HÜseyn caviD

 
 
 
SON 
 
Qeyd – Şu əsərdə bə’zi cümlələr tırnacıq arasına alınıb da qailləri göstərilmək icab 
edərdi. Fəqət məzkur cümlələr bəlli şəxslər – yə’ni əsil qailləri – tərəfindən söyləndiyi için 
fəzlə izahata ehtiyac görülmədi. 
 
H.C. 

252 
 
TOPAL TEYMUR 
 
Dram – 5 pərdədə 
 
ƏŞXAS 
 
I 
 
T o p a l T e y m u r... 
D i l ş a d Teymurun hərəmi. 
D i v a n b ə y i – baş vəzir. 
A q b u ğ a – Teymurun sərdarlarından. 
O r x a n – binbaşı. 
E l m a s Divan bəyi qızı, Orxanın rəfiqəsi. Əsmər bənizli, şahin baqışlı... 
Ş a i r K i r m a n i – “Teymurnamə” müəllifi. 
O l q a – rus prenseslərindən sarışın və işvəkar bir qız. 
S o b u t a y – gənc zabit. 
Q a r a q u ş – təşrifatçı, çevik bir dəliqanlı. 
D ə m i r q a y a – qalın gevdəli, qalın səsli bir əskər. 
 
İki mühib simalı, qalın yapılı nevbətçi və sairə... 
 
 
II 
 
Y ı l d ı r ı m B a y a z i d. 
M e l i ç a – Yıldırımın hərəmi. 
Ə l i p a ş a – sədri-ə’zəm. 
Ş e y x B u x a r i – fazil bir zat. 
C ü c ə – qısa boylu, küçük yapılı bir masqara. 
N a z i m a ğ a – arıq, ucaboylu, qara ərəb (hərəm ağası). 
 
Köylü qadın, iki masqara, şamlı qızı (rəqqasə), digər rəqqasələr, cəllad və sairə... 
 
 
BİRİNCİ PƏRDƏ 
 
Səmərqənddə, Əmir Teymur sarayında Şərq zevqinə uyğun süslü bir salon... Salonun 
içi Türküstan, Iran və Hindistan məfruşatilə döşənilmiş... Dört guşədə gümüşdən 
yapılmış birər qartal, ortada altın sütunlar, yaldızlı masalar və sandaliyələr... 
Qarşıda böyük bir pəncərə, pəncərədən görünən son dərəcə baqımlı və çiçəkli gözəl 
bir bağça nəzərləri oqşar. O l q a pəncərə önündə  ətrafı seyrə dalmış görünür. 
Dışarıda əskəri marş çalınır. 

253 
 
Or x a n (Gəlir. Olqayı görür-görməz arqası sıra gələn D ə m i r q a y aya). 
İştə prenses Olqa!.. Iştə yeni açmış Moskof çiçəyi!.. 
D  ə m i r q a y a (daima laübali və qalın səslə). Tuhaf şey? Hiç insandan çiçəkmi 
olur? Moskof qızı desənə... 
Or x a n . Ah, o çiçəkdən də lətifdir. 
D ə m i r q a y a. Tutalım ki, lətifdir. Nəmə lazım, bən qarışmam. 
Or x a n . D ə m i r q a y a! Sən bir tərəfə çəkil. 
D ə m i r q a y a. Niçin? 
Or x a n . Çünki onunla qonuşmaq istərim. 
D ə m i r q a y a. Pəki, bən sənin kölgən deyilmiyim? Səndən nasıl ayrıla bilirim? 
Or x a n . İnsan bə’zi vaxt kölgəsini deyil, kəndisini belə unutur. 
D ə m i r q a y a (istehzalı gülümsəyişlə). Yoqsa şimdi kəndini unutdunmu? 
Or x a n . Haydı, çoq söylənmə, çəkil. 
D ə m i r q a y a. Çəkil dersin, çəkilirim. Nəmə lazım, hiç qarışmam. 
(Çəkilir). 
Or x a n . Yenə gözəl Olqa nə düşünüyor? 
O l q a. (Orxana doğru gəlir). Ah, Orxan sənmisin? 
Or x a n . Əvət, Orxan kəndisi səninlə bərabər deyilsə də, daima 
qəlbi, ruhu səninlədir. 
O l q a. Allah eşqinə şu əskərlər nerəyə gediyor? Bu hazırlıq niçindir əcəba? 
Or x a n . Yeni bir müharibə varmış. 
O l q a. Ah, müharibə, daima müharibə!.. Əcəba nerəyə, kiminlə? 
Or x a n . Onu yalnız Qızıl Qaplan bilir. Əvət’  Əmir Teymurun planını bizim kibi 
küçük yaradılmışlar biləməzlər. 
O l q a. Halbuki onun yüzündə hiç bir şiddət və həyəcan izi yoq... Hər zamanki vəqar 
və ciddiyyəti, hər zamankı halı üstündə. 
Or x a n . Böyük qəhrəmanlar şiddət və qəzəb zamanlarında daha mülayim və həlim 
görünürlər. 
O l q a. Orxan! Sən dəmi gedəcəksin? 
Or x a n . Əlbəttə, hiç onsuz olurmu? Biz türklər çadır altında doğar, açıq səhralarda, 
qanlı müharibələrdə ölürüz. 
O l q a. Rica edərim, yetişir, şu müharibədən, ölümdən çoq söyləmə! 
Or x a n . Müharibədə ölənlər evdə ölənlərdən sayca daha azdır. Bəncə mübarizəsiz 
bir ömür, ömür deyil... Biz türklərə qürur və nəş’ə 

