I Maidə Surəsi 55-56

464........................... əl-Mizan Fi Tefsir'il-Kur'an - c. 6

diklərinlə birlikdə mənim də işlərimi boynuna götür. Verdiklərini mənim üçün

bərəkətli et. Təqdir etdiklərinin pisliklərindən məni qoru. Sən

hökm edərsən, amma heç kim sənə qarşı hökm edə bilməz. Ey Kəbə'-

nin Rəbbi, səni nöqsanlıqlardan tənzih edərəm. Səndən üzr istəyərəm.

Sənə tövbə edərəm. Sənə iman və təvəkkül edərəm. Ey rəhmət edici,

güc-qüvvət tək səndədir." [c. 1, s. 308, h: 1]

150- et/ət-Tezhib adlı əsərdə müəllif öz rəvayət zənciriylə Əbu

Xədicənin İmam Cəfər Sadiqdən (ə.s) belə rəvayət etdiyini nəql edər:

"Peyğəmbərimiz (s. a. a) ramazan ayı gəldiyində müstəhəb

namazlarını artırardı. Mən də artırıram. Elə isə siz də artırın."

[c. 3, s. 60, h: 7]

Mən deyərəm ki: İmam bu artırma ilə ramazan ayının nafilə namazı

olan min rükətlik təravih namazını nəzərdə tutur. Peyğəmbərimiz

(s. a. a) bu namazı əlli rükətlik gündəlik namazlarının içindəki

nafilə namazların xaricində edərdi. Bu namazın qılınma şəkli və ramazan

gecələrinə bölüşdürülməsi barəsində çox sayda rəvayət

vardır. Ehlibeyt İmamlarından (hamısına salam olsun) gələn rəvayətlərə

görə, Peyğəmbərimiz (s. a. a) bu təravih namazını tək başına

edərdi, onun camaatla qılınmamasını qadağan edər və "Nafilələr camaatla

qılınmaz." dərdi/deyərdi.

Peyğəmbərimizin (s. a. a) etdiyi başqa nafilələr də vardır. Bunlar

dua kitablarında nəql edilmişdir. Mövzumuz xaricində qaldıqları üçün

burada onlara toxunmadıq. Bunların yanında Peyğəmbərimizin

(s. a. a) namazlarla, dualarla və zikrlərlə əlaqədar bəzi ədəb və sünnələri

vardır. Bunları öyrənmək istəyənlər bu mövzuların ələ alınma

ehtimalının olduğu əsərlərə müraciət etsinlər.

151- əl-Kafi adlı əsərdə müəllif öz rəvayət zənciriylə Yezid b.

Xəlifədən belə nəql edər: "Bir dəfə İmam Cəfər Sadiğə (ə.s)

'Ömər b. Hanzele, səndən yana namaz vaxtları haqqında bizə məlumat

gətirdi' dedim. İmam, 'O bizə yalan bağlamaz.' dedi... Dedim ki:

'Ömər bir də belə dedi: 'Axşam namazının vaxtı günəşin batdığı

vaxtdır. Tək Peyğəmbərimiz (s. a. a) səfərdə tələsik etdiyi zamanlarda

axşam namazını arxada qoyub şam namazı ilə birləşdirərdi.'

Doğrumu?' İmam, 'Bəli, doğru söyləmişdir.' dedi." [c. 3, s. 276,

h: 6]

152- et/ət-Tehzib adlı əsərdə müəllif öz rəvayət zənciriylə Talha

b. Zeyddən, o da İmam Cəfər Sadiqdən, o da atasından (hər iki

Maidə Surəsi 116-120 ............................................ 465

sinə salam olsun) belə nəql edər: "Peyğəmbərimiz (s. a. a) yağışlı

gecələrdə axşam namazını qısa məbləğ və şam namazını önə al/götürərək

iki namazı bir yerdə edərdi və 'Mərhəmət etməyənə mərhəmət

edilməz.' dərdi/deyərdi." [c. 2, s. 32, h: 47]

153- Yenə eyni əsərdə müəllif öz rəvayət zənciriylə İbni Əbu

Ümeyrdən, o da Hammaddan, o da Halebidən İmam Cəfər Sadiğin

(ə.s) belə buyurduğunu nəql edər: "Peyğəmbərimiz (s. a. a)

səfər əsnasında və tələsik bir işi çıxdığı zamanlarda, günorta ilə ilkindi

və axşam ilə şam namazlarını birləşdirərək edərdi..." [c. 3, s. 32,

h: 118]

Mən deyərəm ki: Bu mövzuda Kuleyni, Şeyx Tusi, oğulu və Şəhidi

Əvvəl (Allah hamısına rəhmət etsin) tərəfindən nəql edilmiş çox sayda

rəvayət vardır.

