I Maidə Surəsi 55-56

454 ................................... əl-Mizan Fi Tefsir'il-Kur'an - c. 6

nəfəs alıb verərdi." [s. 31]

117- İhyaululum adlı əsərdə belə nəql edilər: "Peyğəmbərimiz

(s. a. a) ət yeyərkən başını edə doğru əyməz, əti ağızına gətirər və

dişləyərək yer idi, dişlərinə al/götürüb qoparardı... Xüsusilə ət yediyi zaman

xüsusilə əllərini yaxşıca yuyar və arxasından yaş əlləri ilə yüzünü

ovardı. [c. 7, s. 126]

118- Mekarim'ul-Ahlak adlı əsərdə verilən məlumata görə, Peyğəmbərimiz

(s. a. a) bir çox yemək növünü yer idi. [s. 26]

Mən deyərəm ki: Tabersi, belə dedikdən sonra Peyğəmbərimizin

(s. a. a) yediyi bəzi yemək növlərini sayır. Çörək, et/ət növləri,

qovun, qarpız, şəkər, üzüm, nar, xurma, süd, keşkek, yağ, sirkə,

hindiba, xoruz pipiyi (bir növ çiçək), kələm kimi... Peyğəmbərimizin

(s. a. a) xurmanı sevdiyi, baldan çox xoşlandığı və ən/en sevdiyi meyvənin

nar olduğu da rəvayət edilmişdir.

119- Şeyx Tusi əl-Emali adlı əsərində öz rəvayət zənciriylə

Əbu Üsamədən İmam Cəfər Sadiğin (ə.s) belə buyurduğunu nəql edər:

"Peyğəmbərimizin (s. a. a) yeməyi, tapdığı qədəri ilə arpa

çörəyi, şirini xurma və yanacağı, xurma ağacının yarpaqları və

budaqları idi."

120- Mekarim'ul-Ahlak adlı əsərdə belə belə deyilir: "Peyğəmbərimiz

(s. a. a) isti yeməyi soyudar, elə yer idi və 'Allah bizə

atəş yedirməmişdir. İsti yeməyin bərəkəti yoxdur.' dərdi/deyərdi."

"Yeməyə başlarkən bəsmələ çəkərdi. Üç barmağı ilə və qarşısından

yer idi, başqasının qarşısından yeməzdi. Önünə yemək qon/qoyulduğunda

süfrədəkilərdən əvvəl o yeməyə başlar, arxasından digərləri

başlar idi. Yeməkdə bu üç barmağını istifadə edərdi: Baş barmaq, onu

izləyən (onun yanındakı) barmaq və orta barmaq. Bəzən

dördüncü barmağından da faydalanardı, onu da istifadə edərdi. Ovucunun

bütünü ilə də yediyi olardı. İki barmaqla yeməzdi və 'İki barmaqla

yemək yemək, şeytanın yemək yemə tərzidir.' dərdi/deyərdi. Bir

gün səhabələri ona paluze gətirdilər. Onlar ilə birlikdə yedikdən sonra,

'Bu, niyə/səbəb edilir?' deyə soruşdu. Səhabələri, 'Yağ ilə balı qarışdırırıq,

gördüyün kimi olur.' dedilər. Peyğəmbərimiz (s. a. a), 'Bu yaxşı

bir yeməkdir.' dedi."

"Ələnilməmiş arpa çörəyi yer idi. Heç buğda çörəyi yemədi.

Arpa çörəyini də heç doyana yemədi. Ölənə qədər heç süfrə

Maidə Surəsi 116-120 ........................................... 455

də yemək yemədi. [Hamı/həmişə yerdə yemək yedi.] Qovun, üzüm, xurma

yer/yeyər və xurmanın nüvələrini qoyuna yedirərdi. Soğan, sarımsaq,

pırasa və içində 'meğafir (zamk)' olan bal yeməzdi. Meğafir,

təmizlənin qarınında qalan ağac qalığıdır. Arı bu qalığı bala axıdar

və o bal da ağızda qoxu buraxar."

"Heç yeməyi pisləməzdi. Önünə gələn yemək xoşuna gəlsə

yer idi. Xoşuna gəlməzsə buraxar, lakin başqalarının onu yeməsinə

mane olmazdı. Yemək yediyi çanağı sıyırar və 'Yemək qabının

sonu, yeməyin ən bərəkətli hissəsidir' dərdi/deyərdi. Yeməyi bitirdiyində

istifadə etdiyi üç barmağını tək-tək yalayardı. Yeməkdən sonra əllərini

tərtəmiz olana qədər yuyardı. Tək başına yemək yeməzdi."