254 
 
verən bir şey varsa o da müharibə, o da qalibiyyətdir. Unutma ki, sən kəndin də fəth və 
zəfər səhralarında bulunmuş bir çiçəksin. 
O l q a. Ah, sən bəni Moskofdan buraya niçin gətirdin niçin?! Teymur sarayında həbs 
etmək içinmi? 
Or x a n . Xayır, sən burada məhbus deyilsin, bəlkə şahzadə xanımlar qadar hörmət və 
izzətə maliksin. Daha doğrusu böyük xaqanın möhtəşəm sarayını  bəzəyən  ən parlaq bir 
yıldızsın. 
O l q a. (ətrafa). Ah, mərhəmətsiz... (Orxana) Demək bəni yalnız bıraqıb da 
gedəcəksin, öyləmi? 
Or x a n . Nə olur? Başqa qadınlar nasıl, sən də öylə... 
O l q a. (ətrafa). Ah, duyğusuz!.. Dur, bən sana şimdi anlatırım. 
Or x a n . Pək düşünüyorsun, Olqa. Sana bir şeymi oldu? 
O l q a. Daha nə olacaq? Sən bəni düşünmüyorsun, sən bəni sevmiyorsun. 
Or x a n . Xayır! Aldanıyorsun. Səni sevməmək, gözəlliyə qarşı kor olmaq deməkdir. 
Ah, nazlı gövərçinim! Nə qadar xırçın və sinirli imişsin. Gəl! Gəl də  şu mavi göyləri 
andıran cazibəli gözləri,  şu al şəfəqləri utandıran füsunkar dodaqları öpəyim.  (Qolları 
arasına alıb öpmək istər. Olqa geri çəkilir). 
O l q a. Xayır, istəməm. 
Or x a n . Niçin? 
O l q a. Çünki gönül verdiyim bir qəlbə xəyanət etmiş olurum. 
Orxan (heyrətlə). Gönül verdiyin bir qəlbəmi? 
O l q a. (kəskin). Əvət. 
Orxan (onun  əlini yaqalar, sarsılmış bir halda). Söylə, o nasıl qəlb, o kimin qəlbi 
imiş? 
O l q a. Xayır, söyləməm. (Ətrafa.) Iştə bu söz onu qısqandırmaq için kafi... 
Orxan (qızğın). Söylə diyorum sana, o kim, bana qarşı çıqan o cəsarətli rəqib kimdir? 
O l q a. Səndən daha böyük, səndən daha qəhrəman... 
Or x a n . Adını söylə! 
O l q a. Xaqanlar xaqanı Topal Teymur... 
Orxan (həyəcanlı  və  qızğın). Olqa, Olqa!.. Moskofdakı halını  nə çabuq unutdun? 
Düşün ki, biz Moskofa girdiyimiz zaman hər tərəf kinli, amansız bir atəş içində 
yanıyordu. Ordumuz qaçanları izlərkən bən qanatlarımı yalnız sənin üzərinə  gərdim, 
yalnız səni ölümdən 

