Hujjat tekshirish natijalari Tekshiruvchi: Shamsiddin Hamzayev Mustafo 'g'li (ID: 17777) Tashkilot: Lavozimi

12
3

---

74
- texnologik samaradorlik – akmeologik usulning asosiy funktsiyalarini
o’qituvchi tomonidan amalga oshirilish darajasi, shuningdek, akmeologik usul
strukturasini maktabni rivojlantirishning maqsad va vazifalari bilan mos kelish
darajasi.
Umuman olganda, ta’lim muassasasi faoliyatini takomillashtirish va
belgilangan maqsadlarga erishish yo’nalishida rahbarning akmeologik usul
faoliyati samaradorligini baholash refleksiya nuqtai nazaridan zamonaviy
o’qituvchining o’zini-o’zi baholashini ifodalaydi.
A.M.Moiseevning ta’kidlashicha, o’zini-o’zi tahlil qilish maktab rahbarining
asosiy kasbiy ko’nikmalaridan biri hisoblangan refleksiyani, ya’ni o’z faoliyati
natijalarini tahlil qilishni amalga oshiradi hamda o’zini-o’zi rivojlantirish tizimiga
tez moslashish, o’z faoliyatini o’z vaqtida nazorat qilish uchun imkoniyat yaratadi.
Shuningdek, o’zini-o’zi tahlil qilish alohida olingan akmeologik usul
funktsiyalaridan to o’zining kasbiy sifatlari va barcha faoliyatini chuqur strategik
tahlil qilishgacha bo’lgan jarayonlarni o’z ichiga oladi (153).
Mazkur yo’nalishda ilmiy izlanishlar olib borgan tadqiqotchilar tomonidan
(21; 84; 132; 197; 243; 244; 245; 298; 301) o’zini-o’zi baholashning to’rtta asosiy
shakli ajratib ko’rsatilgan:
- dolzarb: ma’lum bir vaqtda o’zini-o’zi qanday tasavvur qilsa, shu vaqtda
o’zini-o’zi shunday baholaydi;
- retrospektiv: sub’ekt o’zining boshlang’ich faoliyati natijalariga asosan
o’zini-o’zi baholaydi va tasavvur qiladi;
- ideal: sub’ekt o’zini qanday tasavvur qilishni xohlagan bo’lsa, shunday
baholaydi;
- refleksiv: sub’ekt nuqtai nazariga ko’ra atrofdagi hamkasblari qanday
baholashsa, u o’zini shunday baholaydi.
Ta’kidlash joizki, akmeologik usul faoliyatini sub’ektning o’zi tomonidan
tahlil qilishi va o’zini-o’zi baholashi asosida o’zini-o’zi anglash jarayoni mavjud.
O’zini-o’zi anglash shaxsning o’zini-o’zi faollashtirishi bilan bog’liq.
17

---

75
Shunga asosan aytish mumkinki, o’zini-o’zi baholash pedagogga o’z
faoliyatini tahlil qilish hamda aniqlangan natijalarga ko’ra shaxsiy faoliyatining
dasturini yaratish uchun imkoniyat yaratadi. O’zini-o’zi baholash sub’ekt
shaxsining o’zgarishiga (intellektual rivojlanish, maqsad sari intilish, kasbiy
qobiliyatlarni rivojlanishi va h.k.) katta ta’sir ko’rsatadi, natijada ularning o’zi
kasbiy va shaxsiy rivojlanishning asosiy sababchisi, omili bo’lib qoladi, chunki
o’zini-o’zi rivojlantirishga ehtiyoj shakllanadi.
Bunday hollarda o’qituvchining akmeologik usul faoliyatini o’zi tomonidan
baholashi quyidagilarni nazarda tutadi: “akmeologik usul samaradorligi” va
“o’zini-o’zi baholash” tushunchalarini batafsil ko’rib chiqish; o’zini-o’zi
baholashning ko’rsatkichlari va mezonlarini, metodlari va shakllarini aniqlash;
erishilgan natijalarni izohlash.
Yuqorida keltirilgan ma’lumotlar o’qituvchining o’zini-o’zi baholash
faoliyatini amalga oshirishning to’rt bosqichga ajratishga imkoniyat yaratadi:
o’zini-o’zi baholashga ichki motivlashtirish; akmeologik usul faoliyatini
baholashning ko’rsatkichlari va mezonlarini aniqlash; akmeologik usul ob’ekti
bilan baholash ko’rsatkichlari va mezonlarning munosabati, ya’ni nisbatini
aniqlash; o’zini-o’zi baholashni amalga oshirish, natijalarni tahlil qilish va
akmeologik usul qarorlarini qabul qilish.
O’qituvchi akmeologik usul faoliyati samaradorligini aniqlash uchun
mazkur faoliyatga mos keladigan baholash ko’rsatkichlari va mezonlarini belgilash
zarur. Turli xil o’lchashlar baholash hisoblanmasa ham, baholash doimiy o’lchash
hisoblanadi. O’lchashga sifat jihatdan farq qiluvchi ikki xil yondashuv mavjud.
Birinchi yondashuvda o’lchash anglash jarayoni sifatida ko’rib chiqiladi,
o’lchov birligi sifatida qabul qilingan turdosh kattaliklarni ayrim kattaliklar bilan
solishtirish bilan bog’liq. Bu yondashuv o’zgarmaydigan kattaliklarni, ya’ni
turdosh kattaliklarni solishtirish uchun namuna (etalon) vazifasini bajaruvchi
kattaliklarni nazarda tutadi (128).
8

