I oliy va o`rta

- Qo‗shiqlarning tarbiyaviy ahamiyatini tushuntirdi. 
- Milliy qo‗shiqlarga misollar keltiradi. 
- Shu asosda ijtimoiy-ruxiy konuniyatlarning yuz berish negizini 
bilishga intilganlar. 
Talaba 
4-bosqich 
Mustahkamlash va boholash uchun savollar: 
- Qadimgi kushiklardan bizga kuprok kimning asarlari orqali 
yetib kelgan? 
-Qadimgi urf-odat, udumlar moxiyatining kelajak avlodga 
yetkazishning eng samarali yuli? 
O‗qituvchi-
talaba 
5-bosqich 
Umumiy yakuniy xulosalar chiqarish: Maqsadga erishildi. 
Vazifalar bajarildi.  
Mustaqil ish topshiriqlari qilib ,talabalarga adabiyotlarni taxlil 
qilib kelish topshirildi. 
O‗qituvchi 
 

Asosiy savollar. 
1. Qadimgi urf-odat, udumlar moxiyatini kelajak avlodga yetkazishda Xalq
kushiklarining urni. 
2. Xalq qo`shiqlarida axloqiy-falsafiy goyalarning yetakchililigi.
Mavzuga oid tayanch tushuncha va iboralar: Xalq, kushik, insonparvarlik, 
mexr-muxabbat, rostguylik, ezgulik, turmush, salbiy xislatlar. 
Identiv o‘quv maksadlari. 
1. Talabalarga tariximizni, utmishimizni eslatib, uzligimizni anglab olishiga 
kumaklashish. 
2. Talabalarga Xalq kushiklari orqali estetik zavk bagishlashdan tashkari,
axloqiy shuuruni xam uygotish. 
 

---

62 
1-asosiy savolning bayoni: 
O`zbek Xalqimizning uzok asrlar davomida kuylab kelayotgan ko‗shiklari 
aloxida e‘tiborga loyik. Zotan, Xalq ifodasi sifatida bitilgan ko‗shiklarning deyarli 
xammasida insonparvarlik kadrlanadi, kasb-xunar,xalol mexnat uluglanib, targib 
kilinadi.Rostgo‗ylik insonga mexr-muxabbat bilan karash,do‗stlik,vafodorlik kabi 
oliyjanob fazilatlar birinchi o‗rinda turadi. Xatto Maxmud Koshkariyning ―Devoni 
lug‗oti turk‖asari orqali bizgacha yetib kelgan qadimgi Xalq ko‗shiklarida xam 
axloq odob mavzui yetakchi o‗rinni egallaydi
Qadimgi odamlar o‗z xayotiga xos turli ijtimoiy-ruxiy konuniyatlarni,ijtimoiy 
xodisalar bilan chogishtirib, ular o‗zaro bir-biriga boglik tarzda yuzaga chikib,amal 
kiladi deb tushunganlar. Shu asosda ijtimoiy-ruxiy konuniyatlarning yuz berish 
negizini bilishga intilganlar. Shu boisdan ular o‗z xayotlari davomiga tabiatga xos 
turli-tuman 
xodisalarga,predmetlarga 
siginganlar, 
ularga 
e‘tikod 
bilan 
yondoshganlar. Xatto ular o‗z kelib chikishlarini tabiatdagi ayrim narsalarga 
boglaganlar. Jumladan, qadimgi odam o‗z ajdodlarini ayrim o‗simlik va 
daraxtlardan, keyinchalik esa ayrim xayvonlardan tarkalgan deb tasavvur kilgan va 
ularni mukaddas bilishgan.Buning sababi shundaki, ibtidoiy odam o‗z turmush 
tarzida turli xil daraxt va o‗simliklardan yashashning zaruriy vositalari:ozik-
ovkat,kiyim-kechakdan isitish manbai sifatida unumli foydalangan. O‗z kundalik 
turmushi uchun zarur bo‗lgan ro‗zgor buyumlarini yasagan, uy-joy kurishda 
ishlatgan.Shunday xayotiy extiyojlar qadimgi odamlar kalbida o‗simliklar va 
daraxtlarga nisbatan chukur xurmat tuygusini uygotgan. Ularda muxabbat bilan 
adolatli munosabatda bo‗lish tuygusi ravnak topgan. Bu munosabatning ilk kurtaga 
esa daraxt va o‗simliklarni ―tangri yoxud tangridan ajralib chikkan bir parcha ― deb 
karab dastlabki odamning kelib chikishi bilan darvaxt topinchi boglash xaqidagi 
tasavvurlarga xam borib takaladi. Shu tarika zaruriy turmush extiyojlari uchun 
o‗simlik va daraxtlardan foydalanish daraxt va o‗simliklar tangrisining o‗z avlodiga 
ko‗rsatgan ―marxamati― deb tushunilgan.
Ibtidoiy inson odamning ruxi tug‗ilganga kadar xam, o‗lgandan keyin xam 
daraxda saklanadi. Daraxtlarga insonlardek, doimo jonli va xarakatda deya 
siginganlar. Bu fikrlarning tasdigi va ishonchini esa, o‗simlik va daraxtlarning 
fasllarda o‗zgarib turishida kurganlar. Shuning uchun ibtidoiy inson, ioji boricha 
ularni bemaksad chopib, kesib, sindirib o‗zlarini ―azob‖dan saklab kolishga 
intilganlar. Ularni xafa kilib ko‗yishdan cho‗chiganlar.Birok inson tafakkurining 
rivojlanishi natijasida bu fikrilari o‗z kuchini yo‗kotib,shu tushunchalarining izlari 
Xalq ijodida ramziy obrazlilik kasb etib, saklanib koladi. Shuning uchun Xalq 
ogzaki ijodi asarlarida odatda, insin va o‗simlik, daraxt obrazlari teng keltiriladi. 
Go‗zal kizlar kizil gulga, botir bakuvvat yigitlar –chinorga, oshiklar xolati-
majnuntolga ruxiy nisbat berib kiyoslanadi.Demak, ota-bobolarning e‘tikodlarini, 
turmush tajribalarini ko‗z korachigidek asrab kolish,eng muximi, ularning tajribilari 
axloqiy-ma‘naviy zamin bo‗lganligi uchun unga amal kilish,kolaversa, keyingi 
avlodga xam yetkazish kerak. 
Qadimgi ishonch-e‘tikodlar, urf-odat, udumlar moxiyatini kelajak avlodga 
yetkazishning eng samarali yo‗li Xalq og‗zaki ijodi durdonalaridan unumli 
foydalanishdir. Chunki Xalq og‗zai ijodida saklanib kelayotgan turli ramziy 
obrazlar insoniyatning tabiyat va jamiyat xodisalariga bo‗lgan ilk, oddiy 

---

63 
tasavvurlarini zuxur etadi.O‗tmishimiz bilan xozirimizni bir-biriga chambarchas 
boglab turadi. Tariximizni, o‗tmishimizni eslatib, o‗zligimizni anglab olishimizga 
ko‗maklashadi. Ular o‗kuvchilarga jstetik zavk bagishlashdan tashkari axloqiy 
shuurini xam uygotadi.