255 
 
qurtardım, əvət. Sən o zaman mə’sum bir qızcığazdın. Vəqtini xoş keçirib də eyi tərbiyə 
alman için Teymur sarayına gətirdim.  İştə  sən böyüdükcə  bənim arzularım da 
çiçəklənməyə başladı. Əfsus ki, bu gün bəslədiyim visal ümidləri yerinə, qarşıma acı bir 
ümidsizlik çıqıyor. 
O l q a. O da səndən, sənin vəfasızlığından. 
Or x a n . Nasıl vəfasızlıq? Anlayamadım. 
O l q a. Orxan, Orxan! Sən baş  vəzirin qızı Elmasa uyduqca, o qısqanc və  məğrur 
hərəmindən ayrılmadıqca, aramızdakı sevgidən bəhs etmək yersizdir. 
Or x a n . Niçin insaf etmiyorsun, o şimdi anadır. Bununla bərabər Elmas bizim 
sevgimizə əsla mane olamaz. 
O l q a. (gülərək). Xayır, yanılma, əzizim. O pək dəhşətli qadın... 
Or x a n . Qadınların incə təbəssümləri, dəhşətlərindən daha güclüdür. (Olqanın əlini 
yaqalar.) Şimdi bən ona mərhəmət ediyorum, fəzlə qısqanclıq edərsə kəndisi zərər görür. 
O l q a. Demək bəni daha çoq seviyorsun, öyləmi? 
Or x a n . Olqa, səni sevməməkmi olur? Unutma ki, Orxan sənin əsirindir. 
Q a r a q u ş (D ə m i r q a y a ilə  bərabər pərdə arasında görünür). Ah, xain!.. 
(Dəmirqayaya). İştə gördünmü, get də Elmas xanıma xəbər ver. 
D ə m i r q a y a. Gəl bəri, canım, nəmə lazım, bən qarışmam. 
 
Çəkilirlər. 
 
Or x a n . Teymur son səfərində, Hindistana hücum edərkən Səmərqənd inzibatını 
gözətmək için bəni burada bıraqdı. Ehtimal ki, yenə qalırım, o zaman istədiyimiz kibi 
zevq və səfaya baqarız. 
O l q a. (ətrafa baqar). Iştə Topal gəliyor. Yarın aqşam səni çinarlı bağçada havuz 
kənarında bəklərim. 
Or x a n . Yaxşı... (Gedir). 
O l q a. (yalnız). Xeyr, Orxan bənimdir. Onu kimsəyə verməm. (Azacıq tərəddüd). 
Ah, fəqət Elmas, baş vəzirin qızı Elmas!.. O bəni pək düşündürüyor. 
 
Əli alnında məhzun bir tevr ilə düşüncəyə dalar. Bu sırada Ə m i r T e y m u r gəlir. 
O, ortaboylu, qəvi bünyəli, yüksək alınlı, iri başlı, rəngi ağ, yüzü azacıq qanlı, 
omuzları geniş, parmaqları yuvarlaq, qalçaları uzun, əzəlatı qayət sağlam bir 
şəxsiyyətdir. Vücudunun düzgünlüyündən ayağındakı aqsaqlıq bir o qadar gözə 
çarpmıyor. Səsi güclü və gurultuludur. Asya üsulu geniş  və açıq  ətəkli ipək kaftan 
(çapan) büründüyü  

256 
 
halda baş örtüsü keçədən yapılma məxruti bir külahdan ibarətdir. Külahın təpəsində 
inci və sair mücevhərat ilə süslənmiş uzunca bir yaqut püskül bulunur. 
 