154- Məhrum La Yahzuruh'ul-Fakih adlı əsərdə müəllif öz rəvayət

zənciriylə Müaviyə b. Vehebdən İmam Cəfər Sadiğin (ə.s) belə

dediyini nəql edər: "İsti günlərdə müəzzin günorta namazının azanını

oxumağa gəldiyində Peyğəmbər (s. a. a) ona, 'Ebrid, ebrid.' dərdi/deyərdi.

Mən deyərəm ki: Şeyx Saduk "ebrid, ebrid" sözünün şərhiylə

əlaqədar olaraq belə demişdir: "Bu söz 'berid' kökündən

törəmiş və 'tez ol, tez ol' mənasındadır." Lakin mənə elə gəlir

ki bundan məqsəd, istiliyin şiddətinin itməsi və havanın

sərinləməsi üçün namazın arxada qoyulmasıdır. Necə ki Sahənin

kitabında Məhəmməd b. Müslimin verdiyi bu məlumat bunu göstərir.

Məhəmməd b. Müslim deyir ki: "Bir dəfə mən Peyğəmbərimizin

(s. a. a) Məscidində namaz qılarkən İmam Məhəmməd

Mis (ə.s) yanımdan keçdi. Daha sonra mənimlə qarşılaşdığında, 'O

saatda əsla/çəkin fərz namaz qılma. Fərz namazını şiddətli istidəmi

edirsən?' dedi. Mən də ona, 'Xeyr, mən o zaman nafilə edirdim.'

cavabını verdim."

155- İhyaululum adlı əsərdə belə rəvayət edilər: "Peyğəmbərimiz

(s. a. a) namaz qılarkən biri yanına gəlib oturduğunda namazını

tezləşdirərək adama dönər və 'Bir istəyinmi var?' deyə soruşardı.

Adamın istəyini qarşıladıqdan sonra təkrar namaza dönərdi."

[c. 7, s. 113]

156- Cəfər b. Əhməd Qummu, Zuhd'ün-Nebi adlı əsərində belə

deyər: "Peyğəmbərimiz (s. a. a) namaza durduğunda, Allah qorxusundan

benzi saralardı və sinəsindən və ya qarınından qorxuya ka

466...................................... əl-Mizan Fi Tefsir'il-Kur'an - c. 6

pılmış kəslərin səslərinə bənzər bir səs gəlir idi."

Mən deyərəm ki: Belə bir rəvayət İbni Fehd və başqaları tərəfindən

də nəql edilmişdir.

157- Yenə eyni əsərdə belə iştirak edər: "Bir başqa rəvayətə görə,

Peyğəmbərimiz (s. a. a) namaza durduğu zaman bir tərəfə atılmış,

boş bir paltar kimi olardı.

158- Bihar'ul-Envar adlı əsərdə verilən məlumata görə Aişə belə

dedi: "Peyğəmbərimiz (s. a. a) ilə normalda qarşılıqlı danışardıq.

Lakin namaz vaxtı gəlincə, bizə qarşı sanki bir-birimizi

tanımırmışıq kimi olardı."

159- Müfiduddin Tusi, əl-Mecalis adlı əsərində öz rəvayət

zənciriylə Hz. Əlinin (ə.s), Məhəmməd b. Əbu Bəkri Misir qubernatorluğuna

təyin etdiyi zaman ona yazdığı məktubun bir yerində belə dediyini

rəvayət edər: "...Sonra rükusuna və səcdənə diqqət yetir. Çünki Peyğəmbərimiz

(s. a. a) namazı hər kəsdən əskiksiz etməklə birlikdə

hər kəsdən daha az zamanda edərdi."