[s. 28]

Mən deyərəm ki: Ravinin "Baş barmaq, onu izləyən barmaq və orta

barmaq" şəklindəki ifadəsi, gözəl bir ədəb nümunəsidir. Çünki ravi

"onu izləyən barmaq" yerinə bu barmağın Ərəbcədəki adını

(sebbabe=seb-beden, söyən) söyləmir. Çünki bu barmağın kök

mənasındakı söymə mənasının, Peyğəmbərimizin barmağı ilə

əlaqələnməsini istəmədi.

Bu rəvayətdə Peyğəmbərimizin (s. a. a) paluze yediyindən söz

edilir. Bu rəvayət əl-Mehasin adlı əsərdə müəllifin öz rəvayət

zənciriylə Yaqub b. Şuaybdan köçürdüyü hadisə zidddir. Bu rəvayətə

görə İmam Cəfər Sadiq (ə.s) belə deyir: "İmam Əli (ə.s), bir neçə

dostu ilə birlikdə Kufə meydanındaykən özünə bir qab paluze

hədiyyə edildi. İmam dostlarına, 'Uzadın əllərinizi.' dedi. Dostları da

əllərini ona doğru uzatdılar. O da uzatdı. Lakin dərhal uzatdığı əlini

geri çəkdi və 'Peyğəmbərimizin (s. a. a) bunu yemədiyi birdən xatirimə

gəldi də buna görə ondan yemək istəmədim.' dedi." [s. 140,

h: 135]

121- Mekarim'ul-Ahlak adlı əsərdə verilən məlumata görə, Peyğəmbərimiz

(s. a. a) Şamdan gətirilən şüşə maşrapalardan su ehtiva etdi.

Su içmədə taxta, dəri və dulusçuluq maşrapalar istifadə etdiyi də olardı.

[s. 31]

Mən deyərəm ki: Bu rəvayətin baş tərəfinin təxminən bir bənzəri əl-

Kafidə və el-Mehasində də nəql edilmişdir. Orada belə deyilir:

"Peyğəmbərimiz (s. a. a) Şam işi maşrapalardan su içməkdən xoşlanar

və 'Bunlar istifadə etdiyiniz su qablarının ən təmiz olanlarıdır.'

dərdi/deyərdi." [Fürus(n)u Kafi, c. 6, s. 386, h: 8]

456 ..................................... əl-Mizan Fi Tefsir'il-Kur'an - c. 6

122- Mekarim'ul-Ahlak adlı əsərdə belə rəvayət edilər: "Peyğəmbərimiz

(s. a. a) ovucu ilə də su ehtiva etdi. Suyu ovucuna doldurar

və 'Əldən daha təmiz bir su kabı yoxdur.' dərdi/deyərdi." [s. 31]

123- əl-Kafi adlı əsərdə müəllif öz rəvayət zənciriylə Abdullah

b. Sinandan belə nəql edər: "Peyğəmbərimiz (s. a. a) Qurban

Bayramlarında, biri öz adına və o biris(n)i kəsəcək qurban tapa bilməyən

kasıb Müsəlmanlar adına olmaq üzrə iki qoç qurban edərdi."

[Üsulu Kafi, c. 2, s. 415, h: 1]

Peyğəmbərimizin (s. a. a) tualet ədəbi haqqında

124- Peyğəmbərimizin (s. a. a) tualet ədəbi haqqında, Şəhidi Sani,

Şərhi Nefliyye adlı əsərində belə rəvayət edər: "Resullahı

(s. a. a) kiçik və ya böyük dəstəmaz pozarkən heç kim görməmişdir."

125- əl-Caferiyyat adlı əsərdə müəllif öz rəvayət zənciriylə

Cəfər b. Məhəmməddən, o da babalarından İmam Əlinin (ə.s)

belə buyurduğunu nəql edər: "Peyğəmbərimiz (s. a. a) dəstəmaz pozmaq

istədiyində başını örtər, arxasından pisliyi torpaqla örtərdi.

Tüpürmək istəyincə də tükürüğü üzərinə torpaq təyin edərdi. Tualetə

gedəcəyi zaman da başını örtərdi." [s. 30]

Mən deyərəm ki: Tualet (tualet) etmək ədəd/adəti, Ərəblərdə İslam'-

dan sonra ortaya çıxdı. Rəvayətlərdən əldə etdiyimiz məlumatlara görə,

Ərəblər İslamdan əvvəl boş ərazilərə çıxaraq dəstəmaz pozardılar.