T e y m u r. Yenə Moskof ərməğanı, gözəl rus qızı nə düşünüyor? 
O l q a. (məhzun təbəssümlə). Böylə möhtəşəm bir sarayda bənim nə düşüncəm ola 
bilir? 
T e y m u r. O halda yüzünü saran şu kədər bulutları nə demək? Bən solğun çiçəkləri 
hiç sevməm. Daima yeni açmış güllər kibi, daima gül bənizli şəfəqlər kibi nəş’əli olmanı 
istərim. Əvət, söyləyəcəyin sözləri hər zamankı şətarətilə gülərək, nazlanaraq söylə!.. 
O l q a. Bənim şətarətim böyük xaqanın qəzəbinə səbəb olur deyə əndişə ediyorum. 
T e y m u r. Pəki, əndişə niçin? 
O l q a. Çünki qəlbi hərb atəşilə alevlənən bir hökmdara qarşı gülümsünmək cəsarəti 
həddim deyil... 
T e y m u r. İştə pək yanlış düşüncə... Müharibə hazırlığı Teymuru qəzəbləndirməz, 
bil’əkis bayram tədariki qadar xoşhal və məmnun edər. 
O l q a. (şux və cazibəli bir əda ilə). Lütf ediniz əfəndim, iki aydır ki, Səmərqənd şən 
və  şatır bir hal keçiriyor. Zərəfşan çayının oynaq dalğaları gönüllərə  nəş’ə  sərpiyor və 
xoşahəng ninnilərilə Bingül dərəsi  şənliyini alqışlıyor. Fəqət nədənsə birdən-birə bu 
şənliklər kəsildi. İştə onunçin azcıq məraq etdim. 
T e y m u r. Nasıl, Bingül dərəsi pək xoşmu? 
O l q a. Ah, Bingül dərəsi başqa bir aləm... Adəta rö’ya qadar gözəl, cənnət qadar 
parlaqdır. Əvət, Bingül dərəsindəki zevq və səfa məclisləri, yeşil ovalar içində qurulmuş 
çadırlar,  Ərəbistan və  İrana məxsus sırapərdələr görülür şeylərdən deyil... Hələ 
Hindistandan gəlmə canbaz və oyunçular, mizahçı  və  lətifəçilər, rəqqas və  rəqqasələr... 
Bir taqım cirit oyunları. Pəhləvanların güləşməsi, yeşil-qırmızı rənglərlə boyanmış fillərin 
oynadılması, hər dürlü xanəndə  və sazəndə, hər çeşit yarış  və  əyləncə gerçəkdən insanı 
sərxoş ediyor. Hələ bu şənliyə  əmir və  şahzadələrin hərəmləri və bütün türk-tatar 
qızlarının iştirakı, hər tərəfdən gələn əcnəbi səfirlərin belə nəzərini cəlb ediyor. Və hər kəs 
böyük Teymurun dəbdəbə və ehtişamını seyr etdikcə heyrətdən kəndini alamıyor. 
T e y m u r. İştə məftunu olduğun şu mənzərələr, Səmərqənddəki möhtəşəm saraylar 
və ali mədrəsələr, böyük məbədlər və abidələr 

257 
 
həp qalibiyyət əsərləri, həp fəth və zəfər tarixidir. (Təbdili-tevr ilə.) Bana baq, Olqa! 
Sən səyahətdən zevq alırmısın? 
O l q a. Şübhəsiz, səyahət insanın gönlünü açan şeylərdən biridir. 
T e y m u r. O halda səni kəndimlə bərabər götürəcəyim. 
O l q a. Nerəyə, müharibə meydanınamı? 
T e y m u r. Öylə ya! Görüləcək mənzərələrin  ən gözəli hərb və qalibiyyət 
səhnələridir. 
O l q a. Əvət, Orxan da öylə söylüyor. 
T e y m u r. (mə’nalı təbəssümlə). Ya!? Orxan pək gözəl düşünüyor. Demək bənimlə 
bərabər gedərsin, deyilmi? 
O l q a. Böyük xaqanın arzusuna itaət və hörmət ən böyük səadətdir. 
T e y m u r. Səndəki idrak və zəkadan pək məmnun oldum. Hərəmxanəyə get, şimdi 
hökumət adamları buraya gələcək. 
 
Olqa tə’zim edib çıqar. 
 
T e y m u r. (əl çalar. Qaraquş gəlir). Qaraquş! Orxan nerdə? 
Q a r a q u ş. Dəmin buradaydı, Olqa ilə görüşüyordu. 
T e y m u r. Onu buraya çağır. Bir də Divan bəyi yaxud Aqbuğa gəlirsə xəbər ver... 
(Gedər.) 
Q a r a q u ş (tə’zim ilə). Baş üstünə... (Çəkilmək istərkən ətrafa baqar.) İştə Elmas 
gəliyor, şimdicə qəlbinə bir qıvılcım atarım. (Gələn Elmasa.) Əfv edərsiniz, Orxan nerdə? 
E l m a s. Bən də sana sormaq istərim, dəmin burada imiş... 
Q a r a q u ş. Əvət, Olqa ilə bərabər idi, fəqət getdi.  
 
Dilşad gəlir, duymazlar. 
 
E l m a s. Nə qonuşuyorlardı? 
Q a r a q u ş (azcıq sırıtaraq). Mə’lum a, eşq aləminə əğyarın qarışması eyi bir şey 
deyil... 
E l m a s. Nasıl eşq, nasıl eşq!? (Ətrafa.) Ah, çıldıracayım... 
Q a r a q u ş. Hər halda Orxan sizin ərinizdir. Onu siz bəndən daha eyi tanırsınız. 
Lakin bən yenə onda qüsur görmüyorum. Bütün qəbahətlər qızda... Çünki Orxana dəli 
kibi sarılıyor. 
E l m a s (ətrafa). Ah, xain Orxan, dur, bən sana göstəririm. 
Q a r a q u ş. O öylə bir bəla ki, beş gün sonra Əmiri də məftun edər. 
D i l ş a d . Nasıl? Əmiri də mi? 

