-kam hollarda o`z bolaliklari, o`sha davrlarning an`analari, ular o`ynagan o`yinchoqlari haqida gapiradi. Psixologlarning fikriga ko`ra, bunday suhbatlar bolalar va katta avlodning yaqinlashishiga sezilarli hissa qo`shadi. Ma`lum bo`lishicha, kichik loyihalardan so`ng bolalar o`z bobo-buvilariga mutlaqo yangicha qarashni boshlagan. Bular ham o`zlarini qulay his qila boshladilar. Ular talab, hurmat, ijobiy his-tuyg`ularni his qilishdi. Ularga nabiralarining keksa avlod vakillari nimani baham ko`rishiga qiziqishi yoqdi. Bundan tashqari, o`qituvchilar bobo va buvilarni bog`chaga taklif qilishdi. Ularga bolalar orasida chiqish qilish imkoniyati berildi. Maslahat berishi mumkin. Maktabgacha yoshdagi bolalar bilan qo`shma hunarmandchilik qildi. Bolalar bog`chasi va uyda o`tkazilgan ko`plab tadbirlar atrof-muhitni muhofaza qilish va tabiiy resurslardan oqilona foydalanish imkoniyatlarini hal qilishga yordam berdi. Kichik loyihalar turli yo`llar bilan amalga oshirildi.
Masalan, dastlab bolalar va o`qituvchilarning birgalikdagi ishi mavzusida so`rovnoma tayyorlandi. Keyin uyda yoki bolalar bog`chasida bolalar ota-onalari, bobolari va buvilari bilan suhbatlashdilar. Agar bu qishloq yoki qishloq bo`lsa, bolalar qo`shimcha ravishda qishloq klublariga borishdi. So`rovdan so`ng bolalar tarbiyachilar yordamida olingan javoblarni tahlil qilishga, muhokama qilishga, zamonaviy hayot bilan solishtirishga harakat qilishdi. Olingan ma`lumotlar ayrim loyihalarda, shuningdek, keksa avlod vakillari ishtirokida amalga oshirildi.
Avvalo, bola dunyoning dialektik rasmini oladi. Turli xil tizimlarda turli ob`yektlar biz odatdagidek emas, balki noaniq harakat qiladi. An`anaviy texnologiyalar bilimlarni reproduktiv uzatishga asoslangan. Shunday qilib, biz muzlatilgan bilimlarni uzatamiz. Maktabgacha yoshdagi bolalar buni odatdagidek qabul qilishadi. Ammo hozir zamonaviy ta`lim va ijtimoiy hayot haqiqatlari, texnologik jarayonlar shundayki, o`qituvchi va bola o`rtasida bilimlarni uzatishda qo`llanilgan naqsh eskirmoqda. Agar biz bilimli, bilim olishga intiluvchi, ijodiy rivojlangan shaxs va yuksak axloqiy munosabatlarni tarbiyalashni istasak, u holda bola vaziyatni to`liq bashorat qila oladigan va malakali qaror qabul qila oladigan tanqidiy fikrlashni rivojlantirish kerak. Eski metodologiyaga ko`ra, maktabgacha yoshdagi bola bilim oldi, uni faqat aniq maqsadlar va shartlar uchun qo`lladi, ya`ni u qutidan tashqarida qanday fikrlashni bilmas edi.
“Tabiatni o`rganish “ o`yini
Bu o`yin mashg`ulot shu vaqtga qadar rasmli tarzda o`tkazilar edi. Biz sizga rasmsiz variantini tavsiya etmoqchimiz. Bu o`yin ham bolalar mantiqiy tafakkurini rivojlanishiga va o`simlik hayvonlarni nomlarini, qaysi guruhlarga mansubligini o`rganishga samarali yordam beradi . O`yin sharti quyidagicha: tarbiyachi bolaga bir guruhga mansub bo`lgan uchta yoki to`rtta narsa nomini aytiladi. Bola ularning umumiy nomini aytishi kerak. Masalan: Tarbiyachi: ot, qo`y, sigir, buzoq so`zlarini aytsa, bola esa: ot, qo`y, sigir, buzoq - uy hayvonlari deb umumiy nomini aytadi. Tarvuz, qovun, handalak - poliz mahsulotlari . Olma, uzum, shaftoli, anor - mevalar .