I bob. Yog'ingarchilik turlari va ularning hosil bo'lishi

Relyef yotqizilgan namlik miqdoriga juda katta ta'sir ko'rsatadi. Havoni ko'tarishga majbur qiladigan tog'lar uning sovishi va bug 'kondensatsiyasiga olib keladi.

Ayniqsa, tog' yonbag'irlarida joylashgan va ularning pastki qismlari dengiz sathida, yuqori qismi esa ancha baland bo'lgan bunday aholi punktlarida yog'ingarchilik miqdorining balandlikka bog'liqligini kuzatish aniq. Haqiqatan ham, har bir joyda, meteorologik sharoitlarning butun majmuasiga qarab, bug'larning maksimal kondensatsiyasi sodir bo'ladigan ma'lum bir zona yoki balandlik mavjud va bu zonadan yuqorida havo quruqroq bo'ladi. Shunday qilib, Mont Blanda eng katta kondensatsiya zonasi 2600 m balandlikda, janubiy yon bag'rida Himoloy tog'larida - o'rtacha 2400 m balandlikda, Pomir va Tibetda - 4500 m balandlikda joylashgan. Sahroi Kabirda tog'lar namlikni kondensatsiya qiladi.
Eng ko'p yog'ingarchilik vaqti bo'yicha barcha mamlakatlarni ikki toifaga bo'lish mumkin:
1) yozgi yog'ingarchilik ko'p bo'lgan mamlakatlar
2) qishki yog'ingarchilik ko'p bo'lgan mamlakatlar.
Birinchi toifaga tropik mintaqa, mo''tadil kontinental mintaqalar va shimoliy yarim sharning shimoliy quruqlik chegaralari kiradi. Qishki yog'ingarchilik subtropik mamlakatlarda, so'ngra okeanlar va dengizlarda, shuningdek, mamlakatlarda ko'p dengiz iqlimi moʻʼtadil kengliklarda. Qishda okeanlar va dengizlar quruqlikdan issiqroq bo'ladi, bosim pasayadi va siklonlarning paydo bo'lishi va yog'ingarchilikning ko'payishi uchun qulay sharoitlar yaratiladi. Yog'ingarchilikning taqsimlanishiga ko'ra yer sharida quyidagi bo'linmalarni o'rnatishimiz mumkin.
Yog'ingarchilik turlari.
Do'l - ba'zan atmosferadan tushib, yog'ingarchilik, aks holda gidrometeorlar bilan bog'liq bo'lgan muz shakllanishining maxsus turi deb ataladi. Do'llarning turi, tuzilishi va hajmi juda xilma-xildir. Eng keng tarqalgan shakllardan biri o'tkir yoki biroz kesilgan tepalari va dumaloq asosli konus yoki piramidaldir. Ularning yuqori qismi odatda yumshoqroq, zerikarli, qorli; o'rta - shaffof, konsentrik, o'zgaruvchan shaffof va shaffof bo'lmagan qatlamlardan iborat; pastki, eng keng, shaffof.
Ichki qor yadrosidan tashkil topgan sharsimon shakl kamroq tarqalgan (ba'zan kamroq bo'lsa ham, markaziy qismi shaffof muzdan iborat) bir yoki bir nechta shaffof qobiq bilan o'ralgan. Do'l hodisasi yong'oqning yomg'iridan kelib chiqadigan shovqinni eslatuvchi, do'llarning stressidan maxsus xarakterli shovqin bilan birga keladi. Do'lning ko'p qismi yozda va kunduzi tushadi. Kechasi do'l yog'ishi kamdan-kam uchraydigan hodisa. Bir necha daqiqa davom etadi, odatda chorak soatdan kamroq; lekin uzoq davom etadigan paytlar ham bor. Do‘lning yer yuzasida tarqalishi kengliklarga bog‘liq, lekin asosan mahalliy sharoitga bog‘liq. Tropik mamlakatlarda do'l juda kam uchraydigan hodisa bo'lib, u erda deyarli faqat baland platolar va tog'larga tushadi.
Yomg'ir - diametri 0,5 dan 5 mm gacha bo'lgan tomchilar shaklida bo’ladi. Ayrim yomg'ir tomchilari suv yuzasida aylana shaklida, quruq narsalar yuzasida esa ho'l nuqta shaklida iz qoldiradi.