258 
 
Q a r a q u ş (şaşqın bir halda kəkələr). Xayır, xanım! Əmir... 
D i l ş a d (həyəcanlı və qızğın). Qaraquş! 
Q a r a q u ş. Əfv edərsiniz... 
D i l ş a d . Düşün ki, bana Qəmərəddin qızı Dilşad derlər. (Ətrafa.) Ah, sayğısız 
Olqa!.. 
Q a r a q u ş. İştə Əmir gəliyor, bən Orxanı çağırmalıyım. 
D i l ş a d . Get! (Gedər.) Elmas! Sən şimdi Əmirə bir söz söyləmə. 
T e y m u r. (gəlir, əyilirlər). Dilşadı pək həyəcanlı görüyorum. 
D i l ş a d . Xayır, həyəcana bir səbəb yoq... 
T e y m u r. Gözlərin daha başqa mə’nalar anlatıyor. 
D i l ş a d . Ətraf qəzalardan ixtiyar bir köylü gəlmiş, bana şikayət ediyordu. Pək 
sıqıldım da halım bir az dəyişdi. 
T e y m u r. Əcəba köylünün şikayəti nə imiş? 
D i l ş a d . Bu yılkı buğday məhsulu az olmuş, hökumətə vergi verəməmiş, onunçin 
qəza hakimi Mamay xan zavallını qırbacla döydürmüş. 
T e y m u r. (heyrət və şiddətlə). Nasıl, nasıl!? İxtiyar köylüyü 
qırbacla döydürmüş ha!.. Ah, qudurğan, şaşqın!.. O düşünmüyor ki, əhaliyi incidən bir 
hakim yavrusunu parçalayan bir heyvan qadar şüursuzdur. Zərər yoq, yarın məsələ 
aydınlaşır, bu söz doğru çıqarsa, sayğısız hərifə  ən  şiddətli cəza verilir. (Kəskin)  Əvət, 
qırbacı qadar nüfuz və idarəsi olmayan bir hakim, hökumət namına ən çirkin və silinməz 
bir ləkədir. 
D i l ş a d . Köylünün dediyinə görə əkdiyi yer təcrübədən çıqmamış bir səhra imiş, 
onunçin də eyicə məhsul alamamış. 
T e y m u r. Zavallı Mamay xan, zavallı!.. Bən yarın onun kor gözlərini açarım. 
Görünüyor ki, o məmləkət qanunlarını unutuyor. 
D i l ş a d . Halbuki qanunca bir adam məhsulsuz bir səhrayı şənlətirsə, ya bir kəhriz 
çıqarırsa, yaxud yeni bir bağça salıb bir viranəyi abad edərsə, o şəxs birinci yıl büsbütün 
vergidən azad olur. İkinci yıl kəndi istəyilə bir şey verirsə verir, verməzsə məcbur deyil. 
Üçüncü yıl, yalnız üçüncü yıl qanuna müvafiq vergi verməlidir. 
T e y m u r. Xayır, Mamay xan aldanıyor. O düşünəmiyor ki, rəncbərlər sıqıldıqca 
devlət xəzinəsi boşalır, xəzinə boşalınca ordunun halı pozulur. Və  şu pozuqluq da 
məmləkətin pərişanlığına səbəb olur. Hiç məraq etmə! Yarın, əvət yarın haq yerini bulur. 
D i l ş a d . Əskik olmayın... (Elmasa.) Gedəlim. (Getmək istərlər.) 