126- əl-Kafi adlı əsərdə müəllif öz rəvayət zənciriylə Hüseyn

b. Xalidin belə dediyini nəql edər: "Bir dəfə İmam Razılığa

(ə.s) dedim ki: 'Bizə nəql edilən bir hadisə görə, Peyğəmbərimiz

(s. a. a) (sidik və ya böyük dəstəmaz) təmizliyini üzüyü barmağındaykən

edirdi. İmam Əli (ə.s) də elə edirdi. Halbuki Peyğəmbərimizin

(s. a. a) üzüyünün daşında, 'Məhəmmədin Rəsulullah' yazısı

vardı.' İmam, 'Ravilerin söylədikləri doğrudur.' dedi. 'Biz də

belə etsək olarmı?' deyə soruşdum. Mənə, 'Onlar üzüklərini sağ

əllərinə taxardılar. Halbuki siz üzüklərinizi sol əllərinizə taxırsınız.'

qarşılığını verdi..." [Fürus(n)u Kafi, c. 6, s. 474, h: 8]

Mən deyərəm ki: Təxminən eyni mənada bir rəvayət, əl-Caferiyyat

və Mekarim'ul-Ahlak adlı əsərlərdə Ayyaşinin Kitab'ul-Libas adlı

əsərindən canlı İmam Sadiğə söykən/dözərək rəvayət edilmişdir.

Peyğəmbərimizin (s. a. a) müsibətlər, bəlalar, ölüm hadisələri

və bunlarla əlaqədar mövzulardakı ədəb və əxlaqı haqqında

127- Peyğəmbərimizin (s. a. a) müsibətlər, bəlalar, ölüm hadisələri

və bunlarla əlaqədar mövzulardakı ədəb və əxlaqı haqqında, Meka

Maidə Surəsi 116-120 .......................................... 457

rim'ul-Ahlak adlı əsərdə belə deyilir: "Peyğəmbərimiz (s. a. a) bədənində

bir sızanaq çıxdığını görüncə Allaha sığınar, ONA qarşı acizliyini,

gücsüzlüyünü dilə gətirər, ONA yalvarırdı. Özünə, 'Ey

Allahın Elçisi, bu əhəmiyyətsiz bir şeydir.' deyənlərə də, 'Allah istəyincə

kiçik bir şeyi böyüdər və böyük bir şeyi də kiçildər.' deyə cavab

verərdi." [c. 2, s. 413]

128- əl-Kafi adlı əsərdə müəllif öz rəvayət zənciriylə

Cabirdən İmam Məhəmməd Misin (ə.s) belə buyurudğunu nəql edər:

"Tabutu dörd küncündən çiyinə al/götürmək sünnədir. Daha çox

adamın ona çiyin verməsi artıqdan bir şeydir." [Fürus(n)u Kafi, c. 3,

s. 168, h: 2]

129- Kurb'ul-İsnad adlı əsərdə Hüseyn b. Tureyfə, onun Hüseyn

b. Ulvana, onun İmam Cəfər Sadiğə (ə.s), onun da atasına

söykən/dözərək verdiyi məlumata görə, İmam Əlinin (ə.s) oğulu İmam Həsən

(ə.s) bir dəfə dostları ilə birlikdə oturarkən önlərindən bir

cənazə keçdi. Yanındakılardan bəziləri ayağa qalxdı, lakin İmam

Həsən (ə.s) ayağa qalxmadı. Cənazə keçdikdən sonra oradakılardan

biri, "Allah sənə nuş versin, niyə ayağa qalxmadın? Halbuki

Peyğəmbərimiz (s. a. a) qarşısından cənazə keçərkən ayağa qalxardı."

dedi. İmam ona bu cavabı verdi: "Peyğəmbərimiz (s. a. a) yalnız

bir dəfə cənazə qarşısından keçərkən ayağa qalxdı. Bir Yəhudinin cənazəsi

keçirdi və yol dar idi. Peyğəmbərimiz (s. a. a) cənazənin,

başından yüksəkdə olmasını istəmədiyi üçün ayağa qalxdı." [s. 42]

130- Qütbü Ravendi, et-Daavat adlı əsərində belə rəvayət

edər: "Peyğəmbərimiz (s. a. a) cənazə arxasında gedərkən olduqca

kədərli olar, çox təfəkkürə dalayar və çox az danışardı."

131- əl-Caferiyyat adlı əsərdə müəllif öz rəvayət zənciriylə

İmam Cəfər b. Məhəmməddən (ə.s), o da babalarından Hz. Əlinin

(ə.s) belə buyurduğunu nəql edər: "Rəsulullah (s. a. a) ölülərin basdırılması

əsnasında məzara üç ovuc torpaq təyin edərdi."