Haddan tashqari sovutilgan yomg'ir - diametri 0,5 dan 5 mm gacha bo'lgan tomchilar shaklida suyuq yog'ingarchilik, salbiy havo haroratida tushadi (ko'pincha 0 ... -10 °, ba'zan -15 ° gacha) - ob'ektlarga tushadi, tomchilar muzlaydi. Sovuq yomg'ir yog'ayotgan qor parchalari qor parchalari to'liq erishi va yomg'ir tomchilariga aylanishi uchun etarlicha chuqurlikdagi iliq havo qatlamiga tushganda sodir bo'ladi. Bu tomchilar tushishda davom etar ekan, ular er yuzasidan yupqa sovuq havo qatlamidan o'tadi va ularning harorati muzlash darajasidan pastga tushadi. Biroq, tomchilarning o'zi muzlamaydi, shuning uchun bu hodisa hipotermiya (yoki "o'ta sovutilgan tomchilar" shakllanishi) deb ataladi.
Sovuq yomg'ir - bu diametri 1-3 mm bo'lgan qattiq shaffof muz to'plari shaklida salbiy havo haroratida (ko'pincha 0 ... -10 °, ba'zan -15 ° gacha) tushadigan qattiq yog'ingarchilikdir. Yomg'ir tomchilari havoning pastki qatlamidan salbiy haroratga tushganda muzlaganda hosil bo'ladi. To'plar ichida muzlatilmagan suv bor - narsalarga tushadi, to'plar qobiqlarga bo'linadi, suv oqib chiqadi va muz hosil bo'ladi. Qor - qor kristallari (qor parchalari) yoki yoriqlar shaklida tushadigan qattiq yog'ingarchilik (ko'pincha salbiy havo haroratida). Engil qorda gorizontal ko'rinish (agar boshqa hodisalar bo'lmasa - tuman, tuman va boshqalar) 4-10 km, o'rtacha 1-3 km, kuchli qor bilan - 1000 m dan kam (qorning ko'payishi asta-sekin sodir bo'ladi) , shuning uchun 1-2 km yoki undan kamroq ko'rinish qiymatlari qor boshlanganidan bir soat o'tgach kuzatiladi). Ayozli havoda (havo harorati -10 ... -15 ° dan past), bulutli osmondan engil qor yog'ishi mumkin. Alohida-alohida, ho'l qor hodisasi qayd etilgan - yog'ingarchilik paytida aralash yog'ingarchilik yuzaga keladi. Yomg'ir va qor - tomchilar va qor parchalari aralashmasi shaklida tushadigan aralash yog'ingarchilik (ko'pincha ijobiy havo haroratida)deb yuritiladi. Agar yomg'ir va qor salbiy havo haroratida tushsa, yog'ingarchilik zarralari ob'ektlarga muzlaydi va muz hosil qiladi.
Tuman - bu havoda to'g'ridan-to'g'ri er yuzasida to'xtatilgan kondensatsiya mahsulotlarining (tomchilar yoki kristallar yoki ikkalasi) to'planishi. Ushbu to'planish natijasida havoning bulutlanishi yuzaga keladi. Odatda tuman so'zining bu ikki ma'nosi bir-biridan farq qilmaydi. Tumanda gorizontal ko'rinishi 1 km dan tuman deb ataladi.
Yomg'ir - qisqa muddatli atmosfera yog'inlari, odatda yomg'ir shaklida (ba'zan - nam qor, donli ekinlar), yuqori intensivlik (100 mm / soatgacha) bilan tavsiflanadi. Ular sovuq frontda yoki konveksiya natijasida beqaror havo massalarida paydo bo'ladi. Odatda kuchli yomg'ir nisbatan kichik maydonni qoplaydi. Bir necha daqiqadan yarim soatgacha bo'lgan vaqt oralig'ida gorizontal ko'rinishning 6-10 km dan 2-4 km gacha (va ba'zan 500-1000 m gacha, ba'zi hollarda hatto 100-200 m gacha) keskin o'zgarishi bilan tavsiflanadi. Qor donalari - havo harorati taxminan nol darajaga tushadigan va diametri 2-5 mm bo'lgan shaffof bo'lmagan oq donalar ko'rinishiga ega bo'lgan qattiq yog'ingarchilik. Donalar mo'rt, barmoqlar bilan osongina eziladi. Ko'pincha kuchli qordan oldin yoki bir vaqtning o'zida tushadi. Muz donalari - havo haroratida +5 dan + 10 ° gacha bo'lgan 1-3 mm diametrli shaffof (yoki shaffof) muz donalari shaklida tushadigan qattiq yog'ingarchilik; donalarning markazida noaniq yadro joylashgan. Donlar juda qattiq (ular biroz harakat bilan barmoqlar bilan eziladi), ular qattiq yuzaga tushganda, ular sakrab tushadi. Ba'zi hollarda donalar suv plyonkasi bilan qoplanishi mumkin (yoki suv tomchilari bilan birga tushadi) va agar havo harorati nol darajadan past bo'lsa, u holda ob'ektlarga tushsa, donalar muzlashadi va muz hosil bo'ladi.