259 
 
T e y m u r. Bana baq, Dilşad! Daha dur, sözüm bitmədi. Səni pək sarsılmış  və 
həyəcanlı görüyorum. Unutma ki, sən Teymur hərəmisin. Söylə, açıq söylə, yüz-gözünü 
saran şu fırtınalı bulutlar nədən iləri gəliyor? 
D i l ş a d . Ah, şu aşiftə qız... Olqa!.. 
T e y m u r. Nə var, nə olmuş? 
D i l ş a d . Zavallı Elmasa göz veriyor da, ışıq vermiyor. Hər gün yeni bir sevgi, hər 
gün yeni bir təranə. Bilməm ki, Orxandan nə istiyor? 
E l m a s. Hətta, əvət hətta!.. (Sözünü bitirəməz.) 
D i l ş a d . Ah, hər halda Olqa buradan dəf’ edilməli... 
T e y m u r. Hiç sıqılma, Elmas, səni üzən düşüncələr pək çapuq gedər. Sən Divan 
bəyi qızı və Orxan hərəmisin. Bən onların hər ikisini sevərim. Hələ səndəki vəqar, səndəki 
vəqar və əzəmət! 
E l m a s (xəfif baş əyintisilə). Təşəkkür edərim. 
Q a r a q u ş (gəlir, əyilir). Orxan əmri-hümayuna müntəzirdir. 
T e y m u r. Gəlsin. (Qadınlara). Siz çəkilin. (Gedərlər. Orxan gəlir, əyilir.) Orxan! 
Yaqın gəl... (Əlini onun omuzuna qoyar). Sən həm qəhrəman bir cəngavərsin, həm də 
siyasəti pək gözəl bilirsin. Səni bir işə təyin etdim, yarın yola çıqmalısın. 
Or x a n . İtaət borcumdur. 
T e y m u r. Osmanlı sultanı Yıldırım Bayazidə elçi göndərdik, hənuz ondan bir xəbər 
yoq. Hər halda bizim Bursada, Yıldırım paytaxtında bir gözçümüz bulunmalı; sarayın iç 
və  dış yüzünü öyrənib hər ay bizə  xəbər verməli. Divan bəyi lazım gələn vəzifəyi sana 
söylər. Ordumuz bir həftə sonra Mısır-Şam tərəflərinə hərəkət eyləyəcək. Sən də doğru, 
Bursaya gedərsin. Orada kəndini bana düşman göstərirsin, Yıldırıma məhəbbət bəslədiyin 
için buradan qovulduğunu söylərsin. Hətta bizimkilər də öylə bilməli... Çünki şəhrimizdə 
casus bulunur da tədbirimiz boşa çıqar. 
Or x a n . Yıldırım sözlərimə inanmazsa? 
T e y m u r. Hiç məraq etmə, inanır; çünki o çoq məğrurdur. Məğrurlar isə həqiqəti 
görəməzlər. Diyorlar, o, gözdən pək zəifdir, məgərsə  qəlbi və düşüncəsi də kor imiş... 
(Kəskin.) Əsla düşünmə, get, yarın için hazırlan, Dəmirqaya da səninlə bərabər bulunsun. 
Or x a n . Lakin o, pək sadə adam... İşlərimə əngəl olur deyə ehtiyat ediyorum. 

260 
 
T e y m u r. Ehtiyat lazım deyil. O, təcrübədən çıqmış sadiq bir əskərdir. Haydı, 
oğlum! Vəzifə və ciddiyyət! 
Or x a n . Böyük xaqanın əmri hər şeydən yüksəkdir. (Əyilir, çıqar.) 
Q a r a q u ş (gəlir,  əyilir). Divan bəyi,  şair Kirmani, sərdar Aqbuğa hüzura izn 
istiyorlar. 
T e y m u r. Buyursunlar. (Qaraquş gəldiyi tərəfə ehtiramkar bir işarət edər. Hər üçü 
gəlir, əyilirlər. Teymur nəvazişkar bir tevr ilə.) Divan bəyinin əhvalı? 
D i v a n b ə y i. Təşəkkür edərim. 
T e y m u r. Şair Kirmani nasıl? 
Ş a i r. Əskik olmayın. 
T e y m u r. Ordumuzun qəhrəman sərdarı Aqbuğa nə halda? 
A q b u ğ a. Aqbuğa hər an yılmaz ordu ilə bərabər sarsılmaz xaqanın əmrini bəklər. 
T e y m u r. Pək gözəl, oturun. (Otururlar). Aylarca Bingül dərəsində böyük şənliklər 
yapdıq, epeycə zevq və səfayə daldıq, bir qadar da müharibə şənliyi yapsaq eyi olmazmı? 
A q b u ğ a. Bəncə müharibə meydanı dügün dərnəklərindən, eyşü-nuş məclislərindən 
daha xoş, daha ruhaşinadır. 
T e y m u r. Buna sən nə dersin, şair? Bu gün gözümə pək nəş’əli görünüyorsun. 
Ş a i r. (laübali və yarımsərxoş bir qəhqəhəylə). Şənlik... o da şənlik, bu da şənlik... 
Qavğa... o da qavğa, bu da qavğa... Yalnız,  əvət yalnız arada bir fərq var ki, siz 
cəngavərlər insan qanına hərissiniz, biz şairlər gülgün şərabə... Onda vəhşət və dəhşət var, 
bunda zevq və  şətarət. Sizin hərb nə’rələriniz yürəkləri qoparır, insanları parçalatır, 
anaları ağlatır. Şairlərin eyş-nuş təranələri isə kinləri, kədərləri öldürür. Yüzləri, gönülləri 
güldürür. Siz insan qafalarını  qırarkən, biz də o qafalardan yapılma qədəhləri bir-birinə 
vururuz. Siz hərb və  dəhşət qalibi, biz eşq və  məhəbbət məğlubu. Fəqət bizim şu 
məğlubiyyətimiz o qalibiyyətdən daha üstündür. 
T e y m u r. Bəxtiyar  şair! Səni sərməst edən tatlı  xəyal, yalnız xoş bir təsəllidir. 
Bununla bərabər sən pək böyüksün, əvət, sənin kibi dəyərli simaların qədr və qiyməti 
anlaşılsaydı, bənim kibi topallar soldakı  sıfır qadar mə’nasız qalırdı. Siz yarasalar 
ölkəsində, korlar məmləkətində parlayan bir günəşsiniz.  Əfsus ki, insan adını daşıyan 
ikiayaqlı həşərat pək qaba və pək səfil bir şey... Iştə şu qaba və miskin  