---

76
Ikkinchi yondashuvda o’lchash tushunchasi orqali belgilangan tartib
tushuniladi, bular yordamida o’lchash ob’ekti belgilangan munosabatlarni
tashuvchisi bo’lib, “belgilangan sonli tizimda sonlar o’rtasidagi mos keluvchi
munosabatlar orqali ifodalanadi”. O’lchash sotsiologik tadqiqotlarda “ijtimoiy
axborotlarni tartiblash uslubi, bunda sonli tizim va ular o’rtasidagi munosabatlar
o’lchanadigan ijtimoiy omillar qatoriga mos ravishda joylashtiriladi” deb
tushuniladi (197, 142-b.).
Bizning fikrimizcha, o’lchashga nisbatan faqat ikkinchi yondashuv to’g’ri
kelishi mumkin, chunki o’qituvchi akmeologik usul faoliyatining turli tizimlarini
solishtirish uchun o’zgarmaydigan o’lchov birligidan, ya’ni namuna (etalon)
vazifasini bajaruvchi kattaliklardan foydalanib bo’lmaydi.
O’lchashlar uchun ma’lum bir shkala (tadrijiy ravishda o’sib yoki kamayib
boradigan raqamlar sirasi) bo’lishi nazarda tutiladi. Shkala tushunchasi nazorat
qilinayotgan ob’ekt holatini aniqlash uchun mos keladigan sonlar bilan belgilashni,
algoritmni ifodalaydi. Bu sonlar shkalani ifodalashda muhim ahamiyat kasb etadi,
chunki akmeologik usul faoliyatini sifat bo’yicha farqlashga imkoniyat yaratadi va
mazkur faoliyatning natijalari bilan bog’liq bo’lishi zarur hisoblanadi. O’z
navbatida natijalar nafaqat faoliyatga va harakatlarga, balki ular amalga
oshiriladigan shart-sharoitlarga ham bog’liq bo’ladi.
O’qituvchi faoliyatining barcha turlarini farqlash uchun xizmat qiladigan
ko’rsatkichlar maktabda amalga oshirilayotgan o’zgartirishlarning pedagogik
tizimda qanday ahamiyatga ega ekanligi va amalga oshirilishi zarur bo’lgan hamda
imkoniyat darajasidagi o’zgartirishlarga qay darajada mos kelishini aniqlashga va
baholashga imkoniyat yaratishi zarur.
O’lchashning eng asosiy muammolaridan biri ishonchlilik hisoblanadi.
Ixtiyoriy o’lchashlarda u yoki bu xatoliklarga yo’l qo’yiladi, bu xatoni chekli
chetga chiqishlar yoki o’lchash aniqligi deb ataymiz. O’lchash jarayonida yo’l
qo’yiladigan xatolar natijasida akmeologik usul faoliyati samaradorligi darajasi
o’zining haqiqiy holatidan yuqori yoki pastroq darajada aniqlanishi mumkin.