160- əl-Caferiyyat adlı əsərdə müəllif öz rəvayət zənciriylə

İmam Cəfər Sadiqdən (ə.s), o da atalarından Hz. Əlinin (ə.s) belə

dediyini nəql edər: "Rəsulullah (s. a. a) namazda əsnədiyi zaman

sağ əli ilə ağızını bağlayardı." [s. 26]

Bu rəvayətin bənzəri, et-Deaim adlı əsərdə də iştirak etmişdir.

161- Şeyx Saduk İlel'üş-Şerayi adlı əsərdə öz rəvayət zənciriylə

Hişam b. Hakimdən, İmam Musa Qazıntım (ə.s) ilə arasında

keçən uzun danışmanın bir yerində belə dediyini nəql edər: "Nə üçün

rükuda 'Subhane Rabbiy'el-azimi və bihamdihi (Böyük Rəbbimi,

ONA həmd-edərək nöqsanlıqlardan tənzih edərəm)' deyərkən, səcdədə

'Subhane Rəb-biy'el-a'la və bihamdihi (Ən uca Rəbbimi, O'-

na həmd edərək nöqsanlıqlardan tənzih edərəm)' deyilir?' deyə

soruşdum. İmam mənə bu cavabı verdi:

"Ey Hişam! Peyğəmbərimiz (s. a. a) miraca çıxdıqdan sonra namaz

edərkən və gördüyü uca Allahın əzəmətini zehinində təzələyincə,

oynaqları titrədi və özünü dizləri üzərinə əyilmiş tapdı və

'Subhane Rabbiy'el-azimi və bihamdihi' deməyə başladı. Bir müddət

sonra rükudan doğularılıb uca Allahı əvvəlkindən daha yüksəkdə

görüncə, yüz/üz üstü bağlanaraq 'Subhane Rabbiy'el-a'la və

bihamdihi' deməyə başladı. Bu sözləri yeddi dəfə təkrarlayınca içini

Maidə Surəsi 116-120 ................................................ 467

qucaqlayan qorxu din idi. İşdə buna görə bu sözlər rükuda və səcdədə

sünnət oldu." [c. 2, s. 332, h: 4]

162- Şeyx Verram b. Əbu Firasın Tenbih'ul-Havatır adlı əsərində

verilən məlumata görə Numan belə dedi: "Peyğəmbərimiz (s. a. a)

saflar/tərəflərimizi ox düzər kimi düz edərdi, belə ki artıq biz belə

etməyə alışdıq. Bir axtar/ara bu düzlüyü əhəmiyyətsiz hesab etdiyimizi gördü.

Bir müddət sonra bir gün önə çıxıb namaza durdu. Tam təkbir al/götürəcəkkən,

içimizdən birinin sinəsinin önünə çıxdığını görüncə, 'Ey

Allahın qulları, saflar/tərəflərinizi düzəldin. Yoxsa aranızda ayrılıq çıxar.'

dedi." [c. 2, s. 491]

163- Yenə eyni əsərdə verilən məlumata görə İbni Məsud belə

dedi: "Peyğəmbərimiz (s. a. a) namaza başladığımızda, əli ilə çiyinlərimizdən

tutaraq, 'Saflar/tərəflərinizi düz edin, əyri-müyrü dayanmayın.

Yoxsa ürəklərinizə ayrılıq düşər.' dərdi/deyərdi..."

164- Məhrum La Yahzuruh'ul-Fakih adlı əsərdə müəllif öz rəvayət

zənciriylə Davud b. Husayndan, o da Əbu Abbasdan İmam Cəfər

Sadiğin (ə.s) belə buyurduğunu nəql edər: "Peyğəmbərimiz

(s. a. a) əvvəlcə ramazanın ilk on günü itikafa girdi. Bir sonrakı il

ikinci on günündə itikafa girdi. Lakin sonra hamı/həmişə son on günü itikafa

girməyi ədəd/adət əldə etdi." [c. 2, s. 123, h: 20]

165- Yenə eyni əsərdə verilən məlumata görə, İmam Cəfər Sadiq

(ə.s) belə dedi: "Bədir Döyüşü ramazan ayında olmuşdu. Buna görə

Peyğəmbərimiz (s. a. a) o il itikafa girə bilmədi. Lakin ertəsi il on

günü o il üçün və on günü bir əvvəlki il üçün olmaq üzrə iyirmi gün

itikafa girdi." [c. 2, s. 120, h: 3]