261 
 
həşəratı uslandırmaq için, onların pas tutmuş kirli vicdanlarını  yıqamaq için yalnız 
Teymur qılıcı lazım... Əvət sevgili şair! Insanlar mərhəmət və məhəbbətdən ziyadə dəhşət 
və qüvvətə tapınırlar. (Aqbuğaya). Demək, ordu tamamilə hərbə hazır, öyləmi? 
A q b u ğ a. Əvət, həpsi bir fərd kibi əmrə müntəzirdir. 
T e y m u r. Iştə kafi... 
Ş a i r. Şimdi nerəyə, əcəba? 
T e y m u r. Mısır və Şam üzərinə. 
Ş a i r. Fəqət bu siyasəti əsla düşünəmiyorum. 
T e y m u r. Sən “Teymurnamə” müəllifi ikən bənim siyasətimə yabançı görünmək 
tuhaf deyilmi ya? (Həyəcanlı.) Ah, Savə!.. Fazil Şeyx Savənin qətli nə çabuq unutuldu. 
Bən onu Ərəbistana elçi göndərdim. Mısır hökmdarı alçaqcasına öldürtdü. Əcəba elçi də 
öldürülürmü? Xayır, xayır, Şeyx Savənin qanı yerdə qalmaz. 
Ş a i r. Fəqət azcıq istirahət də lazım. (Teymurun taxtı önünə sərilmiş qaplan dərisini 
göstərir.)  İştə Hindistanda Qanq nəhri kənarında avladığın qaplanların dərisi hənuz 
qurumamış, Sultan Mahmud ölkəsində aqıtdığın qanların izi hənuz topraqdan 
silinməmiş... 
T e y m u r. Bən məğrurları  əzmək için yaradılmış bir allah bəlasıyım. Tökdüyüm 
qanlar da yalnız haq və ədalət namınadır. 
Ş a i r. Açıq söyləmək lazım gəlirsə, bən qan tökülməkdə hiç bir haq və  ədalət 
görəmiyorum. 
T e y m u r. (məğrur təbəssümlə). Əvət haqlısın, çünki... şairsin. 
A q b u ğ a. Şairlər də mənəvi həkimlərdir. Qan aqıtmaqdansa yara bağlamağı daha 
xoş görürlər. 
T e y m u r. Baqalım Divan bəyi nə diyor? 
D i v a n b ə  y  i.  Bana  qalırsa xeyir və  şər ikizdir. Məhəbbətlə  ədavət bir-birinə 
bağlıdır. Lüzumundan fəzlə məhəbbət nifrət doğurduğu kibi, həddən aşırı qan tökülməkdə 
də bir fəzilət yoq. 
T e y m u r. Divan bəyi daha başqa düşünüyor, o daha etidalçı. Fəqət unutmamalı ki, 
hər səciyyə  və  şəxsiyyət birər qanun deməkdir.  İştə bu gün şəxsiyyətim bana nə  əmr 
edərsə, onu yapmaqdan çəkinməm. Bununla bərabər bən  şimdiyə qadar qurultaysız, 
şurasız bir şey yapmadım, çünki şurasız bir məmləkət cahil bir şəxsə bənzər ki, tutduğu 
işlər, söylədiyi sözlər həp nədamət və fəlakət doğurur. Bən daima həkim və aqil şəxsləri 
dinlədim, böyük sərdarlar ilə müşavirə yapdım. Yalnız hərb ilə mübarizəyi deyil, sülh 
mə’nafeyini də düşündüm.  