Shudring (lotincha ros - namlik, suyuqlik) - havo sovutilganda er yuzasiga va yerdagi narsalarga to'plangan suv tomchilari ko'rinishidagi atmosfera yog'inlari.
Rime - daraxt shoxlarida, simlarda va boshqa narsalarda o'sadigan bo'shashgan muz kristallari, odatda o'ta sovutilgan tuman tomchilari muzlaganda. Qishda, ko'pincha sovuq havoda havo harorati pasayganda suv bug'ining sublimatsiyasi natijasida hosil bo'ladi.
Sovuq muz kristalllarining yupqa qatlami boʻlib, sovuq, tiniq va sokin kechalarda yer yuzasida, oʻt-oʻlan va obʼyektlarda haroratlari salbiy, havo haroratidan pastroq boʻladi. Ayoz kristallari, muz kristallari kabi, suv bug'ining sublimatsiyasidan hosil bo'ladi.
Birinchi marta kislotali yomg'irlar kuzatildi G'arbiy Yevropa, xususan Skandinaviya va Shimoliy Amerika 1950-yillarda. Hozirgi vaqtda bu muammo butun sanoat dunyosida mavjud bo'lib, oltingugurt va azot oksidlarining texnogen chiqindilarining ko'payishi munosabati bilan alohida ahamiyatga ega bo'ldi. yog'ingarchilik kislotali yomg'ir
Qachon elektr stansiyalari va sanoat korxonalari ko'mir va neft yoqiladi, ularning bacalaridan juda ko'p miqdorda oltingugurt dioksidi, to'xtatilgan zarrachalar va azot oksidlari chiqariladi. Qo'shma Shtatlarda oltingugurt dioksidi chiqindilarining 90-95% elektr stansiyalari va fabrikalar hissasiga to'g'ri keladi. va 57% azot oksidi, deyarli 60% oltingugurt dioksidi baland quvurlar orqali chiqariladi, bu ularni uzoq masofalarga tashishni osonlashtiradi.
Statsionar manbalardan oltingugurt dioksidi va azot oksidi chiqindilari shamol tomonidan uzoq masofalarga olib kelinganligi sababli, ular azot dioksidi, azot kislotasi bug'lari va sulfat kislota, sulfat va nitrat tuzlari eritmalari bo'lgan tomchilar kabi ikkilamchi ifloslantiruvchi moddalarni hosil qiladi. Bular kimyoviy moddalar yer yuzasiga kislotali yomg'ir yoki qor shaklida, shuningdek, gazlar, kafan, shudring yoki qattiq zarralar shaklida tushadi. Bu gazlar to'g'ridan-to'g'ri barglar tomonidan so'rilishi mumkin. Quruq va hoʻl yogʻingarchiliklar, kislotalar va kislota hosil qiluvchi moddalarning yer yuzasiga yaqin yoki undan soʻrilishi birikmasi kislotali yogʻingarchilik yoki kislotali yomgʻir deyiladi. Kislota yog'ingarchiliklarining yana bir sababi azot oksidining ko'p sonli transport vositalariga tushishidir. Bu turdagi ifloslanish shahar va qishloq uchun xavflidir. Axir, suv tomchilari va zarrachalarning ko'p qismi atmosferadan tezda chiqariladi, kislota yog'inlari global muammodan ko'ra ko'proq mintaqaviy yoki kontinentaldir.
Kislota yomg'irining oqibatlari:
· Haykallar, binolar, metallar va avtomobil qoplamalarining shikastlanishi.
· Ko'l va daryolarda baliq, suv o'simliklari va mikroorganizmlarning yo'qolishi.
Tuproqdan kaltsiy, natriy va boshqa oziq moddalarning yuvilishi natijasida daraxtlarning, ayniqsa, ignabargli daraxtlarning zaiflashishi yoki yo'qolishi, alyuminiy ionlarining ajralib chiqishi natijasida daraxtlarning ildizlariga zarar etkazishi va ko'plab baliq turlarining yo'qolishiga olib keladi.
· Daraxtlarni zaiflashtirish va kasalliklarga moyilligini oshirish, kislotali muhitda gullaydigan hasharotlar, qurg'oqchilik, zamburug'lar va moxlar.
· Pomidor, soya, loviya, tamaki, ismaloq, sabzi, brokkoli va paxta kabi ekinlarning o'sishini sekinlashtiradi.