132- əl-Kafi adlı əsərdə müəllif öz rəvayət zənciriylə

Zürareyə söykədiyi bir hədisdə İmam Məhəmməd Misin (ə.s)

belə dediyini nəql edər: "Peyğəmbərimiz (s. a. a) Haşimoğullarının

ölülərinə başqa bir Müsəlmanın ölüsünə etmədiyi bir şey edərdi

ki, o da budur: Haşimilerden birinin cənazə namazını etdirdikdən

və məzar torpağına su tökdükdən sonra əlini torpaq üzərinə qoyardı.

Belə ki, məzar torpağında barmaqlarının izi çıxardı. Bu yüz/üz

458..................................... əl-Mizan Fi Tefsir'il-Kur'an - c. 6

deyil bir xarici və ya Mədinə xalqından bir yolçu qəbiristanlığın qarşısından

keçərkən, üzərində Peyğəmbərimizin (s. a. a) əl izi olan yeni

məzarı görüncə, 'Məhəmmədin ailəsindən kim öldü?' deyə soruşardı."

[Fürus(n)u Kafi, c. 3, s. 168, h: 1]

133- Şəhidi Sanının Müsekkin'ul-Fuad adlı əsərində İmam Əlidən

(ə.s) belə rəvayət edilər: "Peyğəmbərimiz (s. a. a) insanları təsəlli

edərkən, 'Allah sizə əcr versin və rəhmət etsin.' deyə dua

edərdi. Onları qeyd edərkən də, 'Allah sizin üçün mübarək etsin və Allah

davamlı sizə bərəkət versin.' dərdi/deyərdi.

Peyğəmbərimizin (s. a. a) dəstəmaz və qüsl ilə əlaqədar ədəbi

134- Peyğəmbərimizin (s. a. a) dəstəmaz və qüsl ilə əlaqədar ədəbi

haqqında, Qütb, Ayat'ul-Ahkam adlı əsərində Süleyman b.

Bureydedən, o da atasından belə nəql edər: "Peyğəmbərimiz

(s. a. a) əvvəllər hər namaz üçün ayrı dəstəmaz al/götürürdü. Lakin Məkkə'-

nin fəth edildiyi il bir neçə namazı eyni dəstəmazla etdi. Bunun üzərinə

Ömər, 'Ey Allahın Elçisi, daha əvvəl etmədiyin bir işi etdin,

(səbəbi nədir)?' deyə soruşdu. Peyğəmbərimiz (s. a. a) da, 'Bilərək belə

etdim.' dedi."

135- əl-Kafi adlı əsərdə müəllif öz raivayet zənciriylə Zürarenin

belə dediyini nəql edər: "Bir dəfə İmam Muahmmed Mis

(ə.s) bizə, 'Peyğəmbərin necə dəstəmaz al/götürdüyünü sizə izah edim

mı?' deyə soruşdu. Bizim, 'Bəli' deməmiz üzərinə içində azca suyun

ol/tapıldığı bir qab istəyərək önünə qoydu. Sonra qollarını suvadı.

Arxasından sağ ovçunu suya saldı və 'Əgər ovuc təmiz isə belə

edilər.' dedi. Sonra bir ovuc dolusu su al/götürərək alınına apardı və

bəsmələ çəkərək suyun saqqallarının ucuna qədər axmasını təmin etdi.

Sonra əlini bir dəfə yüzü/üzü və alınının görünən hissəs(n)i üzərində

icra etdi. Arxasından sol əlini suya salıb bir ovuc dolusu su al/götürdü.

Sonra bu suyu sağ dirsəyinin üzərinə axıtdı. Arxasından ovucunu

sağ qolu üzərində icra edərək suyun barmaq uclarından axmasını

təmin etdi. Sonra sağ əlini suya salıb bir ovuc dolusu su al/götürdü. Sonra

bu suyu sol dirsəyinin üzərinə axıtdı. Arxasından ovucunu sol

qolu üzərində icra edərək suyun barmaq uclarından axmasını təmin etdi.

Arxasından sol əlinin yaşlığı və sağ əlinin yaşlıq qalığı ilə

başının ön hissəsini və ayaqlarının üstünü sığal çəkdi."

"Arxasından, 'Allah tək olduğu üçün tək olanı sevər. Dəstəmaz al/götürmək

üçün üç ovuc su kifayətdir. Bir ovucu ilə yüz/üz, iki ovucu ilə də