262 
 
Əvət, bən şu nihayətsiz ölkələri gah tədbir və siyasətlə, gah sülh və məhəbbətlə, gah 
təhdid və  şiddətlə, gah əfv və mülayimətlə idarə etmək istərim. Bən hər işdə  səbat və 
istiqaməti sevdiyim kibi, həzm və ehtiyatdan da xoşlanırım, lazım gəlirsə, bə’zən 
düşmanlarıma qarşı səbr və təhəmmül göstəririm, bə’zən də qafil və cahil görünməkdən 
zevq alırım. 
D i v a n b ə y i. Baqalım, şura nə qərarə gəlir. 
T e y m u r. Əminim ki, Ərəbistan səfərinə kimsə etiraz etməz. Çünki Bingül 
dərəsində devlət kişilərindən pək çoqunu dinlədim. Hər kəs bənim fikrimə iştirak ediyor. 
Bu xüsusda tərəddüd göstərən varsa, o da yalnız şair Kirmani ilə sənsin. Şübhəsiz ki, iki 
gün sonra siz də əksəriyyətə tabe olursunuz. 
Q a r a q u ş (gəlir, əyilir). Sobutay hüzura izin istiyor. 
T e y m u r. Hanki Sobutay? 
Q a r a q u ş (Aqbuğaya işarətlə). Böyük sərdarın küçük qardaşı, Yıldırım Bayazidə 
göndərilən elçi... 
T e y m u r. Gəlsin, baqalım nə cəvab gətirmiş. (Qaraquş kənara işarət edər. Sobutay 
gəlir, əyilir.) Xoş gəldin, oğlum, nasılsın? 
S o b u t a y. Böyük xaqanın kölgəsi əskik olmasın. 
T e y m u r. Osmanlı sultanından nə xəbər? 
S o b u t a y. İştə göndərdiyi cəvab... (Məktubu təqdim edər.) 
T e y m u r. (məktubu Divan bəyiyə verir, elçiyə.) Məktubu Divan bəyi oqur, söylə, 
baqalım qəhrəman Sobutay! Sən nə gördün, sən nə eşitdin? 
S o b u t a y. Yıldırım daima eyş-işrət düşkünü... Götürdüyüm məktuba qarşı acı 
qəhqəhələrlə güldü; həm də son dərəcə saymazlıq, soğuqluq göstərdi. 
T e y m u r. Demək bənim düşmanım Qaraqoyunlu əmiri Qara Yusifi yenə himayə 
etmək istiyor, öyləmi? 
S o b u t a y. Yalnız Qara Yusifi himayə etmiyor, hətta Bağdad Sultanı  Əhməd 
Cəlayiri də ittihadə cəlb etmiş, həm də bizim əleyhimizə... 
T e y m u r. (acı  qəhqəhəylə). Demək düşmanlarımız ilə itilaf yapıyor, bizi hiçə 
saymaq istiyor, öyləmi? (Başını məktubdan qaldıran Divan bəyiyə) Pəki nə yazıyor? 
D i v a n b ə y i. Təkrarə  nə hacət?! Iştə Sobutayın söylədiyi kibi: saymazlıq və 
soğuqluq... Başqa laf yoq. 

263 
 
T e y m u r. (kinli). Saymazlıq və soğuqluq... Nə gülünc həqarət! (Hiddətlə yerindən 
qalqar.) Ah, saymazlıq və soğuqluq... Nə böyük cəsarət!.. Bən ondan qardaşca məhəbbət 
bəklərkən iştə aldığım cəvab! Qara Yusiflə  Əhməd Cəlayir bəni gözəl tanıyorlar, fəqət 
Yıldırım!.. Yıldırım isə şərab düşkünü... Zərər yoq, o da ayıldıqdan sonra tanır. Bən İrana 
ayaq basdım,  ən böyük cəngavərlər qarşımda duramayıb Mazandaran çaqqalları kibi 
ormanlara qaçdılar. Moskofa hücum etdim, rus knyazları qorqudan şimal ayıları kibi 
ürküşüb dağılmağa başladılar. Hindistana yürüdüm. Sultan Mahmud ordusu Qanj nəhri 
kənarındakı qaplanlar kibi oqlarıma şikar olub diz çökdülər. Əvət bir gün gəlir ki, məğrur 
Yıldırım da paytaxtı Bursada Topal Teymuru qarşılar və o zaman... iştə o zaman 
sərxoşluğun nəticəsini və bənim kim olduğumu haqqilə anlar.