Mən deyərəm ki: Buna və bir əvvəlki rəvayətə Kuleyni, əl-Kafi adlı

əsərdə yer vermişdir. [Fürus(n)u Kafi, c. 4, s. 175, h: 2]

166- əl-Kafi adlı əsərdə müəllif öz rəvayət zənciriylə

Halebidən İmam Cəfər Sadiğin (ə.s) belə dediyini nəql edər:

"(Ramazan ayının) son on gününə girilincə, Peyğəmbərimiz (s. a. a)

məsciddə itikafa girərdi. Onun üçün et bir çadır qurular, çarşafı dürülür

və döşəyi dözərdi. Oradakılardan biri, 'Qadınlarla əlaqəni kəsər

idimi?' deyə soruşdu. İmam 'Xeyr, qadınlarla əlaqəni kəsməzdi.'

dedi." [Fürus(n)u Kafi, c. 4, s. 175, h: 1]

Mən deyərəm ki: Bu mövzuda çox sayda rəvayət vardır. Rəvayətdə

haqqında danışılan qadınlarla əlaqəni kəsməməkdən məqsəd, üləmanın

468 ................................... əl-Mizan Fi Tefsir'il-Kur'an - c. 6

dediyi və digər rəvayətlərin də ifadə etdiyi kimi, cinsi əlaqə yaratmanın

sərbəstliyi deyil, onlarla görüşüb danışmanın caiz oluşudur.

Peyğəmbərimizin (s. a. a) orucla əlaqədar ədəb və sünnələri

167- Peyğəmbərimizin (s. a. a) orucla əlaqədar ədəb və sünnələri

haqqında, Məhrum La Yahzuruh'ul-Fakih adlı əsərdə müəllif öz rəvayət

zənciriylə Məhəmməd b. Mervandan nəql edər ki: İmam Cəfər

Saydığın (ə.s) belə dediyini eşitdim: "Peyğəmbərimiz (s. a. a),

'Heç pozmur.' deyiləcək qədər çox oruc tutar, sonra 'Heç oruc

tutmur.' deyiləcək qədər uzun zaman oruc tutmazdı. Sonra gün

həddindən artıq oruc tutmağa başladı. Sonra bazar ertəsi və cümə axşamı günləri

oruc tutmağı ədəd/adət əldə etdi. Sonra bu tutumundan dönərək hər ayın

üç günündə oruc tutdu. Bu günlər ayın ilk cümə axşamısı, ayın ortalarına

rast gələn çərşənbə günü və ayın son cümə axşamısı idi. Peyğəmbərimiz

bu tərz oruc üçün, 'Bu ömür boyu oruc tutmağa əvəzdir.'

dərdi/deyərdi."

"Atam (ə.s) belə dərdi/deyərdi: Allahın, özünə; 'Peyğəmbərimiz

(s. a. a) belə edərdi.' deyildiyində, 'Daha çox namaz qılmağa və

daha çox oruc tutmağa çalışdığım üçün Allah məni əzaba

çarpdırmaz.' deyən bir kimsədən daha çox nifrət etdiyi kimsə ola bilməz.

O sanki demək istəyir ki, Peyğəmbərin (s. a. a) gücü çatmadığı

üçün daha çox ibadət edə bilmədi." [c. 2, s. 48]

168- əl-Kafi adlı əsərdə müəllif öz rəvayət zənciriylə Məhəmməd

b. Müslimdən İmam Cəfər Sadiğin (ə.s) belə dediyini nəql edər:

"Peyğəmbərimiz (s. a. a) peyğəmbərliyinin ilk dövründə,

'Heç pozmur.' dedirdəcək qədər çox oruc tutar və sonra 'Heç oruc

tutmur.' dedirdəcək qədər uzun bir müddət orucdan uzaq qalardı.

Sonra belə etməkdən imtina edərək gün həddindən artıq oruc tutmağa başladı.

Bu, Davud Peyğəmbərin (ə.s) oruc tutma şəklidir. Sonra belə

etməkdən imtina edərək təşrik günlərində (hər ayın on üç, o dörd və

on beşinci günlərində) oruc tutmağa başladı. Sonra bundan da

imtina edərək bu üç günü, ayın üç on gününə bölüşdürdü. Ayın ilk və

son cümə axşamı gününü və orta çərşənbə gününü oruc tuturdu.

Vəfatının əvvəlki dövründə belə edirdi." [c. 4, s. 90, h: 2]

Bu mövzu ilə əlaqədar çox sayda rəvayət vardır.

169- Yenə eyni əsərdə müəllif öz rəvayət zənciriylə abid

Anbesədən belə nəql edər: "Rəsulullah (s. a. a) şaban və ramazan

ayları ilə hər ayın üç günündə oruc tutma vərdişi olduğu halda

Maidə Surəsi 116-120 ............................................. 469

vəfat etdi." [c. 4, s. 91, h: 7]

170- Əhməd b. Məhəmməd b. İsanın, ən/en-Nevadir adlı əsərində

Əli b. Numana, onun da Zar'a'ya söykən/dözərək verdiyi məlumata görə

Səmaya belə dedi: "Bir dəfə İmam Cəfər Sadiğə (ə.s),

'Peyğəmbərimiz (s. a. a) şaban ayında oruc tutdu mu?' deyə soruşdum.

'Bəli, amma hamı/həmişəsini tutmadı' dedi. Özünə, 'Yaxşı qaç/neçə günündə

oruc tutmadı?' dedim. 'Tutmadığı günlər oldu.' deyə cavab verdi. Üç

dəfə eyni sualı soruşdum, yenə eyni cavabı al/götürdüm. 'Tutmadığı günlər

oldu.' sözünə yeni bir şey əlavə etmədi. Eyni sualı ertəsi il soruşdum.

Al/götürdüyüm cavab eyni oldu."

171- Mekarim'ul-Ahlak adlı əsərdə Ənəsin belə dediyi rəvayət

edilər: "Peyğəmbərimizin (s. a. a) oruc tutduğu günlərdəki yeməyi iftarda

və sahurda ümumiyyətlə tək cinsdən bir içki idi. Bəzən

bu içki/içəcək süddən ibarət olardı, bəzən də içinə çörək doğranmış

su olardı..." [s. 32]

172- əl-Kafi adlı əsərdə müəllif öz rəvayət zənciriylə İbni

Kad-dahın İmam Cəfər Sadiqdən (ə.s) belə nəql etdiyini rəvayət

edər: "Depozit-gamberimiz (s. a. a) orucunu təzə xurma mövsümündə

təzə xurma ilə və quru xurma mövsümündə quru xurma ilə açardı."

[Fürus(n)u Kafi, c. 4, s. 153, h: 5]

173- Yenə eyni əsərdə Kuleyni, öz rəvayət zənciriylə Tündünüdən

o da İmam Cəfər Sadiqdən (ə.s) atası İmam Məhəmməd

Misin (ə.s) belə dediyini nəql edər: "Peyğəmbərimiz (s. a. a) oruclu

günlərində halva tapa bilmədiyi zaman su ilə orucunu açardı. Bəzi

rəvayətlərə görə isə bəzən kişmişlə iftar edərdi." [Fürus(n)u

Kafi, c. 4, s. 152, h: 1]

174- əl-İnandırıcıya adlı əsərdə verilən məlumata görə Al/götürü Məhəmməd-

deyil (hamısına salam olsun) belə nəql edilər: "Bir içim su ilə belə

olsa sahura qalxmaq müstəhəbdir." Yenə rəvayət edilmişdir ki:

"Ən fəzilətli sahur yeməyi xurma ilə qovrulmuş undur. Çünki Peyğəmbərimiz

(s. a. a) sahurda bunları yer idi." [s. 50]

Mən deyərəm ki: Bunlar orucla əlaqədar tətbiq olunan sünnələrdir. Sırf

Peyğəmbərimizin (s. a. a) tətbiq etdiyi bu mövzudakı sünnələrdən biri

"Savmı Visal" deyə xatırlanan və yalnız Peyğəmbərimizə xas xüsusiyyətlərdən

biri sayılan kəsilməz orucdur. Bu oruc bir gündən çox bir

müddət iftar etmədən tutular. Peyğəmbərimiz (s. a. a) bu orucu

ümmətinə qadağan etmişdi. Bu mövzuda, "Siz bu oruca dayanamazsı